Czy przypadkowe włączenie lampy bakteriobójczej w poradni podczas przebywania w nim osób może mieć niekorzystny wpływ na ich zdrowie?

Pytanie nadesłane do Redakcji

Czy przypadkowe włączenie lampy bakteriobójczej przez personel lub pacjentów w poczekalni poradni lub w gabinecie podczas przebywania w nim osób może mieć niekorzystny wpływ na ich zdrowie? Jakie są obowiązki właściciela placówki opieki zdrowotnej posiadającej na wyposażeniu lampy bakteriobójcze?

Odpowiedź

dr n.med. Jolanta Malinowska-Borowska
Zakład Medycyny i Higieny Pracy Katedry Chorób Przewlekłych i Zagrożeń Cywilizacyjnych, Wydział Zdrowia Publicznegou w Bytomiu Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach

Promieniowanie nadfioletowe (UV) to promieniowanie elektromagnetyczne o długości fali 100–400 nm. Ze względu na różny charakter oddziaływania na człowieka promieniowanie to dzieli się na 3 podzakresy nadfioletu:

• bliski (UVA) – długość fal 315–400 nm
• średni (UVB) – długość fal 280–315 nm
• daleki (UVC) – długość fal 100–280 nm.

Promieniowanie UVC jest wykorzystywane w lampach bakteriobójczych. Promieniowanie o długości fali 253,7 nm jest szczególnie skuteczne w dezaktywacji różnego rodzaju drobnoustrojów (bakterii, wirusów, grzybów, innych patogenów), ponieważ uszkadza ich DNA. Energia promieniowania UV jest jednak na tyle duża, że może silnie oddziaływać również na ludzi, zwierzęta oraz rośliny. Norma „PN-EN 62 471: 2010 Bezpieczeństwo fotobiologiczne lamp i systemów lampowych” kwalifikuje promienniki UVC ze względu na zagrożenie fotobiologiczne do trzeciej grupy ryzyka (duże ryzyko). Duże ryzyko występuje już przy napromienieniu o natężeniu 0,03 W/m².

Ekspozycja na UV, także przypadkowa, może prowadzić do ostrych i przewlekłych skutków zdrowotnych ze względu na sumacyjny charakter oddziaływania fotochemicznego promieniowania UV. Konsekwencje zdrowotne dotyczą oczu i skóry. Po jednorazowym oddziaływaniu UVC na człowieka może dojść do zapalenia spojówek, zapalenia rogówki albo oparzenia skóry. Równoczesna ekspozycja na czynnik fotouczulający albo fototoksyczny może doprowadzić do rozwoju fotodermatoz. Wieloletnia, powtarzalna ekspozycja na UV, nawet w małej dawce, jest przyczyną nowotworów (czerniaka, raka podstawnokomórkowego lub kolczystkomórkowego). Promieniowanie UVC jest niewidoczne dla oczu, dlatego można być nieświadomym przypadkowej ekspozycji na to promieniowanie. Promieniowanie UVC może zwiększać stężenie ozonu w zamkniętych pomieszczeniach, a przez to negatywnie wpływać na drogi oddechowe.

Lampy bakteriobójcze można stosować tylko w środowisku pracy lub w obiektach użyteczności publicznej pod ścisłą kontrolą osób odpowiedzialnych za ich nadzór. Po ich zastosowaniu konieczne jest odpowiednie wietrzenie pomieszczeń, ze względu na wytwarzany w powietrzu ozon, który jest szkodliwy dla zdrowia. Wymagania dotyczące bezpieczeństwa stosowania promienników UVC obejmują m.in.: stały nadzór i kontrolę przez osobę odpowiedzialną, stałą ochronę użytkownika za pomocą odpowiedniego sprzętu ochrony osobistej (odzież ochronna, rękawice i okulary), aktywne ostrzeganie i zamykanie pomieszczenia podczas używania promieniowania UVC, automatyczny system wyłączania promiennika UVC w przypadku wejścia do pomieszczenia lub otwarcia urządzenia, unikanie promieniowania szczątkowego przez nieszczelności w oknach lub drzwiach, wentylację pomieszczenia po użytkowaniu promiennika UVC w przypadku zwiększonego stężenia ozonu, obserwację wczesnego starzenia się zlokalizowanych w pobliżu lampy powierzchni sprzętów i urządzeń.

Dawka potrzebna do skutecznej dezynfekcji różnych patogenów może znacznie przekroczyć wartość maksymalnej dopuszczalnej ekspozycji (MDE), czyli wartość akceptowaną dla pracowników zatrudnionych w warunkach ekspozycji na UV (zawarte w rozporządzeniu Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 12 czerwca 2018 r. w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy), dlatego przebywanie osób w pomieszczeniu, w którym trwa dezynfekcja za pomocą lampy UV, jest niedopuszczalne.

Na rynku są również dostępne oprawy bakteriobójcze nowej generacji z funkcją wymuszonego przepływu powietrza. W tych urządzeniach dezynfekcja powietrza odbywa się w zamkniętej obudowie znacznie ograniczającej przenikanie promieniowania UVC na zewnatrz, dzięki czemu podczas procesu dezynfekcji osoby przebywające w pomieszczeniu nie są narażone na oddziaływanie promieniowania UVC. Co więcej, w wielu oprawach bakteriobójczych lampy wykonane są ze specjalnego szkła, które przepuszcza bakteriobójcze promieniowanie o długości fali 253,7 nm, ale zatrzymuje promieniowanie o długości fali wynoszącej 185 nm, które powoduje ozonowanie powietrza. Eliminacja ozonu zwiększa bezpieczeństwo użytkowania promienników UVC.

Jednak niezależnie od zastosowanej technologii w lampach UV środki bezpieczeństwa pozostają takie same. Osoba odpowiedzialna musi zadbać, aby w pomieszczeniu, w którym trwa dezynfekcja, nie doszło do przypadkowej ekspozycji na UVC i ozon. Podczas działania tych lamp w pomieszczeniu mogą przebywać ludzie i zwierzęta, pod warunkiem że oprawa będzie umieszczona w odległości ≥1 m, a pomieszczenie będzie dobrze wietrzone.