×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Hipercholesterolemia: Dieta na obniżenie cholesterolu - jadłospis, przepisy

prof. dr hab. med. Barbara Cybulska
mgr Aleksandra Cichocka
dr n. med. Dominika Wnęk
Aktualizacja: lek. Magdalena Wiercińska, dr n. med. Dominika Wnęk, dietetyk

Dieta obniżająca stężenie cholesterolu powinna uwzględniać ograniczenie nasyconych kwasów tłuszczowych, cholesterolu pokarmowego i kwasów tłuszczowych trans. Można to osiągnąć poprzez włączenie do jadłospisu osób z podwyższonym stężeniem cholesterolu: warzyw i owoców, pełnoziarnistych produktów zbożowych, nasion roślin strączkowych oraz chudego mięsa i ryb.

SPIS TREŚCI

Dieta obniżająca stężenie cholesterolu

Do składników pokarmowych wpływających korzystnie na stężenie cholesterolu LDL zalicza się:

  • jednonienasycone kwasy tłuszczowe (monounsaturated fatty acids – MUFA)
  • wielonienasycone kwasy tłuszczowe, zwłaszcza z rodziny omega-6 (n-6), (polyunsaturated fatty acids – PUFA).

Istotne jest także ograniczenie w diecie produktów obfitujących w cholesterol pokarmowy przy jednoczesnym zwiększeniu spożycia rozpuszczalnych frakcji błonnika pokarmowego.

Jednonienasycone kwasy tłuszczowe oraz wielonienasycone kwasy tłuszczowe z rodziny omega-6 (n-6) – produkty obniżające stężenie cholesterolu

Włączenie tych kwasów tłuszczowych do diety przy jednoczesnym ograniczeniu węglowodanów zmniejsza stężenie cholesterolu LDL.

Ponadto MUFA wykazują także zdolność do jednoczesnego zwiększania frakcji ochronnej cholesterolu HDL. W dużych ilościach znajdują się one w olejach roślinnych, takich jak:

  • olej rzepakowy
  • oliwa z oliwek (kwas oleinowy)
  • olej słonecznikowy
  • olej kukurydziany
  • olej sojowy (kwas linolowy) oraz
  • margaryny wytworzone z wymienionych wyżej olei

Jeśli chodzi o tzw. nienasycone kwasy tłuszczowe z rodziny omega-3 (n-3), to wprawdzie nie powodują one zmniejszenia stężenia cholesterolu LDL, ale zmniejszają ryzyko chorób sercowo-naczyniowych w innych mechanizmach i dlatego są polecane w profilaktyce tych chorób.

Do produktów bogatych w te kwasy zalicza się:

  • olej rzepakowy (zawiera kwas alfa-linolenowy) oraz
  • tłuste ryby morskie: śledź, makrela, łosoś (zawierają kwas eikozapentaenowy i dokozaheksaenowy).

W związku z tym zaleca się spożywanie tłustych ryb morskich przynajmniej dwa razy w tygodniu.

Rozpuszczalna frakcja błonnika pokarmowego – pomaga zmniejszyć stężenie cholesterolu

Do rozpuszczalnych frakcji błonnika pokarmowego zalicza się pektyny, gumy, śluzy roślinne, hemicelulozy oraz beta-glukan.

Bogatym jego źródłem są:

  • pełnoziarniste produkty zbożowe
  • nasiona roślin strączkowych
  • surowe warzywa i owoce (szczególnie jabłka i owoce cytrusowe).

Błonnik ten, zwłaszcza pektyny, wiąże znaczne ilości kwasów żółciowych, co zwiększa wydalanie tłuszczów ze stolcem.

Sterole i stanole roślinne zmniejszają stężenie LDL (tzw. zły cholesterol)

Są to związki organiczne zaliczane do tłuszczów, będące naturalnymi składnikami żywności.

Dobrym źródłem steroli i stanoli roślinnych są:

  • ziarno sezamowe
  • pestki słonecznika oraz
  • niektóre oleje roślinne, np. kukurydziany czy słonecznikowy.

Ilość steroli i stanoli roślinnych pochodząca naturalnie z żywności jest jednak zbyt mała, aby wywierać efekt terapeutyczny i skutecznie zmniejszać stężenie frakcji LDL-cholesterolu. W związku z tym na rynku istnieją gotowe produkty wzbogacone w te związki. Są to:

  • margaryny
  • jogurty
  • serki oraz
  • suplementy diety w postaci kapsułek.

