Jakie kwalifikacje powinna posiadać osoba uprawniona do konsultowania i wydawania zaleceń w dziedzinie neuropsychologii, psychoterapii, fizjoterapii, terapii sensorycznej?

Pytanie nadesłane do Redakcji

Do lekarzy POZ często zgłaszają się rodzice, których dziecko było konsultowane przez osobę ogłaszającą się w żłobku lub przedszkolu jako specjalista sensoryczny, neuropsycholog albo logopeda, domagając się leczenia, diagnostyki lub zaświadczenia z uwzględnieniem zaleceń z takiej konsultacji. Jakie kwalifikacje powinna posiadać osoba uprawniona do konsultowania i wydawania zaleceń w dziedzinie neuropsychologii, psychoterapii, fizjoterapii, terapii sensorycznej? Kiedy lekarz może bezpiecznie dla pacjenta oprzeć się na takiej opinii?

Odpowiedź

dr n. prawn. Tamara Zimna, radca prawny
Kancelaria Prawa Medycznego w Oświęcimiu; www.tamarazimna.pl

Lekarz nie powinien w procesie leczenia dziecka opierać się na konsultacjach uzyskanych od osób, które nie wykonują zawodu medycznego. W razie wątpliwości diagnostycznych lub terapeutycznych lekarz z własnej inicjatywy lub na wniosek pacjenta, lub jego przedstawiciela ustawowego, jeżeli uzna to za uzasadnione w świetle wymagań wiedzy medycznej, powinien zasięgnąć opinii właściwego lekarza specjalisty lub zorganizować konsylium lekarskie.¹ Informacje pozyskane od innych osób powinien traktować jak dane z wywiadu od rodzica i weryfikować, samodzielnie oceniając stan pacjenta zgodnie z aktualną wiedzą medyczną. Jeśli badanie lekarskie potwierdza zgłaszane przez rodzica nieprawidłowości w rozwoju dziecka, lekarz może samodzielnie podjąć dalszą diagnostykę i leczenie lub skierować pacjenta do odpowiedniego specjalisty.

W przypadku stwierdzenia w badaniach przesiewowych finansowanych ze środków publicznych występowania chorób wrodzonych u dziecka, udzielanie ambulatoryjnych świadczeń specjalistycznych finansowanych ze środków publicznych w zakresie leczenia tych chorób następuje bez skierowania.² Po rozpoznaniu w badaniu przesiewowym wrodzonej wady rozwojowej u dziecka lekarz powinien taki przypadek zgłosić do Polskiego Rejestru Wrodzonych Wad Rozwojowych.³ Raportowaniu nie podlega podejrzenie wady rozwojowej, lecz dopiero jej rozpoznanie.⁴

Zgodnie z aktualnymi przepisami skierowanie nie jest wymagane do psychiatry, a także do udzielenia świadczeń psychologicznych, psychoterapeutycznych i środowiskowych dla dzieci i młodzieży realizowanych w zakresie ambulatoryjnych świadczeń specjalistycznych (AOS) finansowanych ze środków publicznych.⁵

Skierowanie do AOS nie jest także wymagane od pacjentów, którzy dysponują zaświadczeniem⁶ potwierdzającym ciężkie i nieodwracalne upośledzenie albo nieuleczalną chorobę zagrażającą życiu powstałe w prenatalnym okresie rozwoju dziecka lub w czasie porodu, lub posiadają orzeczenie o znacznym stopniu niepełnosprawności, lub o niepełnosprawności łącznie ze wskazaniami: konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji oraz konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji.⁷ Kwalifikacje osób wykonujących zawód medyczny fizjoterapeuty⁸ można weryfikować w Krajowym Rejestrze Fizjoterapeutów.⁹ Fizjoterapeuci mają ustawowy obowiązek prowadzenia dokumentacji medycznej pacjenta, mogą wydawać zalecenia, zlecać wyroby medyczne, a także wydawać zaświadczenia, orzeczenia lub opinie fizjoterapeutyczne.¹⁰ Informacje o stanie zdrowia, stanie funkcjonowania oraz postępowaniu fizjoterapeutycznym wpisuje się do karty indywidualnej opieki fizjoterapeutycznej.

Specjaliści w dziedzinie psychologii klinicznej, neurologopedii, surdologopedii, psychoterapii dzieci i młodzieży podlegają regulacji ustawy z dnia 24 lutego 2017 r. o uzyskiwaniu tytułu specjalisty w dziedzinach mających zastosowanie w ochronie zdrowia (Dz. U. z 2023 r., poz. 506 z póżn. zm.) oraz rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 13 czerwca 2017 r. w sprawie specjalizacji w dziedzinach mających zastosowanie w ochronie zdrowia (tekst jedn.: Dz. U. z 2023 r., poz. 1771). Psycholodzy nie mają utworzonego samorządu zawodowego i nie można ich weryfikować w centralnym rejestrze.¹¹ Na etapie zatrudniania takiej osoby w przychodni lub kontraktowania świadczeń z NFZ należy skrupulatnie sprawdzać dyplomy i kwalifikacje zawodowe (w zarządzeniach Prezesa NFZ¹² i rozporządzeniach „koszykowych”¹³ odpowiednio do zakresu świadczeń są wymieniane honorowane szkoły, dyplomy i certyfikaty, a czasem także wymagany staż pracy w zawodzie). Aktem prawnym określającym to zagadnienie jest także rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 10 lipca 2023 r. w sprawie kwalifikacji wymaganych od pracowników na poszczególnych rodzajach stanowisk pracy w podmiotach leczniczych niebędących przedsiębiorcami (Dz. U. z 2023 r., poz. 1515),¹⁴ gdzie określono kwalifikacje do objęcia stanowiska specjalisty neurologopedii, surdologopedii (w tabeli lp. 76–78), asystenta logopedii i logopedy (w tabeli lp. 79–81), psychologa klinicznego (w tabeli lp. 82–86), psychologa (w tabeli lp. 87–88), psychoterapeuty (w tabeli lp. 89–92) i dodatkowo określony staż pracy w zawodzie. Niestety nie ma centralnego, publicznie jawnego rejestru takich osób (jak np. centralny rejestr lekarzy). Dopiero od 26 marca 2024 r. zostanie utworzony Centralny Rejestr Osób Uprawnionych do Wykonywania Zawodu Medycznego, w którym będzie możliwa weryfikacja uprawnień zawodowych innych osób nim objętych, m.in. podiatrów, terapeutów zajęciowych czy instruktorów terapii uzależnień.¹⁵ Osoby wykonujące zawód medyczny realizują obowiązek doskonalenia zawodowego poprzez kształcenie podyplomowe na kursach kwalifikacyjnych, a doskonalenie zawodowe w formie kursów doskonalących.