×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Dieta ketogeniczna – zasady stosowania i efekty

dr n. med. Dominika Wnęk, dietetyk

Dieta ketogeniczna to dieta, w której znaczące ograniczenie węglowodanów prowadzi do ketozy żywieniowej, czyli stanu w którym ciała ketonowe stają się zastępczym źródłem energii. Z artykułu dowiesz się jakie są zasady diety ketogenicznej, jakie przynosi ona efekty oraz jakie produkty żywnościowe powinny się w niej znaleźć.

dieta w leczeniu padaczki
Fot. pixabay.com

Co to jest dieta ketogeniczna (dieta ketogenna)?

To dieta o bardzo małej zawartości węglowodanów, bogatotłuszczowa, w której podaż białka jest dostosowana do zapotrzebowania organizmu. U stosujących tę dietę dochodzi do zwiększonej produkcji ciał ketonowych: acetooctanu, acetonu oraz β-hydroksymaślanu. W takim stanie, zwanym ketozą żywieniową, powstające ciała ketonowe stanowią dodatkowe, obok glukozy, źródło energii.

Dieta ketogeniczna pierwotnie była wykorzystywana w leczeniu padaczki u dzieci. Stosuje się ją także w leczeniu niektórych wrodzonych wad metabolicznych. Od pewnego czasu pojawiają się również badania, które wskazują na korzystne efekty jej działania m.in. w leczeniu otyłości i cukrzycy typu 2; wspomagająco może być stosowana w leczeniu niektórych nowotworów oraz w chorobach neurologicznych. Trzeba natomiast podkreślić, że nie zaobserwowano korzyści stosowania diet niskowęglowodanowych – w porównaniu z dietami ubogoenergetycznych – w efektywnej redukcji masy ciała. Jednocześnie wskazuje się, że stosowanie tych pierwszych może się wiązać z większym ryzykiem powikłań zdrowotnych.

W diecie ketogenicznej spożycie węglowodanów ze wszystkich posiłków w ciągu dnia nie powinno przekraczać 50 g. W niektórych przypadkach ilość węglowodanów ogranicza się nawet do 20 g dziennie.

Na czym polega dieta ketogeniczna? Zasady diety ketogenicznej

W dietach niskowęglowodanowych (ang. low carbohydrate diets – LCD) ogranicza się spożycie węglowodanów, które należy zastąpić białkiem i tłuszczami. Dotychczas nie wypracowano ogólnej klasyfikacji diet niskowęglowodanowych, jednak w zależności od udziału węglowodanów w wartości energetycznej diety można wyróżnić diety:

  • bardzo niskowęglowodanowe (udział energii z węglowodanów w diecie <10%)
  • niskowęglowodanowe (udział energii z węglowodanów w diecie <26%)
  • o średniej zawartości węglowodanów (udział energii z węglowodanów w diecie 26–44%) oraz
  • wysokowęglowodanowe (udział energii z węglowodanów w diecie >45%).

W diecie ketogenicznej należy dążyć do takiego zmniejszenia spożycia węglowodanów, które prowadzi do nasilonej produkcji ciała ketonowych. W tym celu ilość węglowodanów trzeba zredukować do 10% wartości energetycznej diety.

Efekty diety ketogenicznej

Dieta ketogeniczna w leczeniu padaczki lekoopornej u 50–60% chorych wpływa na zmniejszenie liczby napadów o >50%, a u 30% pacjentów o >90%. U 10–15% chorych dochodzi do całkowitego ustąpienia napadów padaczkowych. Diety ketogeniczne stosowane w leczeniu padaczki lekoopornej

Podkreślić należy, że diety ketogenicznej nie wolno wprowadzać we własnym zakresie – wymaga to kontroli neurologa i dietetyka. Ponadto przed zakwalifikowaniem chorego do takiej diety należy wykonać badania w celu wykluczenia przeciwwskazań do jej stosowania oraz oceny stanu wyjściowego pacjenta. Przed wprowadzeniem diety ketogennej zaleca się także kilkudniową hospitalizację w celu umożliwienia nadzoru nad chorym i ewentualnego reagowania w razie wystąpienia działań niepożądanych.

