Czystek - właściwości, działanie i przeciwwskazania

Czystek to roślina zawierająca wiele substancji biologicznie czynnych. Działa przeciwzapalnie i wzmacnia układ odpornościowy. Jest stosunkowo bezpieczna i przeciwwskazania do jej stosowania są raczej rzadkie. Z łatwością można ją kupić w aptece lub sklepach ze zdrową żywnością.

W ostatnim czasie dużym zainteresowaniem cieszy się czystek (Cistus incanus L.), znany ze swojego potencjalnego wpływu na zdrowie. Roślina ta naturalnie występuje na półsuchych terenach basenu Morza Śródziemnego. W zależności od rodzaju może mieć kwiaty w kolorach od białego do fioletowego. Jej cechą charakterystyczną są różnego rodzaju włoski na liściach, łodydze oraz kielichu. Włoski te wydzielają aromatyczną żywicę (zwaną „ladanum”), zawierającą liczne związki biologicznie czynne (flawonoidy, glikozydy fenolowe, terpenoidy, w tym diterpeny typu labdanu). Dzięki wydzielaniu tej substancji czystek był stosowany w śródziemnomorskiej medycynie ludowej.

Fot. pixabay.com

Obserwowane obecnie częstsze stosowanie preparatów z czystka stanowi kontynuację jego wieloletniego wykorzystywania w tradycyjnej medycynie bliskowschodniej, zwłaszcza greckiej i tureckiej. Najczęściej wskazuje się jego możliwości terapeutyczne w różnego rodzaju infekcjach. Uważa się również, że roślina ta działa wzmacniająco na układ odpornościowy.
Niestety dostępne badania nad potencjalnym korzystnym wpływem na zdrowie ekstraktów z czystka przeprowadza się na modelach zwierzęcych lub komórkowych, a badania in vitro wykonuje na koloniach bakterii i grzybów. Brakuje więc dowodów na to, że czystek wykazuje właściwości lecznicze u ludzi.

Substancje biologicznie czynne obecne w czystku

Do substancji biologicznie czynnych, które zawiera czystek, zalicza się przede wszystkim polifenole, które są silnymi antyoksydantami o zdolnościach neutralizacji wolnych rodników. Organizm ludzki dysponuje wprawdzie skutecznymi sposobami zwalczania wolnych rodników, jednak dodatkową ochronę stanowią także przeciwutleniacze pochodzące z różnych produktów roślinnych.

Sytuacja się komplikuje, gdy liczba powstających w organizmie wolnych rodników przekracza możliwości neutralizacji. W takiej sytuacji funkcje obronne organizmu są w dużym stopniu upośledzone, a to z kolei prowadzi do stresu oksydacyjnego, który może zapoczątkować wiele chorób cywilizacyjnych – np. cukrzycę i miażdżycę – oraz schorzenia neurologiczne, jak choroba Parkinsona czy choroba Alzheimera. Podkreślić jednak należy, że stres oksydacyjny nie jest jedynym czynnikiem decydującym o tym, czy powyższe choroby wystąpią u danej osoby.

Właściwości zdrowotne czystka

W medycynie tureckiej czystek wykorzystywany był jako środek rozkurczowy. Wykazano, że jego wodne ekstrakty w warunkach in vitro działają spazmolitycznie na wyizolowane mięśnie gładkie jelit.

W badaniach na hodowlach komórkowych zaobserwowano ponadto, że ekstrakt z czystka hamuje namnażanie wirusa ptasiej oraz ludzkiej grypy. Dodatkowo nie stwierdzono oporności wirusa na poszczególne składniki ekstraktu.
W jedynym badaniu klinicznym przeprowadzonym u ludzi potwierdzono, że ekstrakt wodny z czystka zmniejsza subiektywne objawy zakażenia górnych dróg oddechowych – w porównaniu z grupą kontrolną – a w grupie interwencyjnej zaobserwowano spadek wartości markerów stanu zapalnego.

