Autorzy (kolejność alfabetyczna, obaj autorzy wnieśli równy wkład w artykuł):
dr n.med. Mariusz Koziak
mgr Bartosz Tomczak
Nadzór naukowy (redakcja): prof. A. Grzybowski, Kierownik Instytutu Okulistycznych Badań Naukowych, Fundacja Wspierania Rozwoju Okulistyki, Poznań
Wzrok najważniejszym zmysłem
Wzrok jest zdecydowanie najważniejszym zmysłem człowieka i dostarcza mu najwięcej informacji z otoczenia. Zmysł wzroku to zdolność do odbierania bodźców wywołanych przez pewien zakres promieniowania elektromagnetycznego ze środowiska. U człowieka ta część widma nazywa się światłem widzialnym. Zazwyczaj mówiąc o wzroku mamy na myśli proces widzenia, czyli wszystkie czynności związane z analizą informacji otrzymywanych z otoczenia. Na widzenie składa się zdolność rozróżniania światła od ciemności, ocena kierunku padania światła, możliwość rozróżniania barw, ocena odległości i położenia obiektów umieszczonych przed oczami oraz występująca w niewielkim stopniu ocena polaryzacji światła. Funkcja widzenia narządu wzroku realizowana jest za pomocą specjalistycznych komórek światłoczułych, czopków i pręcików, które przetwarzają informacje świetlne na impulsy nerwowe (fototransdukcja czopkowo-pręcikowa). Na widzeniu rola narządu wzroku jednak się nie kończy. Drugą bardzo ważną funkcją narządu wzroku, realizowaną za pomocą komórek zwojowych siatkówki zawierających melanopsynę (fototransdukcja melanopsynowa), jest synchronizacja rytmu dobowego oraz sekrecja niektórych hormonów (np. melatoniny). Oba te opisywane układy są zależne od siebie i wzajemnie się uzupełniają.
Proces widzenia pełni również nadrzędną rolę w ustawieniu pozycji ciała oraz funkcjach ruchowo-posturalnych. Nawet niewielkie zaburzenia funkcji wzrokowych będą powodować niechciane napięcie oraz jego kompensacje w ciele ograniczając potencjał ruchowy danego pacjenta. W kontroli tego napięcia nadrzędną rolę pełni system wzrokowy. Współzależność ruchu ciała i widzenia to reakcja zwrotna. Niekorzystne napięcie w którymkolwiek z tych obszarów będzie wpływało na zaburzenie funkcji naszego organizmu. Wzrok poza eksterorecepcją to także propriocepcja, dzięki której pozyskujemy informacje? zarówno o pozycji i ruchach poszczególnych części naszego ciała, jak i całego ciała w odniesieniu do otaczającego nas świata. W trakcie utrzymywania pozycji stojącej dokonujemy nieustannych korekcji pozycji na podstawie informacji względem otoczenia. Proprioceptywna funkcja wzroku jako integralna część nie może być świadomie wyłączona, chyba, że zamkniemy oczy. Należy pamiętać, że widzenie pierwotne polegało na zdalnej kontroli ruchu. Widzenie jako „przyglądanie się” jest nowym elementem w naszej ewolucji. Widzenie u kręgowców wyewoluowało w odpowiedzi na zapotrzebowanie wyjścia ruchowego, a nie doświadczenia percepcyjnego. Dlatego mieć na uwadze, iż zapisując pacjentowi korekcję wady wzroku nie tylko zmieniamy jego ostrość wzrok, ale wpływamy również na różne informacje dostarczane przez system wzrokowy wpływając na funkcjonowanie całego organizmu pacjenta.
Metody korekcji wad wzroku.
Wady wzroku występujące w układzie optycznym oczu możemy korygować na różne sposoby. Najbardziej popularną metodą są okulary oraz soczewki kontaktowe. Wśród soczewek kontaktowych możemy w zależności od typu wady zastosować soczewki miękkie, soczewki sztywne gazo przepuszczalne (popularnie nazywane twardymi) oraz hybrydowe, czyli twardo-miękkie (w centrum soczewka twarda otoczona przez pierścień zbudowany z soczewki miękkiej).
Wady wzroku możemy również korygować za pomocą ortokorekcji dzięki użyciu najnowszej generacji twardych, gazo przepuszczalnych soczewek. Mechanizm działania orto-soczewek polega na delikatnym ucisku odpowiedniej części rogówki przez noc, co powoduje zmianę jej kształtu i uzyskanie dzięki tej procedurze dobrego widzenia w ciągu całego dnia. Ostatnią możliwością korekcji wad wzroku są różne metody chirurgiczne, dotyczące rogówki lub soczewki. Najczęściej stosowaną jest korekcja kształtu rogówki laserem.
Zalety i wady soczewek kontaktowych
Stosowanie soczewek kontaktowych ma szereg zalet, ale również nie jest pozbawione wad. Do zalet stosowania soczewek kontaktowych możemy zaliczyć: bardziej naturalne widzenie w porównaniu z okularami, poruszanie się soczewek razem z ruchem oka, brak ograniczeń w polu widzenia, brak parowania przy zmianach temperatur, łatwość uprawiania sportów, możliwość noszenia okularów słonecznych bez korekcji.
Analizując zagadnienie bardziej naturalnego widzenie w soczewkach kontaktowych w porównaniu z okularami, możemy wyróżnić: mniejsze aberracje sferyczne i chromatyczne, mniejsze zniekształcenie obrazu otrzymywanego na siatkówce, zazwyczaj pozytywny wpływ tej formy korekcji przy patrzeniu z bliska. Wiele z tych zalet jest uzależnionych od typu korygowanej wady wzroku. Mniejsze zniekształcenia obrazu postrzegane przez osoby noszące soczewki kontaktowe są spowodowane faktem, że praktycznie nie zmniejszają one ani nie powiększają obrazu, który uzyskiwany jest na siatkówce oka. Stosowanie okularów natomiast zmienia wielkość takiego obrazu i to tym bardziej im większa jest wada.
Gdy stosujemy soczewki kontaktowe zamiast okularów i patrzymy z bliska, krótkowidz może zauważyć większy problem, gdyż większa jest wtedy akomodacja i konwergencja. Dalekowidz z kolei w tej samej sytuacji może zauważyć poprawę w widzeniu, gdyż akomodacja i konwergencja będzie wtedy mniejsza.
Noszenie soczewek kontaktowych nie jest pozbawione wad. Wymagają one zdecydowanie większej troski niż okulary. Mogą wywołać niepożądane reakcje ze strony oczu przy złej pielęgnacji i niestosowaniu się do zaleceń. Mogą powodować niestabilne widzenie, jeżeli korygując astygmatyzm zbytnio poruszają się na oku. Powodują też gorszą jakość widzenia w porównaniu z okularami przy korekcji prezbiopii.
Wskazania i przeciwwskazania do noszenia soczewek kontaktowych
Kiedy więc warto nosić soczewki kontaktowe? Wskazania do ich noszenia możemy podzielić na wzrokowe, zawodowe, kosmetyczne, terapeutyczne i psychologiczne.
Wskazania wzrokowe obejmują wysoką wadę refrakcji, wysoki astygmatyzm, nieregularny kształt rogówki (np. stożek rogówki lub inne zwyrodnienia), stany po przeszczepie lub chirurgii refrakcyjnej rogówki. Osobnym zagadnieniem jest stosowanie specjalistycznych soczewek kontaktowych w celu hamowania narastania krótkowzroczności, czyli kontrola krótkowzroczności.
Do osób noszących soczewki kontaktowe ze wskazań zawodowych zaliczymy pracowników służb mundurowych, aktorów czy sportowców. Kosmetycznymi wskazaniami będzie chęć zmiany barwy tęczówek, korekcja różnobarwności tęczówek, maskowanie szczeliny tęczówki czy bielmo rogówki niezależnie od przyczyny. Wskazaniami terapeutycznymi będą soczewki opatrunkowe, które zakładane są przy urazach, ubytkach nabłonka czy operacjach rogówki.
Wskazaniami psychologicznymi do noszenia soczewek kontaktowych będzie niska samoocena z powodu konieczności stosowania okularów oraz nietolerancja okularów.
Są sytuacje, gdy noszenie soczewek kontaktowych nie jest wskazane. Przeciwwskazania do ich noszenia dzielimy na wzrokowe, zawodowe i kosmetyczne. Soczewek kontaktowych nie można też nosić w trakcie trwania poważnych chorób narządu wzroku oraz przy współistniejących niektórych chorobach ogólnych. Przeciwwskazania wzrokowe zaistnieją wtedy, gdy będzie konieczność korekcji tylko do bliży, konieczność noszenia korekcji pryzmatycznej oraz sytuacja, gdy odnotowujemy gorsze widzenie w soczewkach kontaktowych w porównaniu z okularami. Przeciwwskazania zawodowe do noszenia soczewek kontaktowych występują wtedy, gdy przepisy zabraniają ich noszenia. Soczewek kontaktowych nie powinno się też nosić w przypadku, gdy okulary maskują deformację twarzy. Przeciwwskazaniem do noszenia soczewek kontaktowych będą schorzenia narządu wzroku, takie jak: aktywne infekcje drobnoustrojami, przewlekłe stany zapalne w tym silne reakcje alergiczne, zespół suchego oka, nawracające erozje rogówki związane z noszeniem soczewek kontaktowych, zaburzenia czucia rogówkowego np. po iniekcjach wirusowych. Przeciwwskazaniem do noszenia soczewek kontaktowych są niektóre schorzenia ogólnoustrojowe. Zaliczymy tutaj infekcje i poważne alergie górnych dróg oddechowych i/lub zatok, niewyrównaną cukrzycę i inne poważne zaburzenia hormonalne, alkoholizm i inne silne uzależnienia powodujące zaburzenia psychiki oraz brak lub słabą higienę osobistą.