Poza wymienionymi powyżej czynnikami modyfikującymi profil lipidowy nie należy zapominać o regularnej aktywności fizycznej przyczyniającej się, jeśli to konieczne, do redukcji masy ciała lub do utrzymania jej na prawidłowym poziomie.

Zioła na podwyższone stężenie cholesterolu – czy picie wywarów z ziół wpływa na stężenie cholesterolu i czy jest bezpieczne?

Obecnie nie dysponujemy badaniami, które wskazywałyby na skuteczność ziół w leczeniu podwyższonego stężenia cholesterolu. W Internecie można jednak znaleźć informacje, które wskazują kilka ziół będących niejako panaceum na podwyższone stężenie cholesterolu. Często są to zioła, które „usprawniają” pracę wątroby (m.in. stymulują wydzielanie żółci), aczkolwiek nie jest to równoznaczne z obniżeniem stężenia cholesterolu.

Ponadto picie wywarów ziołowych nie może zastąpić farmakoterapii i odpowiednio zbilansowanej diety. Należy także podkreślić, że przyjmowanie jakichkolwiek preparatów ziołowych należy zawsze skonsultować z lekarzem, gdyż mogą one wchodzić w interakcje z przyjmowanymi lekami.

Podwyższone stężenie cholesterolu - czego nie jeść?

Odpowiedni sposób żywienia, obok farmakoterapii, stanowi ważny element leczenia podwyższonego stężenia cholesterolu. Zalecenia dietetyczne są zbliżone do zasad żywienia osób zdrowych, aczkolwiek należy zwrócić uwagę na ilość, a przede wszystkim jakość spożywanych tłuszczów.

Należy unikać nasyconych kwasów tłuszczowych

Do nasyconych kwasów tłuszczowych zalicza się:

  • kwas laurynowy
  • mirystynowy
  • palmitynowy
  • stearynowy.

Charakterystyczne są głównie dla produktów pochodzenia zwierzęcego, aczkolwiek wyjątek stanowią olej kokosowy i olej palmowy pochodzenia roślinnego. Należy pamiętać, że nie wszystkie nasycone kwasy tłuszczowe wykazują jednakowo niekorzystne działanie na organizm. Wszystkie, z wyjątkiem kwasu stearynowego, zwiększają stężenie LDL-cholesterolu. Kwas laurynowy najbardziej zwiększa stężenie cholesterolu LDL, ale jednocześnie podnosi stężenie korzystnej frakcji cholesterolu HDL. Na skutek tego tzw. wskaźnik aterogenności (czyli stosunek LDL-cholesterolu do HDL-cholesterolu) się nie zwiększa, co uważa się za zjawisko korzystne. Najbardziej szkodliwe w kontekście wskaźnika aterogenności są kwas mirystynowy i palmitynowy. Mimo że nasycone kwasy tłuszczowe wykazują tak odmienne działanie, to w produktach pochodzenia zwierzęcego znajduje się ich mieszanina.

Czego nie powinny jeść osoby z podwyższonym stężeniem cholesterolu?

