Nefrolog - czym się zajmuje i jakie choroby leczy nefrolog?

Nefrolog to lekarz specjalizujący się w diagnostyce i leczeniu chorób nerek i układu moczowego. Do nefrologa kierowani są najczęściej pacjenci z nieprawidłowymi wynikami badań moczu lub krwi, obrzękami oraz chorzy przewlekle, np. na cukrzycę lub nadciśnienie tętnicze, których powikłania mogą prowadzić do niewydolności nerek. Nefrolodzy zajmują się ponadto dializoterapią pacjentów z przewlekłą chorobą nerek.

Nefrolog - czym się zajmuje, jak przebiega wizyta

Nefrolog to najczęściej internista lub pediatra, który zajmuje się szczególnie chorobami nerek i dróg moczowych. Nerki pełnią istotną funkcję w utrzymaniu homeostazy wodno-elektrolitowej i kwasowo-zasadowej, czyli parametrów środowiska wewnętrznego organizmu. Odpowiadają również za filtrowanie krwi i oczyszczanie jej ze zbędnych substancji i nadmiaru wody, odgrywają też istotną rolę w procesie regulacji ciśnienia tętniczego i prawidłowym funkcjonowaniu innych narządów i układów.

Najczęściej leczone przez nefrologa choroby to:

• kamica nerkowa (moczowa)
• kłębuszkowe zapalenie nerek
• zespół nerczycowy
• moczówka prosta nerkowa
• nefropatia cukrzycowa
• nefropatia zaporowa
• choroby genetyczne między innymi:
• choroba Fabry’ego
• cystynuria
• zespół Alporta
• zwyrodnienie wielotorbielowate nerek
• nerkowe kwasice cewkowe
• ostra i przewlekła niewydolność nerek i ich powikłań
• nefrologiczne powikłania chorób przewlekłych, takich jak np. nadciśnienie tętnicze, toczeń rumieniowaty

Ponadto nefrolodzy zajmują się prowadzeniem leczenia nerkozastępczego w tym dializoterapią oraz prowadzą nadzór nad pacjentami po przeszczepieniu nerki.

Jednym z pierwszych badań, które może zlecić nefrolog w celu diagnostycznym, jest badanie moczu. Badanie ogólne moczu polega na ocenie jego odczynu, barwy, gęstości względnej, obecności białka, glukozy, barwników żółciowych i ciał ketonowych oraz liczby erytrocytów, leukocytów, kryształów i wałeczków. W przypadku podejrzenia zakażenia układu moczowego, często wykonywany jest posiew moczu, czyli badanie na obecność drobnoustrojów w moczu z oceną ich antybiotykowrażliwości.

Do najczęściej sprawdzanych przez nefrologa wskaźników należą:

• morfologia
• kreatynina
• GFR (wielkość przesączania kłębuszkowego)
• mocznik
• sód i potas („elektrolity”)
• wapń i fosfor
• gazometria
• chlorki.

Inne badania wykorzystywane w diagnostyce chorób nefrologicznych to m.in.:

• USG układu moczowego
• urografia
• cystografia i cystografia mikcyjna
• pielografia
• scyntygrafia nerek
• biopsja nerki

W przypadku niektórych objawów i chorób lekarz nefrolog kieruje pacjenta na konsultację z innymi specjalistami, np. urologiem, transplantologiem lub onkologiem w celu wykonania zabiegu lub dalszej diagnostyki.

Leczenie większości chorób nefrologicznych nie wymaga hospitalizacji i na ogół opiera się na farmakoterapii, czyli przyjmowaniu odpowiednich leków. W niektórych chorobach, np. kamicy nerkowej lub przewlekłej niewydolności nerek, zalecane jest stosowanie specyficznej diety (patrz: Dieta w kamicy nerkowej, Dieta w przewlekłej niewydolności nerek).

W przypadku niektórych ciężkich chorób nerek konieczne jest leczenie nerkozastępcze: dializy otrzewnowej, hemodializy lub przeszczepienia (transplantacji) nerki.

W Polsce najczęściej stosowaną metodą nerkozastępczą jest hemodializa, czyli zabieg polegający na przepuszczeniu krwi przez specjalny filtr – dializator, w celu oczyszczenia jej ze zbędnych i szkodliwych substancji.

Objawy chorób nerek i układu moczowego

Objawy chorób nerek bardzo często nie dają żadnych objawów przez długi czas, mimo pojawienia się nieprawidłowości w badaniach.

Niekiedy można obserwować:

• osłabienie
• nudności
• obrzęki
• dolegliwości bólowe
• zaburzenia oddawania moczu
• nieprawidłowości w badaniu ogólnym moczu.

Najczęściej pacjenci są kierowani do nefrologa przez lekarza POZ, który stwierdził nieprawidłowe wyniki badań moczu lub krwi.

Zaburzenia oddawania moczu:

• częstomocz - nieprawidłowo częste oddawanie moczu
• nykturia – częste oddawanie moczu w nocy
• bezmocz - wydalanie mniej niż 100 ml moczu na dobę
• skąpomocz – wydalanie mniej niż 500 ml moczu na dobę
• wielomocz – wydalanie ponad 2500 ml na dobę
• pieczenie lub ból podczas oddawania moczu.

Nieprawidłowy skład moczu:

• krwiomocz, krwinkomocz (czerwone zabarwienie, „krew w moczu”),
• obecność białka
• obecność drobnoustrojów
• inne nieprawidłowości w wynikach badania moczu.

Nefrolog a urolog - czym się różnią, którego specjalistę wybrać

Nefrologia wywodzi się z najszerszego działu medycyny – chorób wewnętrznych, natomiast urologia jest gałęzią chirurgii. W praktyce oznacza to, że obaj specjaliści zajmują się problemami w obrębie układu moczowego, ale w nieco inny sposób – urolog może podejmować działania operacyjne, a nefrolog prowadzi leczenie zachowawcze.

W razie wystąpienia objawów ze strony nerek lub dróg moczowych, należy skonsultować się z lekarzem POZ (lekarzem rodzinnym lub internistą), który po zebraniu wywiadu i zleceniu badań może skierować pacjenta do odpowiedniego specjalisty.

Problemy, którymi zajmuje się urolog to, m.in. nietrzymanie moczu, ostre lub przewlekłe zapalenie gruczołu krokowego (prostaty), kolka nerkowa, leczenie operacyjne raka nerki oraz raka prostaty.

Nefrolog dziecięcy - kiedy szukać pomocy

Częstym problemem nefrologicznym u dzieci jest moczenie, szczególnie moczenie nocne. Należy odróżnić oddawanie moczu w nocy przez dziecko, które samo się wybudza i świadomie oddaje mocz (mówimy wtedy o nykturii) od moczenia nocnego, jakim jest bezwiedne oddawanie moczu podczas snu przez dziecko, które ukończyło 5 lat lub zakończyło już trening czystości. Moczenie nocne może współtowarzyszyć innym chorobom, np. cukrzycy, nawracającym zakażeniom układu moczowego, padaczce, zespołowi nadpobudliwości psychoruchowej (ADHD). Niekiedy moczenie może świadczyć o wadach anatomicznych układu moczowego. Leczenie moczenia nocnego może okazać się proste i opierać się, np. na metodach behawioralnych obejmujących ograniczenie przyjmowania płynów w porze wieczornej oraz zapobieganiu zaparciom. W trakcie diagnostyki lekarz może zalecić prowadzenie przez kilka dni dzienniczka mikcji, w którym notuje się informacje o częstości i objętości oddawanego moczu oraz ilości i czasie przyjmowanych przez dziecko płynów.

Innym częstym problemem nefrologicznym u dzieci jest zakażenie układu moczowego (ZUM). Może ono dotyczyć zarówno górnych dróg moczowych (nerek), jak i dolnych dróg moczowych (pęcherza i cewki moczowej).

Objawy ZUM zależą od wieku dziecka. U małych dzieci objawy są nieswoiste i obejmują:

• brak łaknienia
• kolka jelitowa
• wymioty
• biegunka
• gorączka
• senność
• ból i tkliwość brzucha.

U starszych dzieci objawami ZUM mogą być:

• ból lub pieczenie podczas oddawania moczu
• częstomocz
• bolesne parcie na pęcherz
• moczenie
• ból brzucha lub pleców w okolicy lędźwiowej
• gorączka
• zmiana wyglądu moczu – może stać się ciemniejszy, bardziej mętny, pachnieć amoniakiem.

Chorobą, która występuje częściej u dzieci niż dorosłych jest ostre kłębuszkowe zapalenie nerek. Dotyka ono przeważnie dzieci w wieku 7-10 lat. Charakterystyczne objawy to obrzęki na twarzy (np. spuchnięte oczy po śnie) lub w okolicy kostek oraz krwiomocz. Często pojawiają się również wymioty, brak apetytu, podwyższone ciśnienie oraz bóle brzucha i głowy.

Nefrolog dziecięcy zajmuje się także wadami wrodzonymi układu moczowymi u pacjentów poniżej 18. roku życia.

Nefrolog dziecięcy w trakcie wizyty przeprowadza wywiad z dzieckiem i opiekunem w celu ustalenia częstości występowania i natężenia objawów, historii chorób, przyjmowanych leków czy oceny zachowania dziecka podczas snu. Lekarz może skierować na badania moczu, krwi lub wykonać USG jamy brzusznej.

Nefrolog na NFZ - skierowanie, czas oczekiwania na wizytę

Konsultacja z nefrologiem w ramach Narodowego Funduszu Zdrowia wymaga przedstawienia skierowania. Uprawniony do wystawiania skierowań w ramach ambulatoryjnej opieki specjalistycznej jest lekarz POZ lub inny specjalista udzielający świadczeń w ramach umowy z NFZ.

Czas oczekiwania na wizytę u nefrologa na NFZ różni się w zależności od województwa i konkretnego ośrodka i średnio wynosi od kilku miesięcy do nawet kilku lat. Terminy i dostępność specjalistów można znaleźć na stronie https://terminyleczenia.nfz.gov.pl/.

Nefrolog prywatnie - koszt wizyty, dostępność specjalistów

Na prywatną konsultację nefrologiczną nie trzeba czekać dłużej niż kilka dni. Koszt takiej wizyty to około 180–250 zł w zależności od konkretnego specjalisty i miasta, w którym przyjmuje pacjentów. Badania są płatne dodatkowo.

Według danych Naczelnej Izby Lekarskiej z czerwca 2022 roku, lekarzy nefrologów czynnych zawodowo jest w Polsce 1389, a specjalistów nefrologii dziecięcej – 116.