Zaburzenia elektrolitowe w okresie pooperacyjnym mają etiologię wieloczynnikową. Pacjent w okresie oczekiwania na operację, następnie w czasie samego zabiegu i po operacji poddawany jest wielu czynnikom, które zmieniają jego fizjologię. Przed operacją pacjent nie może przyjmować pokarmów, następnie podczas samego zabiegu stosuje się płynoterapię podtrzymującą, a po operacji, zanim zostanie uruchomione podawanie płynów doustnie, płyny nadal uzupełniane są drogą pozajelitową. Do tego dochodzą przetoczenia krwi, płynoterapia uzupełniająca, utrata płynów drogami niefizjologicznymi, hipo- lub hipertermia. W efekcie jesteśmy zobligowani do stosowania preparatów krwi oraz płynów infuzyjnych o różnym składzie zarówno krystaloidów, jak i koloidów. Umiejętnie stosowana płynoterapia wpływa na gospodarkę wodno-elektrolitową, dlatego warto znać najczęstsze przyczyny zaburzeń w tym okresie.
Hiperchloremia
Jedną z przyczyn hiperchloremii jest przetaczanie płynów wieloelektrolitowych o różnej zawartości chlorków. 0,9% roztwór NaCl zawiera 154 mmol/l jonów chloru, co stanowi większą wartość niż zawartość chloru w osoczu. Z kolei płyn Ringera zawiera 155,6 mmol/l jonów chlorkowych, więc również jest to wartość większa niż osoczowa. Zwiększając ładunek jonów chlorkowych, czyli anionów w osoczu, kiedy nie stosujemy w płynach buforów, zmniejszamy pH krwi. Dlatego też przetoczenie znacznych ilości (>2 litrów) płynów zawierających aniony chloru może powodować kwasicę hiperchloremiczną i zwężanie naczyń nerkowych.
Hiponatremia
Hormon antydiuretyczny (ADH) jest uwalniany w reakcji na stres operacyjny, co powoduje retencję wody w nerkach. Paradoksalnie, stosowanie roztworów 0,9% NaCl u pacjentów z normowolemią po operacji może się wiązać się z łagodną hiponatremią widoczną w wynikach laboratoryjnych. To zjawisko związane jest zarówno z działaniem ADH, jak i jonów chlorkowych na naczynia nerkowe. Łagodna hiponatremia zwykle nie wymaga leczenia, ponieważ małe stężenie sodu hamuje wydzielanie ADH. Z kolei, zarówno umiarkowana, jak i ciężka hiponatremia mogą wystąpić zwłaszcza u pacjentów z urazami ośrodkowego układu nerwowego i wtedy należy rozpocząć leczenie. Szczególnie jeśli do zmniejszenia stężenia jonów sodu dochodzi w krótkim czasie (<24 godzin po operacji).
Hipokaliemia
Hipotensja i hipowolemia w okresie okołooperacyjnym powodują hipoperfuzję nerek, w związku z czym uwalnia się aldosteron. Hiperaldosteronizm zwiększa retencję sodu przez nerki i nasila wydalanie potasu z moczem. Stopień zaburzeń związanych z uwalnianiem aldosteronu w okresie okołooperacyjnym jest bardzo zmienny i zależy między innymi od rozległości operacji, płynoterapii śródoperacyjnej (zwłaszcza przy długich procedurach), więc stężenie potasu po operacji jest wysoce nieprzewidywalne. Hipokaliemia w okresie okołooperacyjnym częściej będzie związana z nadmierną utratą potasu np. przez skórę lub poprzez przewód pokarmowy („przygotowanie jelita do operacji”).