Tabela. Zalecany wybór produktów spożywczych w profilaktyce chorób układu sercowo-naczyniowego u osób ze zwiększonym stężeniem cholesterolu w osoczu
  Zalecane Ograniczone Niewskazane
produkty podstawowe
produkty zbożowepieczywo razowe, maca, owsianka, ryż, makaron, płatki kukurydziane, musli, kasze gruboziarnistebiałe pieczyworogaliki francuskie (croissant)
warzywa i owocewarzywa świeże i mrożone, groszek zielony, kukurydza, ziemniaki, owoce świeże i suszone, owoce konserwowe (niesłodzone), soki owocowe i warzywneziemniaki lub frytki smażone na świeżym oleju rzepakowym lub oliwiefrytki, ziemniaki, warzywa przygotowywane na niewłaściwym tłuszczu, warzywa solone i konserwowe, chipsy
nabiałmleko, jogurt, kefir (odtłuszczone), chude sery i twarogi, białko jajekmleko, jogurt, kefir (półtłuste), sery półtłuste, 1 jajko dzienniepełne mleko, śmietana, mleko skondensowane, zabielacze do kawy, sery pełnotłuste, jogurt i kefir pełnotłusty
ryby i owoce morzaryby (z rusztu, gotowane), unikać skóryryby smażone na właściwym oleju, małże, homary, ryby wędzoneryby smażone na niewłaściwym tłuszczu, krewetki, kalmary, ikra
mięsoindyki, kurczaki (usunąć skórę z drobiu), cielęcina, króliki, dziczyznachuda wołowina, jagnięcina, szynka, bekon, kiełbasa drobiowamięso z widocznym tłuszczem, kaczki, gęsi, kiełbasy, salami, pasztety
nasiona strączkowesoja, groch, fasola, soczewica  
produkty uzupełniające
tłuszczemargaryny miękkie ze sterolami lub stanolamiwybierać olej rzepakowy lub oliwę, olej słonecznikowy, kukurydziany, sojowy, margaryny miękkiemasło, smalec, słonina, łój, tłuszcz spod pieczeni, margaryny twarde
zupyzupy warzywne, chude wywary mięsne zupy zaprawiane śmietaną i innymi tłuszczami
sosy i przyprawypieprz, musztarda, zioła, przyprawy korzennesosy sałatkowe, niskotłuszczowe (np. na bazie chudego jogurtu)sól, majonezy, sosy i kremy sałatkowe, sosy do mięsa i ryb zawierające tłuszcz
deserysorbety, galaretki, bezy, budynie na mleku chudym, sałatki owocowe, orzechy włoskie i migdały, kawa filtrowana lub rozpuszczalna, herbataciasta i ciasteczka przygotowywane na tłuszczach roślinnych, marcepany, chałwa, nugat, orzechy laskowe, ziemne, pistacjowe, brazylijskie, kutia, niskotłuszczowe napoje czekoladowe, alkohollody, kremy, budynie na pełnym mleku, sosy na śmietanie lub maśle, torty, przemysłowe wyroby cukiernicze, czekolada, toffi, karmelki, orzechy kokosowe i solone, kawa gotowana i po turecku
Uwagi: Chorzy z zespołem metabolicznym powinni unikać pieczywa białego, ograniczać spożycie ziemniaków, unikać słodkich deserów i produktów zawierających cukier oraz innych produktów ujętych w tabeli jako niewskazane. Mogą spożywać nieco więcej dozwolonych tłuszczów (3 łyżki stołowe). W celu normalizacji masy ciała powinno się stosować dietę niskokaloryczną i zwiększyć aktywność fizyczną.

Osoby z podwyższonym stężeniem cholesterolu powinny unikać

  • tłustych mięs i
  • wyrobów wędliniarskich, takich jak pasztet, parówki, pasztetowa, salami, kiełbasy wiejskie, baleron i boczek.

Wybierając produkty nabiałowe, należy uwzględniać te z małą zawartością tłuszczu lub odtłuszczone.

Tłuszcze trans podwyższają stężenie cholesterolu

Izomery trans nienasyconych kwasów tłuszczowych to kolejny składnik pokarmowy, który w znaczącym stopniu zwiększa stężenie cholesterolu LDL. Ponadto przyczyniają się dodatkowo do obniżenia frakcji ochronnej cholesterolu HDL. Nienasycone kwasy tłuszczowe w naturze występują w formie cis, natomiast proces utwardzania (czyli częściowego uwodornienia) tłuszczów roślinnych powoduje zmianę konfiguracji na trans.

Należy pamiętać, że podstawowym źródłem pokarmowym izomerów trans nienasyconych kwasów tłuszczowych, czyli związków, które powinny być wyeliminowane z diety osób charakteryzujących się podwyższonym stężeniem cholesterolu są:

  • tłuszcze cukiernicze
  • frytury
  • margaryny twarde
  • gotowe wyroby cukiernicze (drożdżówki, ciasta, ciasteczka)
  • produkty typu fast food
  • zupy i sosy gotowe do szybkiego przygotowania

Cholesterol pokarmowy

Podobnie jak nasycone kwasy tłuszczowe i izomery trans nienasyconych kwasów tłuszczowych cholesterol pokarmowy zwiększa stężenie cholesterolu LDL.

Głównym źródłem cholesterolu pokarmowego pozostaje:

  • żółtko jaj
  • podroby (wątroba, nerki, ozorki, serca, mózg)
  • wędliny podrobowe (pasztetowa, salceson, kaszanka)

Dozwolone jest spożywanie 2–3 sztuk jaj tygodniowo.

Dieta na obniżenie cholesterolu - przykładowe jadłospisy

W jadłospisie osób z podwyższonym stężeniem cholesterolu ważną rolę odgrywają: warzywa i owoce, pełnoziarniste produkty zbożowe, nasiona roślin strączkowych oraz chude mięsa i ryby.

Przykładowy dzienny jadłospis (I)

Pierwsze śniadanie

  • Płatki owsiane (30 g, przed gotowaniem) z siemieniem lnianym (1 łyżeczka, 5 g) na mleku o zawartości tłuszczu ≤1% (250 ml), posypane suszonymi żurawinami (1 łyżeczka, 5 g)
  • Kanapka: kromka chleba (40 g) posmarowana margaryną ze sterolami lub stanolami (1 łyżeczka, 5 g), plasterki pieczonej w folii – natartej oregano i olejem rzepakowym – polędwiczki wieprzowej (20 g), kilka plasterków ogórka, natka pietruszki
  • Herbata (np. zielona)

Drugie śniadanie

  • Kromka chleba (40 g), posmarowana margaryną ze sterolami lub stanolami (1 łyżeczka, 5 g), serek homogenizowany chudy (2 łyżki, 30 g), wymieszany z truskawkami świeżymi lub mrożonymi (7 sztuk, 100 g) i listkami mięty
  • Kefir o zawartości tłuszczu ≤1% (150 ml)
  • Woda mineralna niskosodowa wapniowo-magnezowa

Obiad

  • Barszcz czerwony z fasolą, zielem angielskim i listkiem laurowym: wywar z warzyw, buraki (1 średnia sztuka, 100 g), fasola kolorowa (30 g przed gotowaniem), ząbek czosnku, lubczyk suszony lub świeże listki lubczyku; zupa zabielona maślanką o zawartości tłuszczu ≤1% (3 łyżki, 45 ml)
  • Zapiekanka: mięso z udka z kurczaka pokrojone w kostkę (100 g), posiekany ząbek czosnku, pomidor (1 mała sztuka, 50 g), papryka czerwona (1/2 średniej sztuki, 125 g), pokrojone w plasterki ziemniaki (70 g), margaryna ze sterolami lub stanolami (2 łyżeczki, 10 g), całość posypana natką pietruszki
  • Surówka: sałata lodowa (100 g), jogurt o zawartości tłuszczu ≤1% (3 łyżki, 45 ml), ocet winny, oliwa z oliwek (1 łyżeczka, 5 g)
  • Woda mineralna niskosodowa wapniowo-magnezowa

Podwieczorek

  • Galaretka: sok z pomarańczy bez dodatku cukru (200 ml), żelatyna, mandarynka (kilka cząstek, 100 g), do dekoracji: gęsty jogurt o zawartości tłuszczu ≤1% (3 łyżki, 45 ml), listki mięty
  • Woda mineralna niskosodowa

Kolacja

  • Chleb graham (40 g) posmarowany margaryną ze sterolami lub stanolami (1 łyżeczka, 5 g),
  • Sałatka: serek sojowy tofu (1 łyżka pokrojonego w drobną kostkę, 15 g), kapusta pekińska (100 g), sok z cytryny, rodzynki (1 łyżeczka, 5 g), posiekane orzechy włoskie (3 sztuki, 15 g), olej rzepakowy (2 łyżeczki, 10 g)
  • Herbata z aronii

Przykładowy dzienny jadłospis (II)

Pierwsze śniadanie

  • 2 kromki chleba wieloziarnistego (2 × 40 g) posmarowane margaryną ze sterolami lub stanolami (2 × 5 g),
  • Sałatka: chuda szynka pokrojona w kostkę (40 g), porwane listki cykorii, pokrojone cząstki grejpfruta (1/4 sztuki, 100 g), ocet z białego wina, olej rzepakowy (1 łyżeczka, 5 g)
  • Kakao (o obniżonej zawartości tłuszczu) na mleku o zawartości tłuszczu ≤1% (250 ml),
  • Herbata (np. zielona)

Drugie śniadanie

  • Płatki jęczmienne błyskawiczne (30 g) z amarantusem (1 łyżeczka, 5 g), z jogurtem o zawartości tłuszczu ≤1% (200 ml)
  • Woda mineralna niskosodowa wapniowo-magnezowa

Obiad

  • Zupa krem z pieczarek z warzywami i ziemniakami: włoszczyzna (100 g), pieczarki (100 g), ziemniaki (70 g), margaryna ze sterolami lub stanolami (5 g); zabielona mlekiem o zawartości tłuszczu ≤1% (3 łyżki, 45 ml), posypana koperkiem
  • Pieczeń wołowa nadziewana suszonymi żurawinami, szpikowana goździkami: mięso wołowe na pieczeń (100 g), suszone żurawiny (1 łyżka, 15 g), olej rzepakowy (2 łyżeczki, 10 g); kasza gryczana (30 g przed gotowaniem)
  • Surówka: marchewka z groszkiem (świeże lub mrożone, 100 g), margaryna ze sterolami lub stanolami (5 g)
  • Woda mineralna niskosodowa z plasterkami cytryny

Podwieczorek

  • Koktajl: maliny świeże lub mrożone (100 g), siemię lniane (1 łyżeczka, 5 g), mleko zsiadłe o zawartości tłuszczu ≤1% (150 ml), listki świeżej mięty
  • Woda mineralna niskosodowa

Kolacja

  • Kromka chleba wieloziarnistego (40 g) posmarowana margaryną ze sterolami lub stanolami (5 g)
  • Pasta: serek granulowany light (1 łyżka, 15 g), grillowany dorsz (1 łyżka rozdrobnionego, 15 g), cebula posiekana, koncentrat pomidorowy (1 łyżeczka, 5 g), olej rzepakowy (1 łyżeczka, 5 g), sok z cytryny
  • Jabłko (1 mała sztuka, 100 g)
  • Herbata z owoców leśnych

Przykładowy dzienny jadłospis (III)

Pierwsze śniadanie

  • Ciasto domowe (50 g) z płatków owsianych, przygotowane na margarynie ze sterolami lub stanolami
  • Kromka chleba orkiszowego (40 g) posmarowana margaryną ze sterolami lub stanolami (5 g), wędlina sojowa (20 g), kilka plasterków rzodkiewki (30 g), plasterki pomidora (50 g)
  • Kawa zbożowa na mleku o zawartości tłuszczu ≤1% (250 ml)
  • Śliwki (100 g)
  • Herbata z aronii

Drugie śniadanie

  • Kanapka: kromka chleba orkiszowego (40 g) posmarowana margaryną ze sterolami lub stanolami (5 g), ser biały chudy (20 g), posypany posiekanym szczypiorkiem
  • Mleko zsiadłe o zawartości tłuszczu ≤1% (200 ml)
  • Sok pomidorowy, bez dodatku soli

Obiad

  • Zupa koperkowa z drobnym makaronem: marchewka, pietruszka, seler, por (w sumie 100 g), posiekany koperek (1/4 pęczka), makaron, np. gwiazdki (30 g przed gotowaniem), zabielona mlekiem o zawartości tłuszczu ≤1% (3 łyżki, 45 ml)
  • Łosoś (100 g) gotowany na parze z warzywami, marchewka (kilka plasterków, 30 g), bakłażan (50 g), papryka (50 g); polany sosem jogurtowym z curry: jogurt o zawartości tłuszczu ≤1% (3 łyżki, 45 ml), przyprawa curry; ziemniaki (70 g)
  • Surówka: sałata rzymska (100 g), oliwa z oliwek (1 łyżeczka, 5 g)
  • Kompot domowy z czarnych porzeczek świeżych lub mrożonych

Podwieczorek

  • Sałatka owocowa z jogurtem i orzechami: brzoskwinia, winogrona, pomarańcza (w sumie 150 g), posiekane orzechy włoskie, jogurt o zawartości tłuszczu ≤1% (150 ml)
  • Woda mineralna niskosodowa

Kolacja

  • Kluski leniwe (mąka, jajko, chudy ser biały) kilka sztuk, polane jogurtem o zawartości tłuszczu ≤1% (3 łyżki, 45 ml) wymieszanym z cukrem waniliowym i otartą skórką z cytryny
  • Herbata z melisy

Wartość kaloryczna zaproponowanych powyżej jadłospisów, wynosząca około 1500 kcal, pomaga w redukcji masy ciała u pacjentów z nadwagą lub otyłością, co sprzyja zmniejszeniu stężenia cholesterolu we krwi. Zaproponowane jadłospisy opracowano zgodnie z zasadami diety śródziemnomorskiej.

Produkty wymienione w jadłospisach:

  • zawierają mało składników, które zwiększają stężenie cholesterolu we krwi:
    • nasyconych kwasów tłuszczowych (NKT, <7% energii)
    • cholesterolu pokarmowego (<200 mg/dzień)
    • izomerów trans nienasyconych kwasów tłuszczowych
  • zawierają mało soli, która zwiększa ciśnienie tętnicze krwi
  • są bogate w składniki, które zmniejszają ryzyko chorób sercowo-naczyniowych:
    • antyoksydanty, czyli witaminy C, E i beta-karoten oraz flawonoidy
    • błonnik pokarmowy, w tym również błonnik rozpuszczalny
    • nienasycone kwasy tłuszczowe
    • kwasy tłuszczowe omega-3 (n-3) PUFA
    • witaminy i składniki mineralne.

Aby ułatwić pacjentom stosowanie zaleceń dietetycznych w hipercholesterolemii, w zaproponowanych jadłospisach:

  • uwzględniono chude produkty mleczne, chude mięso i wędliny
  • tłuszcze zwierzęce zastąpiono tłuszczami roślinnymi (głównie olejem rzepakowym, oliwą z oliwek oraz margaryną miękką)
  • uwzględniono produkty z dodatkiem steroli lub stanoli roślinnych (produkty te zmniejszają stężenie cholesterolu we krwi)
  • kilka razy w tygodniu zaproponowano danie z tłustej ryby morskiej, bogatej kwasy tłuszczowe omega-3 (n-3)
  • z produktów zbożowych uwzględniono głównie produkty pełnoziarniste
  • sól zastąpiono ziołami.

Wiele ciekawych przepisów do wykorzystania w diecie osób ze zwiększonym stężeniem cholesterolu we krwi można znaleźć w książce Aleksandry Cichockiej: „Praktyczny poradnik żywieniowy w odchudzaniu oraz profilaktyce i leczeniu cukrzycy typu 2 i chorób sercowo-naczyniowych”.

Dieta na podwyższone stężenie cholesterolu – przepisy

Poniżej przedstawiono kilka przepisów, które można zaproponować osobom z podwyższonym stężeniem cholesterolu

Podwyższone stężenie cholesterolu LDL przyczyną chorób

Hipercholesterolemię, czyli zwiększone stężenie cholesterolu całkowitego we krwi, rozpoznaje się, gdy stężenie cholesterolu LDL wynosi ≥3 mmol/l (>115 mg/dl). Cholesterol jest lipidem występującym we krwi w tzw. lipoproteinach, będących związkami lipidowo-białkowymi. Najwięcej cholesterolu całkowitego (2/3–3/4) transportują cząsteczki o nazwie „lipoproteiny o małej gęstości” (ang. low density lipoproteins – stąd skrót LDL). Z tego powodu hipercholesterolemia oznacza zwiększone stężenie cholesterolu LDL (LDL-C). Znacznie mniejsza część cholesterolu całkowitego znajduje się w lipoproteinach o dużej gęstości, tj. HDL. Pełne angielskie rozwinięcie tego skrótu to high density lipoproteins. Potocznie LDL-C nazywa się „złym” cholesterolem, a HDL-C „dobrym” cholesterolem.

Fizjologiczna rola LDL

Lipoproteiny LDL dostarczają cholesterol komórkom do budowy błon komórkowych, wytwarzania hormonów kory nadnerczy, hormonów płciowych i witaminy D oraz kwasów żółciowych w wątrobie (potrzebne do trawienia tłuszczów). Jak widać, cholesterol pełni kilka ważnych funkcji w organizmie, jednak do tych celów wystarcza niewiele cholesterolu LDL. Stężenie LDL-C we krwi, które mamy po przyjściu na świat, wynosi średnio około 30 mg/dl. Biorąc pod uwagę odchylenia, można przyjąć za wystarczające na potrzeby organizmu wartości około 50 mg/dl także w wieku dorosłym. Tymczasem w ciągu życia, przede wszystkim na skutek niewłaściwej diety, stężenie cholesterolu LDL się zwiększa, osiągając wartości sprzyjające rozwojowi miażdżycy.

LDL a rozwój miażdżycy (aterogeneza)

Miażdżyca jest chorobą ściany tętnic, prowadzącą do ich zwężenia, a tym samym utrudnionego przepływu utlenowanej krwi do narządów. Dotyczyć może wielu tętnic. Najczęściej występuje miażdżyca tętnic wieńcowych, objawiająca się chorobą wieńcową (ChW), inaczej zwaną chorobą niedokrwienną serca (ChNS), której powikłaniem jest zawał serca. Tętnice wieńcowe – prawa i lewa – odchodzą od aorty i doprowadzają krew do mięśnia serca, który – jak każdy organ – potrzebuje tlenu i substancji odżywczych.

Miażdżyca może się rozwijać także w tętnicach obwodowych, tj. tętnicach szyjnych (powikłaniem może być udar mózgu), tętnicach kończyn górnych i dolnych, tętnicach nerkowych i tętnicy krezkowej (doprowadza krew do ściany jelita).

Początkiem miażdżycy jest odkładanie się cholesterolu, pochodzącego z LDL, w błonie wewnętrznej tętnic, która znajduje się pod śródbłonkiem, tj. warstwą komórek wyściełających tętnicę od środka. Cząsteczki LDL przenikają z krwi do błony wewnętrznej i są przyswajane przez komórki zwane makrofagami. Makrofagi, gromadząc LDL, stają się wypełnionymi cholesterolem komórkami piankowatymi. Obładowane cholesterolem makrofagi/komórki piankowate ulegają uszkodzeniu i cholesterol wydostaje się do przestrzeni pozakomórkowej (ryc. 1.). Drugą warstwę ściany tętnicy (pod błoną wewnętrzną) tworzą komórki mięśni gładkich, które w odpowiedzi na gromadzący się w błonie wewnętrznej cholesterol produkują tkankę włóknistą. W miarę jej rozwoju ta początkowa zmiana miażdżycowa, zwana nacieczeniem tłuszczowym (od gromadzącego się cholesterolu), zostaje odgrodzona od przepływającej krwi pokrywą włóknistą, którą dodatkowo wzmacniają odkładające się sole wapnia.

Tak w bardzo dużym uproszczeniu można przedstawić rozwój dojrzałej blaszki miażdżycowej (zob. również: Jak powstaje blaszka miażdżycowa).

Blaszki miażdżycowe
Ryc. 1. Blaszki miażdżycowe, bogate w cholesterol i markofagi, łatwo pękają

Wypełnione cholesterolem młode blaszki miażdżycowe, tzw. miękkie, bez rozwiniętej pokrywy włóknistej, są podatne na pęknięcie lub powstanie nadżerki (zob. ryc. 1.). W następstwie pęknięcia bardzo szybko rozwija się zakrzep, który całkowicie lub częściowo zamyka światło tętnicy, a tym samym przepływ krwi (np. do odcinka mięśnia sercowego ukrwionego przez tętnicę wieńcową lub jej odgałęzienie bądź tętnicę szyjną doprowadzającą krew do mózgu). W ten sposób dochodzi do zawału serca lub udaru mózgu. Najgroźniejsze są zatem młode miękkie blaszki miażdżycowe. Twarde blaszki z dobrze rozwiniętą pokrywą włóknistą są znacznie mniej podatne na pęknięcie. Problem w tym, że blaszki są na różnym etapie rozwoju, zarówno te miękkie, jak i twarde.

Przeciwmiażdżycowa rola HDL jest złożona. Najważniejsze znaczenie przypisuje się odbieraniu przez te lipoproteiny cholesterolu z makrofagów i transportowaniu go do wątroby.

