Zgoda na pobranie narządów od dawcy żyjącego

21.02.2017
dr hab. Andrzej Muszala prof. UPJPII, Międzywydziałowy Instytut Bioetyki, Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie

Skróty: KELKodeks Etyki Lekarskiej

Artykuł 36 KEL stwierdza, że „pobranie komórek, tkanek lub narządów od żyjącego dawcy dla celów transplantacji może być dokonane tylko od dorosłego za jego pisemną zgodą, w warunkach pełnej dobrowolności, po uprzednim poinformowaniu go o wszelkich możliwych następstwach związanych z tym zabiegiem. Pobranie od żyjącego dawcy narządu niezbędnego do życia jest niedopuszczalne”. W myśl powyższego zapisu, w przypadku pobrania narządu od dawcy żywego musi istnieć jego wyraźna zgoda, sformułowana na piśmie, poprzedzona dokładną informacją o wszelkich istotnych szczegółach i ewentualnych następstwach zabiegu, o celu interwencji, o stopniu ryzyka, jakie podejmuje dawca i biorca narządu(ów).1
Osoba wyrażająca zgodę na oddanie swoich narządów za życia co do zasady musi być pełnoletnia, świadoma podejmowanego czynu oraz być prawnym dysponentem swej woli. Wynika stąd, że dawcą żywym nie może być osoba nieprzytomna (np. w stanie wegetatywnym), osoba ubezwłasnowolniona, osoba o ograniczonych zdolnościach rozeznania sprawy albo jej pozbawiona, zwłaszcza psychicznie chora i umysłowo upośledzona. Powszechnie przyjmuje się także, że dawcami żywymi nie powinny być osoby pozbawione wolności oraz żołnierze w okresie odbywania służby wojskowej (chyba że przeszczep miałby otrzymać członek ich rodziny). Wyjątkowo dopuszczalne jest pobieranie materiału transplantacyjnego od małoletnich (p. niżej). Aby spełnić wszystkie wymagania etyczne, zgoda na oddanie narządów lub tkanek za życia powinna być wyrażona w sposób całkowicie swobodny i dobrowolny. Wykluczyć należy wszelką formę przymusu czy to fizycznego, czy psychicznego. Dlatego jako głęboko nieetyczne jawiłyby się jakiekolwiek formy nacisku na zdrowego członka rodziny, by oddał swoje organy bliskiemu krewnemu z racji tkankowej kompatybilności.
W końcu artykuł 36 KEL precyzuje, że podarować można tylko te narządy, których brak nie powoduje śmierci dawcy. Chodzi tu zatem o narządy parzyste (nerka, płuco) oraz tkanki (krew, szpik kostny). Niektórzy etycy i bioetycy dodają tu jeszcze jedno zastrzeżenie: nie powinno się przeszczepiać narządów decydujących o tożsamości osobowej dawcy lub biorcy – tzn. gruczołów płciowych (jąder i jajników).

Piśmiennictwo:

1. Zasada ta jest poparta odpowiednimi przepisami konstytucyjnymi i aktami prawnymi. Konstytucja RP mówi o wolności osobistej i nietykalności: „Każdemu zapewnia się nietykalność osobistą i wolność osobistą. Pozbawienie lub ograniczenie wolności może nastąpić tylko na zasadach i w trybie określonych w ustawie” (Konstytucja RP, art. 41, ust. 1–2). Europejska Konwencja Bioetyczna zabrania interwencji medycznej bez świadomej i nieprzymuszonej zgody osoby (EKB, rdz. II, art. 5–9). Zaś polski Kodeks karny stwierdza: „Kto wykonuje zabieg leczniczy bez zgody pacjenta, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat dwóch” (K.k., art. 192 §1).