Nie uzyskano natomiast wystarczających dowodów wskazujących, że istnieją możliwości leczenia za pomocą czystka boreliozy. Korzystny wpływ olejku eterycznego z czystka na Borrelia burgdorferi wykazano jedynie w hodowlach in vitro bakterii. Dotychczas nie prowadzono badań z udziałem chorych na boreliozę.

W badaniu na modelu zwierzęcym wykazano działanie ochronne czystka na błonę śluzową żołądka (efekt gastroprotekcyjny) szczurów, u których wywołano zmiany patologiczne – m.in. kwasem solnym oraz spirytusem bezwodnym. U wszystkich badanych szczurów efekt ochronny zaobserwowano po doustnym podaniu 0,25–0,50 g/kg mc. ekstraktu z czystka.

Jak już wspomniano wcześniej, brakuje dobrej jakości badań klinicznych z randomizacją u ludzi, w których potwierdzono by korzystny wpływ ekstraktu z czystka na powyższe aspekty. Czy oznacza to, że z preparatów z czystkiem należy całkowicie zrezygnować? Nie. Natomiast nie należy go traktować jako „panaceum” na wszystkie choroby świata. Czystek powinien stanowić jedynie dodatek do zdrowej, właściwie zbilansowanej diety.

Czystek – przeciwwskazania

W żadnym z dotychczas prowadzonych badań nie wykazano skutków ubocznych picia herbaty z czystka przy założeniu, że nie przekracza się zalecanej dawki.

Osoby przewlekle chore, które na stałe przyjmują leki, powinny skonsultować zamiar picia naparu z czystka lub spożywania suplementów z tą rośliną z lekarzem prowadzącym.

Nie zaleca się picia więcej niż dwóch porcji naparu dziennie, a w przypadku kapsułek – przekraczania podanego na opakowaniu dawkowania. Ponadto – ponieważ niewiele wiadomo na temat stosowania czystka podczas ciąży i karmienia piersią – warto zachować ostrożność i unikać jego spożywania w tym czasie.

Jaki czystek kupić i jak go parzyć ?

Czystek można kupić w sklepach zielarskich lub aptekach w formie ciętych liści (susz) lub w formie saszetek. Uznaje się, że w przypadku suszu łatwiej kontrolować jakość produktu i zakup czystka zaleca się właśnie w tej formie. Ważne, żeby wybierać susz ze sprawdzonego źródła, a najlepiej pochodzący z terenów pierwotnych uprawy, gdzie klimatycznie są dla tej rośliny najlepsze warunki. Niestety w sprzedaży pojawia się także czystek uprawiany w krajach, w których naturalnie nie występuje (często jest uprawiany w tunelach foliowych). W takim przypadku uzyskanie prawdziwych korzystnych właściwości rośliny nie jest możliwe. Ważne też, aby susz zawierał jak najwięcej liści i jak najmniej gałązek.

Odpowiednią ilość suszu (zgodnie ze wskazówkami producenta) należy zalać gorącą wodą, a następnie odstawić do zaparzenia na 5–10 minut. Zaleca się, aby dziennie nie przekraczać porcji 2–3 filiżanek naparu.

Czystek – herbata czy tabletki?

W dotychczas prowadzonych badaniach nie stwierdzono większych korzyści z przyjmowania kapsułek z czystkiem czy picia naparu z suszu. Najlepiej więc kierować się własnymi preferencjami. W przypadku osób bardzo zajętych kapsułki mogą się okazać wygodniejszą formą spożywania czystka. Podobnie jak u osób, którym nie odpowiada specyficzny gorzkawy smak naparu.

Na pewno jednak picie naparu z czystka nie jest niewskazane.

Czystek na dnę moczanową, czystek na tarczycę – popularne informacje z internetu

W internecie można znaleźć informacje o domniemanych korzyściach ze stosowania czystka w leczeniu dny moczanowej oraz chorób tarczycy.

Niestety do tej pory nie ukazało się ani jedno badanie kliniczne, w którym by oceniano skuteczność i bezpieczeństwo przyjmowania czystka w tych chorobach i potwierdzono te doniesienia.