Leczenie nieswoistych zapaleń jelita (NZJ) w coraz większym stopniu opiera się na obiektywnych kryteriach oceny nasilenia stanu zapalnego i stanu błony śluzowej. Dotychczas stosowane kliniczne kryteria remisji niedostatecznie (brak zgodności w ok. 30% przypadków) korelują z rzeczywistym stanem błony śluzowej, a podstawowym współczesnym dążeniem w terapii NZJ jest uzyskanie remisji śluzówkowej, czyli wygojenie śluzówki w ocenie endoskopowej (i mikroskopowej także), zapewniającej dłuższe okresy zdrowia klinicznego i zmniejszającej ryzyko raka w długiej perspektywie czasowej.
Niestety klasyczne, bezpośrednie metody oceny, czyli endoskopowe mają szereg ograniczeń – inwazyjność, koszty, czasochłonność, obciążenie dla pacjenta, a także fakt, że nie zawsze miejsca zmienione zapalnie są endoskopowo dostępne. Stąd przez wiele lat trwały poszukiwania metody, która pośrednio, a nie bezpośrednio, byłaby w stanie określić nasilenie stanu zapalnego, na dodatek w wygodny i stosunkowo tani sposób.
Wydaje się, że taką metodą, spełniającą oczekiwania, jest oznaczanie stężenia kalprotektyny w kale.
Kalprotektyna jest białkiem wiążącym wapń, stanowiącym blisko 60% białek cytozolu, czyli płynnej frakcji cytoplazmy granulocytów. Stanowi zapalnemu w błonie śluzowej jelita, bez względu na przyczynę, towarzyszy naciek zapalny z granulocytów. Ich liczba jest proporcjonalna do nasilenia stanu zapalnego.
Badania wskazują, że spośród wielu kałowych markerów stanu zapalnego z endoskopowym stopniem nasilenia stanu zapalnego najlepiej koreluje właśnie stężenie kalprotektyny. Badanie tego markera pozwala także na odróżnienie zaostrzenia NZJ od objawów, np. nierzadko współistniejącego z NZJ zespołu jelita nadwrażliwego. Oznaczanie stężenia kalprotektyny w kale służyć także może jako badanie przesiewowe we wstępnej diagnostyce NZJ – ujemny wynik z dużym prawdopodobieństwem wyklucza NZJ i pozwala zrezygnować z badań inwazyjnych. Miejsce kalprotektyny w diagnostyce NZJ ilustruje poniższy schemat.
Pewnym problemem pozostaje obecnie, ze względu na brak zgodności między badaczami, wartość stężenia kalprotektyny w kale, która oddziela zdrowych od chorych, czy też pełną remisję od zaostrzenia. Wartości pojawiające się w literaturze to 50, 100, 250 mg kalprotektyny na kg stolca, przy czym najczęściej wykorzystywaną wartością w rozpoznawaniu jest 50 mg/kg, a w kontroli terapii 150 mg/kg). Niezależnie jednak od tych dywagacji stężenie kalprotektyny w kale jest obecnie najlepszym, najwygodniejszym i coraz powszechniej wykorzystywanym pośrednim miernikiem oceniającym osiągnięty stopień remisji i pozwalającym na jego wygodną i częstą ocenę w sposób nieuciążliwy dla pacjenta. Czułość i swoistość testu wynosi odpowiednio u dorosłych 93 i 96%, a u dzieci i młodzieży także odpowiednio 92 i 76%. Oznacza to, że na podstawie tego testu u ponad 9 na 10 osób zmiany zapalne zostaną rozpoznane, a zdrowi zostaną oznaczeni jako zdrowi w 92% u dorosłych i 76% u dzieci. Ta niższa swoistość u dzieci i młodzieży może być związana z niedoskonałościami metodologicznymi badań będących źródłem metaanalizy.