LDL a choroba wieńcowa

Badania epidemiologiczne wykazały zależność pomiędzy stężeniem cholesterolu całkowitego w surowicy a występowaniem choroby wieńcowej. Najbardziej znane jest badanie amerykańskie Framingham. W losowej próbie przeprowadzonej wśród mieszkańców Framingham po 10 latach okazało się, że ChW występowała tym częściej, im większe było stężenie cholesterolu całkowitego na początku badania. Od tego czasu stężenie cholesterolu uznano za czynnik ryzyka tej choroby. Później to odkrycie potwierdzono w innych badaniach. Od kiedy okazało się, że cholesterol całkowity krąży we krwi w lipoproteinach LDL i HDL, zapoczątkowano badania epidemiologiczne nad związkami pomiędzy stężeniem LDL-C i HDL-C a występowaniem choroby wieńcowej.

Zarówno badania amerykańskie (między innymi kolejna obserwacja we Framingham), jak i europejskie (badanie o nazwie PROCAM lub Münster Study) wykazały, że im większe stężenie LDL-C, tym więcej przypadków choroby wieńcowej, a im większe stężenie HDL-C, tym jest ich mniej. Badań, które potwierdziły bezpośrednie znaczenie LDL-C jako czynnika ryzyka choroby wieńcowej, jest dużo, co można zrozumieć na podstawie opisanego wyżej mechanizmu działania lipoprotein LDL w rozwoju miażdżycy. Jednak kropkę nad i postawiły badania kliniczne, w których oceniano, czy zmniejszenie stężenia cholesterolu LDL spowoduje zmniejszenie występowania epizodów choroby wieńcowej, w tym najgroźniejszego, jakim jest zawał serca. Wszystkie te badania przyniosły pozytywną odpowiedź na to pytanie. Stosowano w nich statyny – leki powodujące znaczne zmniejszenie stężenia LDL-C.

Hipercholesterolemia rodzinna

Hipercholesterolemia jest najczęściej, jak już wspomniano, wywołana nieprawidłową dietą, nakładającą się na podatność genetyczną. Oznacza to dominację czynnika środowiskowego nad czynnikami genetycznymi trudnymi do określenia. Są jednak przypadki, w których dominuje czynnik genetyczny występujący rodzinnie. Gdy u pacjentów i części ich najbliższych krewnych występują duże stężenia cholesterolu, oznacza to hipercholesterolemię rodzinną. Główną przyczyną tej choroby jest uwarunkowana genetycznie wadliwa budowa receptora dla lipoprotein LDL.

Głównym narządem przyswajającym LDL z krążenia jest wątroba. Na powierzchni komórek wątroby (hepatocyty) znajdują się specyficzne białka (receptory) dla cząsteczek LDL. Jeśli ich budowa jest nieprawidłowa, wiązanie LDL z hepatocytami jest zaburzone i z tego powodu stężenie tych lipoprotein w osoczu jest duże. Przeważnie defekt receptora LDL dziedziczy się od jednego z rodziców. W tej sytuacji połowa receptorów „źle pracuje”, a druga połowa odziedziczona od drugiego z rodziców działa prawidłowo. Jest to heterozygotyczna rodzinna hipercholesterolemia (HeFH), występująca w populacji polskiej u 1/250 osób w wieku 20–74 lat. Powinna ona być rozpoznana wcześnie (tzn. u mężczyzn przed 50. rokiem życia, a u kobiet przed 60. rokiem życia), gdyż stanowi szczególną predyspozycję do rozwoju miażdżycy i przedwczesnego wystąpienia choroby wieńcowej.

U osób z hipercholesterolemią rodzinną stężenie cholesterolu LDL-C wynosi zwykle od 4,9 do >8,4 mmol/l (od 190 do >325 mg/dl), a miażdżyca, głównie choroba niedokrwienna serca (ChNS), pojawia się przedwcześnie.

08.02.2023
Zobacz także
  • Cholesterol LDL – normy
  • Cholesterol HDL – normy
  • Dobre i złe tłuszcze w diecie
  • Jak powstaje blaszka miażdżycowa?
Wybrane treści dla Ciebie
  • Hipercholesterolemia rodzinna
  • Cholesterol LDL – normy
  • Zalecenia dietetyczne przy próchnicy zębów
  • Jakie mogą być konsekwencje niskiego cholesterolu?
  • Dieta w chorobie Parkinsona
  • Zalecenia żywieniowe dla pacjentów z wyrównaną i niewyrównaną marskością wątroby
  • Regeneracja i oczyszczanie wątroby – czy wspomaganie jest potrzebne?
  • Dieta w zespole metabolicznym
  • Lipidogram
  • Dieta w chorobie wrzodowej
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta