Kwalifikacja pacjenta do leczenia silnymi analgetykami opioidowymi

¹Zakład Badania i Leczenia Bólu, Katedra Anestezjologii i Intensywnej Terapii, Collegium Medicum, Uniwersytet Jagielloński, Kraków, Polska; ²Kliniczny Oddział Anestezjologii i Intensywnej Terapii nr 1, Collegium Medicum, Uniwersytet Jagielloński, Kraków, Polska; ³Klinika Intensywnej Terapii Interdyscyplinarnej, Collegium Medicum, Uniwersytet Jagielloński, Kraków, Polska; ⁴Klinika Neurologii, Collegium Medicum, Uniwersytet Jagielloński, Kraków, Polska; ⁵Klinika Neurologii, Wojskowy Instytut Medyczny, Warszawa, Polska; ⁶Katedra i Zakład Medycyny Rodzinnej, Uniwersytet Medyczny, Wrocław, Polska; ⁷Katedra i Klinika Medycyny Paliatywnej, Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego, Poznań, Polska; ⁸Katedra i Zakład Opieki Paliatywnej, Collegium Medicum im. Ludwika Rydygiera, Uniwersytet Mikołaja Kopernika, Bydgoszcz, Polska; ⁹Zakład Farmakologii Klinicznej, Katedra Farmakologii, Collegium Medicum Uniwersytet Jagielloński, Kraków, Polska; ¹⁰Klinika Leczenia Bólu i Opieki Paliatywnej, Katedra Chorób Wewnętrznych i Gerontologii, Collegium Medicum, Uniwersytet Jagielloński, Kraków, Polska; ¹¹Zakład Medycyny i Opieki Paliatywnej Katedry Pielęgniarstwa, Wydział Nauk o Zdrowiu w Katowicach, Śląski Uniwersytet Medyczny, Katowice, Polska; ¹²Poradnia Leczenia Bólu SP Centralny Szpital Kliniczny im. Prof. K. Gibińskiego, Śląski Uniwersytet Medyczny, Katowice, Polska; ¹³NZOZ Poradnia Leczenia Bólu Przewlekłego – Tychy, Polska; ¹⁴Klinika i Katedra Anestezjologii i Intensywnej Terapii Uniwersyteckie Centrum Kliniczne, Gdański Uniwersytet Medyczny, Gdańsk, Polska; ¹⁵Poradnia Leczenia Bólu. Uniwersytet Medyczny, Wrocław, Polska; ¹⁶Zakład Medycyny Sądowej, Uniwersytet Medyczny, Wrocław, Polska; ¹⁷Klinika Anestezjologii i Intensywnej Terapii Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego, Warszawa, Polska

Przed rozpoczęciem przewlekłego leczenia AO lekarz powinien zebrać szczegółowy wywiad, przeprowadzić badanie przedmiotowe, testy obejmujące ocenę ryzyka nadużywania, niewłaściwego stosowania lub uzależnienia od stosowanych przez pacjenta leków. W większości zaleceń rekomenduje się wykonanie takich testów. Zarówno przed rozpoczęciem, jak również regularnie w trakcie leczenia należy ocenić i udokumentować stosunek korzyści do ryzyka na podstawie wywiadu, badania przedmiotowego i odpowiednich badań diagnostycznych^{[29,30,83,84,86]} (tematyka ta omówiona jest szczegółowo w rozdziale pt.: Monitorowanie i ocena pacjentów z przewlekłym bólem nienowotworowym leczonych analgetykami opioidowymi - przypis redakcji).

Wskazania:

Badania randomizowane, w których wykazano korzyści zastosowania AO dotyczyły pacjentów z następującymi schorzeniami:
Choroba zwyrodnieniowa stawów^{[11,14,21,22,36,58,70,88,96,106,108,114,115,119,131,133,137, 141,146,158,159,164]}
Ból neuropatyczny: neuralgia po półpaścu, bolesna neuropatia cukrzycowa^{[50,51,62-65,67,79,91,98,109,130,139,144, 145,153,154,161,162]}
Bóle krzyża^{[20,24,25,34,41,42,50,58,59,61,64,70,71,89,107, 124,142,150,155,157,165]}.

Do potencjalnych przeciwwskazań do długoterminowego stosowania silnych AO u pacjenta z BPPN, zaliczane są:
- pierwotne bóle głowy^[10,52,82],
- ból funkcjonalny: ból jako główny objaw zaburzeń psychicznych (atypowa depresja), zespół uogólnionego lęku, przewlekły zespół stresu pourazowego (PTSD), zespół nadwrażliwego jelita^[9,29,30,86],
- współistniejące zespoły afektywne i myśli samobójcze ^[132],
- ciąża lub planowana ciąża^[37,38],
- objawy nadużywania leków, alkoholu i innych substancji psychoaktywnych, warto jednak pamiętać, że występowanie przed rozpoczęciem leczenia uzależnienia od wymienionych substancji nie wyklucza zastosowania AO w leczeniu bólu, ale komplikuje ich zastosowanie^[4,121].

Zarówno uzależnienie od leków, alkoholu i innych substancji psychoaktywnych jak i ryzyko wystąpienia uzależnienia nakazują wzmożoną ostrożność w stosowaniu AO w BPPN^[112].

Zintegrowane zastosowanie AO w BPPN wymaga pisemnej zgody, regularnych wizyt kontrolnych, znajomości zasad przepisywania recept i dobrej komunikacji pomiędzy lekarzem a pacjentem^{[29,30,83,84]}.

Lekarz może rozważać długoterminowe leczenie AO u chorych z BPPN, u których w wywiadzie stwierdza się nadużywanie leków, zaburzenia psychiczne albo poważne zachowania patologiczne związane z przyjmowaniem leków jedynie wówczas, kiedy można wdrożyć częstsze i bardziej rygorystyczne monitorowanie terapii. W takiej sytuacji lekarz powinien rozważyć konsultację z psychiatrą lub specjalistą leczenia uzależnień^[39,112].

Ograniczeniem zastosowania silnych AO może być występowanie bólu o niejasnej przyczynie, duże prawdopodobieństwo zaburzeń funkcjonalnych oraz nierozwiązane problemy natury rentowej lub prawnej, co stanowi czynniki możliwej gorszej odpowiedzi na jakiekolwiek lecz enie, w tym także na przewlekłą terapię AO^[54,55].

Ograniczeniem zastosowania silnych AO może być występowanie bólu o niejasnej przyczynie, duże prawdopodobieństwo zaburzeń funkcjonalnych oraz nierozwiązane problemy natury rentowej lub prawnej, co stanowi czynniki możliwej gorszej odpowiedzi na jakiekolwiek lecz enie, w tym także na przewlekłą terapię AO^[54,55].

Rekomendacje panelu ekspertów:

Kryteria rozpoczęcia leczenia silnymi AO u pacjenta z BPPN:

Piśmiennictwo

Czytaj dalej: Ocena kliniczna chorego z bólem przewlekłym