Rola diety w refluksie krtaniowo-gardłowym

Refluks krtaniowo-gardłowy (LPR) często wynika z nieprawidłowych nawyków żywieniowych, stosowania używek i chronicznego stresu, dlatego świadomość pacjentów dotycząca znaczenia diety w krótko- i długoterminowym leczeniu LPR jest absolutnie kluczowa¹. Osoby dbające o dietę i wprowadzające korzystne zmiany w dotychczasowym stylu życia zgłaszają wyraźną poprawę objawów, w porównaniu z osobami, które nie przestrzegają zaleceń żywieniowych². W przeprowadzonym badaniu kliniczno-kontrolnym z udziałem 105 pacjentów z LPR wykazano, że aż 91% badanych zgłosiło subiektywną poprawę objawów LPR po 32-dniowym okresie zmian w dotychczasowym stylu życia (w tym wprowadzenie diety i wody alkalicznej), a ich wyniki w skali RSI (wskaźnik objawów refluksowych) uległy znacznej poprawie [3]. Ponadto 95% pacjentów, u których dominującym objawem był kaszel, zgłosiło poprawę, a ich wyniki w skali CSI (wskaźnik nasilenia kaszlu) zmniejszyły się z 12,3 do 8,2. Podczas gdy spośród 81 pacjentów z grupy kontrolnej otrzymujących wyłącznie leki (bez istotnych modyfikacji diety) tylko 48% badanych zgłosiło poprawę po 62-dniowej obserwacji.

Fot. fernandoasantacruz0/ pixabay.com

Ostatnie wyniki badań retrospektywnych sugerują, że właściwie dopasowana długotrwała dieta może być równie skuteczna jak przyjmowanie inhibitorów pompy protonowej (IPP)^3,4. Szczególnie dieta śródziemnomorska bazująca w głównej mierze na produktach roślinnych o niskim stopniu przetworzenia (tj. różnokolorowych warzywach i owocach, gruboziarnistych produktach zbożowych, roślinach strączkowych, orzechach, nasionach, pestkach, oliwie z oliwek) może złagodzić objawy LPR dokładnie w takim samym stopniu, jak leczenie IPP⁴. Pacjentom z LPR zwykle zaleca się wprowadzenie w diecie zmian, które przede wszystkim polegają na unikaniu ciężkostrawnych, tłustych i smażonych potraw, a także kwaśnych pokarmów, czekolady, napojów gazowanych, alkoholu, kofeiny, mięty, ostrych przypraw oraz późnych posiłków⁵. Ponadto zwraca się uwagę na redukcję nadmiernej masy ciała u osób z nadwagą i otyłością, uniesienie wezgłowia łóżka na czas snu, zaprzestanie palenia papierosów oraz unikanie przyjmowania leków obniżających napięcie dolnego zwieracza przełyku, do których zalicza się m.in.: blokery kanałów wapniowych, metyloksantyny, agonistów receptora ß2-adrenergicznego oraz środki antycholinergiczne^5,6. Zalecenia te opierają się jednak w głównej mierze na wynikach badań z udziałem pacjentów z chorobą refluksową przełyku (GERD). Warto podkreślić, że w ostatnich kilku latach opracowano specjalne skale oceniające potencjał refluksogenny poszczególnych produktów żywnościowych, które każdy pacjent z LPR może skutecznie wykorzystać w celu modyfikacji dotychczasowych nawyków żywieniowych i tym samym zmniejszenia uciążliwych objawów⁷. Skale przedstawiające refluksogenny potencjał żywności stanowią niezwykle przydatne narzędzie dla wszystkich pacjentów z refluksem krtaniowo-gardłowym, aby odpowiednio komponować dietę.

Żywność o wysokim potencjale refluksogennym, którą należy wyraźnie ograniczać w jadłospisie^1,7–9:

• Tłuste mięso i jego przetwory (boczek, kiełbasa, salami, pasztet),
• Mięso mielone,
• Masło,
• Orzechy (makadamia, laskowe, arachidowe, nerkowca),
• Owoce (awokado, granat, jabłka, jeżyny, kiwi, liczi, mango, czerwona porzeczka, rodzynki, oliwki zielone i czarne),
• Dżemy owocowe (truskawkowy, pomarańczowy, malinowy),
• Warzywa (kapusta kiszona, kalafior),
• Sosy do makaronu i/lub mięsa (carbonara, pesto, pomidorowy, pieczarkowy, vinegrette, bearneński, pieprzowy, roquefort, boloński),
• Majonez,
• Musztarda,
• Słodycze (czekolada mleczna i biała, kruche ciastka z czekoladą, eklerka, herbatniki),
• Ciasta,
• Croissanty (zwłaszcza z nadzieniem czekoladowym),
• Lody i sorbety owocowe,
• Pełnotłuste sery (brie, blue, cheddar, feta, fontina, gouda, gruyere, mozzarella, munster, parmezan, ricotta, roquefort, kozi),
• Pełnotłuste mleko,
• Pełnotłusty jogurt typu greckiego,
• Mleczko kokosowe,
• Gorzka czekolada,
• Frytki smażone,
• Krakersy,
• Chipsy ziemniaczane,
• Pikantne przyprawy (np. curry),
• Żółtka jaj.

Żywność o umiarkowanym potencjale refluksogennym, którą można spożywać w rozsądnych ilościach:

• Owoce (brzoskwinia, gruszka, figa, pomarańcza, grejpfrut, nektarynka, morele, mandarynki, czarne jagody, maliny, truskawki, śliwki, gujawa, suszone śliwki),
• Warzywa (pomidory, rabarbar, cukinia, ziemniaki, ogórki konserwowe),
• Ryby (łosoś, sardynki, śledź),
• Gotowane jajka,
• Wieprzowina (kotlety schabowe, łopatka),
• Baranina (kotlety),
• Kaczka (chude kawałki bez skóry)
• Półtłuste mleko krowie i kozie (od 1,5 do 2 % zawartości tłuszczu),
• Ser Camembert,
• Chleb razowy,
• Płatki kukurydziane,
• Bezcukrowy napój sojowy,
• Cukier,
• Korzeń imbiru,
• Liście świeżej mięty,
• Oliwa z oliwek,
• Olej z wątroby dorsza (tran),
• Sos rybny.

Żywność o niskim potencjale refluksogennym, którą można bezpiecznie regularnie włączać do diety:

• Warzywa (bataty, dynia, karczoch, szparagi, duszony szpinak, burak, marchew, brokuły, brukselka, seler, bakłażan, czerwona kapusta, gotowane pieczarki, cykoria endywia, koper włoski, cebula, szalotka, czosnek, por, papryka, natka pietruszki, zielona fasolka szparagowa, zielony groszek, zielona sałata, rzepa, soczewica, czerwona fasola),
• Owoce (arbuz, banan, melon, wiśnie),
• Tofu,
• Białko jaj,
• Niskotłuszczowe sery,
• Mleko odtłuszczone,
• Świeże chude gatunki ryb (tuńczyk),
• Owoce morza (krewetki, homary, kraby, mięczaki),
• Konina,
• Cielęcina,
• Drób (pierś z kurczaka i indyka bez skóry),
• Wieprzowina (polędwica),
• Wołowina (stek z rostbefu),
• Szynka gotowana,
• Miód,
• Produkty zbożowe (wszystkie odmiany ryżu, makaron spaghetti, chleb żytni, pszenica, kukurydza, owies),
• Ketchup łagodny.

Napoje o wysokim potencjale refluksogennym, których należy unikać w diecie¹:

• Wysokoprocentowe napoje alkoholowe (wódki, nalewki, likiery, gin, whisky, brandy, rum, tequila, absynt),
• Wino (białe, czerwone, różowe),
• Piwo,
• Słodkie napoje gazowane,
• Soki z owoców cytrusowych (m.in.: pomarańczowy, cytrynowy, grejpfrutowy),
• Sok wieloowocowy,
• Sok jabłkowy,
• Syropy (miętowy, cytrynowy, z owoców granatu),
• Herbata z dodatkiem cytryny,
• Herbatka jeżynowa,
• Czarna herbata,
• Kawa,
• Kakao,
• Gorąca czekolada (dosładzanie dodatkowo nasila objawy refluksu),
• Kawa zbożowa z cykorii,
• Sok pomidorowy.

Napoje o niskim potencjale refluksogennym, które można bezpiecznie włączać do diety:

• Woda niegazowana,
• Woda alkaliczna,
• Zielona herbata (łagodny napar),
• Rumianek,
• Sok aloesowy.

Na klasyfikację napojów wpływ mają następujące parametry:

• wartość pH (im niższa tym wyższy potencjał refluksogenny),
• indeks glikemiczny (dosładzanie i wysoka osmolarność związana z dużym stężeniem cukrów prostych powoduje pojawienie się symptomów LPR),
• zawartość dwutlenku węgla (napoje gazowane nasilają objawy refluksu),
• zawartość procentowa alkoholu (wszystkie napoje powyżej 3% alkoholu zwiększają objawy LPR),
• obecność kofeiny lub teiny (napoje bezkofeinowe mają mniejszy potencjał refluksogenny).

Warto zaznaczyć, że nie wszyscy pacjenci zareagują podobnie na zmiany w diecie oraz pozostałe modyfikacje stylu życia¹. W sytuacji, gdy pacjent zgłasza łagodne objawy LPR i mały wpływ choroby na ogólną jakość życia, leczenie wyłącznie dobrze dopasowaną dietą oraz terapią pozwalającą poprawić radzenie sobie ze stresem może być wystarczające. Natomiast jeśli chory zgłasza, że objawy LPR są wyjątkowo dokuczliwe i mają istotny wpływ na jego jakość życia, postać LPR można uznać za umiarkowaną lub ciężką, dlatego leczenie empiryczne musi obejmować zastosowanie farmakoterapii przez okres 2–3 miesięcy.

Najważniejsze modyfikacje stylu życia dla pacjentów z LPR:

• Unikać gorących, pikantnych i tłustych potraw,
• Zrezygnować ze spożycia napojów alkoholowych,
• Zaprzestać palenia papierosów,
• Zmniejszyć nadmierną masę ciała i długotrwale utrzymywać prawidłową masę ciała w późniejszym okresie,
• Unikać spożywania mocnej kawy i herbaty,
• Wyeliminować spożycie napojów gazowanych,
• Wypijać małymi łykami niegazowaną wodę przez cały dzień,
• Stronić od leżenia przez pierwszą godzinę po posiłku,
• Spożywać ostatni posiłek na 2–3 godziny przed pójściem spać,
• Unikać przejadania się (lepiej jest podzielić duży posiłek na dwie mniejsze porcje i zjeść je w odstępie 2–3 godzin),
• Jeść posiłki w spokojnej atmosferze z uważnością (bez oglądania TV oraz przeglądania smartfona),
• Podnieść wezgłowie łóżka podczas snu i leżenia,
• Nauczyć się konstruktywnie radzić sobie ze stresem,
• Unikać wykonywania ćwiczeń fizycznych tuż po zakończonym posiłku (należy zachować przynajmniej dwugodzinną przerwę).

Przykładowe posiłki na 2–3 godziny przed snem

• Płatki owsiane z wysokobiałkowym jogurtem naturalnym 0% tłuszczu, bananem, orzechami włoskimi i cynamonem.
• Koktajl z banana, truskawek, odtłuszczonego mleka, miodu i świeżo mielonego siemienia lnianego.
• Pieczywo żytnie z chudym twarożkiem i dozwolonymi warzywami.
• Zupa krem z dozwolonych warzyw z pieczywem pszenno-żytnim na zakwasie i tofu naturalnym.

Przykładowe posiłki na 2 godziny przed rozpoczęciem ćwiczeń

• Gotowana na parze pierś z kurczaka bez skóry w łagodnych ziołach z dozwolonymi warzywami i ryżem basmati.
• Pieczony filet z dorsza w pergaminie z gotowaną kaszą jaglaną i dozwolonymi warzywami.
• Warzywne leczo z soczewicą czerwoną i batatem.
• Makaron spaghetti z tofu i dobrze tolerowanymi warzywami.

Przykładowe posiłki po zakończeniu wysiłku fizycznym

• Koktajl na mleku odtłuszczonym z bananem, wiśniami, miodem oraz chudym serem twarogowym.
• Koktajl na bezcukrowym napoju sojowym z bananem, borówkami amerykańskimi, miodem i odżywką białkową.
• Pieczona pierś z indyka bez skóry w pergaminie z marchewką i burakiem oraz gotowanym ryżem białym.