Czy lekarz ma obowiązek/prawo informować organy ścigania o upojeniu alkoholowym nieletnich do/po 16. rż. (a jak to się ma w sytuacji dopalaczy)?

Odpowiedź na to pytanie wiąże się z zagadnieniem omówionym w odpowiedzi na pyt. Należy więc najpierw ustalić, czy lekarz ma prawo przekazywania osobom trzecim informacji objętych zasadniczo tajemnicą medyczną (w tym lekarską), a następie wskazać podstawy prawne potencjalnego obowiązku takich działań. Lekarz musi przestrzegać konfidencji odnośnie do wszelkich danych związanych z pacjentem, o których dowiedział się w związku z wykonywaniem zawodu (art. 40, ust. 1 UZL oraz art. 13, ust. 1 UPP). Nakaz ten nie jest jednak bezwzględny. Prawo dopuszcza pewne sytuacje, w których lekarz może ujawnić tajemnicę. W omawianym przypadku wydaje się, iż można skorzystać z dyspensy wynikającej z art. 40, ust. 2, pkt 3 UZL (i odpowiadającego mu art. 14, ust. 2, pkt 2 UPP). Według tego przepisu, tajemnica nie obowiązuje, jeśli jej zachowanie może stanowić niebezpieczeństwo dla życia lub zdrowia pacjenta. Można zaś przyjąć, iż wprowadzenie małoletniego w stan upojenia zawsze jest szkodliwe dla jego zdrowia. Lekarz może się powołać na ten przepis przede wszystkim w sytuacji, gdy z okoliczności wynika, że małoletni nadal będzie spożywał alkohol lub inne środki powodujące odurzenie (w tym tzw. dopalacze).

Druga kwestia dotyczy ustalenia podstaw prawnych obowiązku zawiadamiania organów ścigania. Jak już wspomniano w odpowiedzi na pytanie 1., generalnie powinność taka wynika z art. 304, § 1 K.p.k. Przepis ten nakazuje bowiem zawiadomić Policję lub prokuraturę o popełnieniu przestępstwa ściganego z urzędu. Obowiązek ten ma jednak charakter społeczny, a nie prawny. Z kolei tzw. rozpijanie małoletniego jest przestępstwem ujętym w art. 208 K.k. Czyn ten polega ma dostarczaniu małoletniemu napoju alkoholowego, ułatwianiu jego spożycia lub nakłanianiu małoletniego do spożycia takiego napoju. Kodeks stanowi o małoletnim bez określenia granic wiekowych. Przyjmuje się zatem, iż małoletnim jest osoba, która nie uzyskała jeszcze pełnoletniości, a zatem nie ukończyła 18. roku życia (a contrario art. 10, § 1 K.c.). W przypadku więc, gdy lekarz rozpozna stan nietrzeźwości u małoletniego (zwłaszcza małego dziecka), może założyć, że doszło do popełnienia wskazanego przestępstwa. Poza tym silny stan upojenia alkoholowego, ewentualnie wprowadzenie w stan odurzenia narkotycznego, może być kwalifikowany jako narażenie na bezpośrednie niebezpieczeństwo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu (art. 160 K.k.).

Dodatkową podstawę zgłaszania takich przypadków organom ścigania stanowi art. 4, § 1 ustawy z dnia 26 października 1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich (tekst jedn. Dz. U. z 2010 r., Nr 33, poz. 178, z późn. zm.). Jak już bowiem podano w odpowiedzi na poprzednie pytanie, przepis ten nakazuje zawiadomić rodziców lub opiekuna nieletniego, szkołę, sąd rodzinny, Policję lub inny właściwy organ (np. pomoc społeczną) o istnieniu okoliczności świadczących o demoralizacji nieletniego. Wśród przejawów demoralizacji ustawa wymienia zaś m.in. używanie alkoholu lub innych środków w celu wprowadzenia się w stan odurzenia. W tej kategorii mogą się mieścić również tzw. dopalacze, czyli środki zastępcze w rozumieniu art. 4, pkt 27 ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii (tekst jedn. Dz. U. z 2012 r., poz. 124, z późn. zm.). Wspomniany obowiązek ma również charakter społeczny. Z kolejności podmiotów wymienionych w cytowanym art. 4, § 1 ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich wynika, że najpierw należy zawiadomić rodziców małoletniego, a następnie wskazane instytucje, ponieważ rodzice mogą podjąć odpowiednie działania wychowawcze. Jeśli zaś będą one niewystarczające albo rodzice w ogóle ich zaniechają, mogą wkroczyć podmioty zewnętrzne. Tezę tę można odnieść do sekwencji działań lekarza. Rozpoznając u nieletniego stan nietrzeźwości (odurzenia), w pierwszej kolejności powinien poinformować o tym jego rodziców. Dopiero gdy uzna, iż rodzice nie podejmą stosownych kroków, a zwłaszcza, gdy sami rodzice rozpijają małoletniego, ewentualnie tolerują używanie przez niego alkoholu lub środków powodujących odurzenie, lekarz może zwrócić się do odpowiednich służb. Powinien mieć jednak na uwadze warunki dopuszczalności ujawnienia tajemnicy medycznej (w tym lekarskiej), o których była mowa na wstępie. (RKub) (luty 2014 aktualizacja)