Skład diety ketogenicznej

Ten skład wylicza się precyzyjnie i indywidualnie dla każdego pacjenta. Należy uwzględnić wiek, aktualną i należną masę ciała, aktywność dziecka oraz rodzaj choroby.

Najistotniejsze jest ustalenie właściwej proporcji ketogenicznej 4:1, 3:1, 2:1. Oznacza to, że wagowy stosunek tłuszczów do łącznej ilości białek i węglowodanów wynosi kolejno 4, 3, 2 g tłuszczu na 1 g łącznej ilości białek i węglowodanów. Na początku najczęściej stosuje się proporcję 4:1, a u dzieci poniżej 3. roku życia – 3:1.
Zaleca się komponować posiłki zbilansowane pod względem zawartości kalorii, białek, tłuszczu i węglowodanów.

Jakie produkty spożywa się w diecie ketogenicznej?

Każdy posiłek powinien zawierać 4 podstawowe grupy produktów, stanowiących źródło białka (chude mięso, ryby, drób, ser, jaja), węglowodanów (owoce i warzywa nieskrobiowe), tłuszczów (oleje, oliwa z oliwek, masło, majonez, bekon, boczek) oraz 36% śmietanę jako źródło białka, węglowodanów i tłuszczu (opcjonalnie).

Poszczególne posiłki powinny się więc składać z:

  • mięsa (ryby, drób), warzyw (owoców), tłuszczów (śmietany) lub
  • sera, warzyw (owoców), tłuszczów (śmietany) lub
  • jaj, warzyw (owoców), tłuszczów (śmietany).

Płyny w diecie podaje się bez ograniczeń, równomiernie w ciągu całego dnia.

Możliwe modyfikacje klasycznej diety ketogenicznej

Ponieważ klasyczna dieta ketogeniczna jest bardzo restrykcyjna i często trudna do zaakceptowania przez chorych i/lub rodziny, od pewnego czasu proponuje się kilka jej modyfikacji. Obecnie te zmodyfikowane formy cieszą się dużą popularnością wśród chorych na padaczkę lekooporną, ponieważ nie wymagają istotnych ograniczeń kalorycznych, zawierają mniej tłuszczów (choć nadal stanowią one około 60% energii), a więcej białka i węglowodanów. Taki skład zapewnia bardziej urozmaiconą dietę oraz wpływa na poprawę smaku posiłków. Na ogół te diety cechują się mniejszą liczbą skutków ubocznych i nie wymagają hospitalizacji w trakcie ich wprowadzania. Dietę zazwyczaj wprowadza się ambulatoryjnie, aczkolwiek konieczny jest nadzór dietetyka i neurologa. Z uwagi na zmniejszony udział kaloryczny węglowodanów we wszystkich wymienionych niżej dietach organizm zaczyna metabolizować tłuszcze, co w konsekwencji prowadzi do zwiększonej produkcji ciał ketonowych.

Dieta MCT (z ang. Medium Chain Triglycerides)

Jest to najstarsza modyfikacja diety ketogenicznej. Realizuje się ją z wykorzystaniem triglicerydów o średniej długości łańcucha (MCT), które uważa się za bardziej „ketogeniczne” niż triglicerydy długołańcuchowe. Umożliwia to zwiększenie ilości spożywanego białka i węglowodanów. Z drugiej strony u stosujących tę dietę częściej obserwuje się skutki uboczne ze strony układu pokarmowego. Nie jest zalecana u niemowląt, a jej skuteczność jest porównywalna z klasyczną dietą ketogenną.

Modyfikowana dieta Atkinsa (MAD)

Jest to najbardziej popularna odmiana diety ketogenicznej – ubogowęglowodanowa (10–20 g/dzień), bogatotłuszczowa i bogatobiałkowa. Opiera się na podobnych produktach żywnościowych, jak klasyczna dieta ketogenna, jest jednak mniej restrykcyjna.

Jej skuteczność jest zbliżona do klasycznej diety ketogennej. U około 45% leczonych następuje zmniejszenie częstotliwości napadów o 50–90%, a u około 28% o ponad 90%. Możliwe jest także przechodzenie z diety ketogennej na modyfikowaną dietę Atkinsa i odwrotnie.

Dieta o małym indeksie glikemicznym

Ta dieta opiera się na węglowodanach o niskim indeksie glikemicznym (IG <50). U połowy pacjentów przestrzegających zaleceń przez okres 3–12 miesięcy częstość napadów zmniejsza się o ponad 50%. W leczeniu padaczki lekoopornej stosuje się ją głównie w Stanach Zjednoczonych.

Możliwe skutki uboczne diety ketogenicznej

Realizacja diety ketogenicznej nie jest prosta i wymaga stałego nadzoru lekarskiego. Już niewielkie odchylenia w ilości spożywanych węglowodanów i białka mogą spowodować zahamowanie produkcji ciał ketonowych. Stosowanie takiej diety może się też wiązać z występowaniem pewnych skutków ubocznych. Zalicza się do nich:

  • zaburzenia pracy przewodu pokarmowego (nudności, wymioty, zaparcia) spowodowane nadmierną ilością tłuszczu w diecie
  • zmniejszenie apetytu (szczególnie niewskazane u osób chorych na nowotwory oraz choroby neurodegeneracyjne)
  • możliwy niekorzystny wpływ na stężenie cholesterolu frakcji LDL
  • ryzyko wystąpienia niedoborów pokarmowych, a zwłaszcza witamin i składników mineralnych
  • ewentualny niekorzystny wpływ na funkcjonowanie nerek wynikający ze zwiększonego spożycia białka w diecie (obawy dotyczą głównie osób z nieprawidłową funkcją nerek)
  • niekorzystny wpływ na gęstość mineralną kości.

Piśmiennictwo

Szajewska H., Horvath A. (red.): Żywienie i leczenie żywieniowe dzieci i młodzieży. Medycyna Praktyczna, Kraków 2017
Oh R., Gilani B., Uppaluri K.R.: Low Carbohydrate Diet. W: Stat-Pearls. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2020
D'Andrea Meira I., Romao T.T., Pires do Prado H.J. i wsp.: Ketogenic Diet and Epilepsy: What We Know So Far. Front Neurosci. 2019;13:5. Published 2019 Jan 29. doi:10.3389/fnins.2019.00005

dr n. med. Dominika Wnęk
Dietetyk, wieloletni pracownik Zakładu Biochemii Klinicznej UJ CM oraz aktywny uczestnik trzech ramowych programów Unii Europejskiej: Lipgene, NuGO oraz Bioclaims. Wielokrotny wykładowca w ramach kursów doskonalących dla dietetyków realizowanych przez Polskie Towarzystwo Dietetyki.
Zainteresowania badawcze skupiają się głównie na zagadnieniach dotyczących otyłości i wpływu składników diety na ekspresję genów i procesy komórkowe (nutrigenomika). Swoje doświadczenie w leczeniu otyłości zdobywała, pracując w Poradni Leczenia Zaburzeń Lipidowych i Otyłości, działającej przy Zakładzie Biochemii Klinicznej UJ CM oraz jako uczestniczka licznych kursów i konferencji organizowanych w kraju i za granicą.
Obecnie związana jest z wydawnictwem Medycyna Praktyczna, gdzie pełni funkcję redaktora w serwisie „Dieta i ruch”.

17.01.2022
Zobacz także
Wybrane treści dla Ciebie
  • Dieta u osób ze stomią – zalecenia ogólne
  • Dieta niskowęglowodanowa w wybranych jednostkach chorobowych
  • Zalecenia żywieniowe w ostrym i przewlekłym zapaleniu wątroby
  • Dieta w osteoporozie
  • Dieta o małej zawartości FODMAP (dieta zalecana w zespole jelita drażliwego)
  • Dieta bezglutenowa
  • Dieta w kamicy nerkowej
  • Dieta w łuszczycy
  • Dieta w niealkoholowej stłuszczeniowej chorobie wątroby
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta