Skróty: CF – mukowiscydoza, DMD – dystrofia mięśniowa Duchenne'a, GWAS – genomowa analiza asocjacji, MI – niedrożność smółkowa, PZO – przerostowe zwężenie odźwiernika, RT-PCR – łańcuchowa reakcja polimerazowa w czasie rzeczywistym, SNP – polimorfizm pojedynczego nukleotydu
Dystrofia mięśniowa Duchenne'a
DMD jest zanikiem mięśni polegającym na postępującej utracie funkcjonalnych włókien mięśniowych w następstwie mutacji genu dystrofiny. Podejmowane dotychczas próby terapii genowej, polegające na zwiększaniu ekspresji dystrofiny oraz modyfikacji transkryptu, znajdują się w różnych fazach badań klinicznych, a biologiczny efekt tych działań jest daleki od stanu pozwalającego na ich zastosowanie w praktyce. Jedna z nowych koncepcji leczenia DMD zakłada wykorzystanie oligonukleotydów antysensownych (komplementarnych do nici sensownej DNA) do wywołania procesu nazywanego pominięciem eksonów (exon skipping) w prekursorowym mRNA (pre-mRNA). Zastosowanie tej metody jest aktualnie przedmiotem badań klinicznych II fazy. Zauważono, że w niektórych przypadkach mimo iż zmutowany gen kodował skróconą postać białka dystrofiny, funkcja mięśni w niewielkim stopniu odbiegała od normy, a nosiciele takiej mutacji są albo bezobjawowi, albo wykazują łagodną formę dystrofii mięśniowej (typ Beckera). Funkcjonalność skróconej formy białka dystrofiny zależy od stopnia stabilności, lokalizacji fragmentu brakującego białka oraz pewnych powtarzających się sekwencji stanowiących przeważającą część białka dystrofiny.
Co ciekawe, wielkość samej delecji ma mniejsze znaczenie. Pominięcie eksonów może być wyzwalane za pomocą oligonukleotydów antysensownych, które przyłączają się w miejscach składania eksonów (splice donors, splice acceptors) lub do regionów ułatwiających składanie w obrębie pre-mRNA (splicing enhancers). Aktualnie dwa preparaty posiadające taką właściwość są przedmiotem badań w fazie przedklinicznej na modelu mysim. Mimo zachęcających wyników droga do ich zastosowania u ludzi jest jeszcze daleka.
W bieżącym roku zidentyfikowano preparat, który znacząco poprawił efektywność pomijania eksonów podczas transkrypcji genu dystrofiny. Autorzy tego odkrycia wykorzystali lek dantrolen, będący antagonistą receptora rianodyny, który reguluje sygnały związane z jonami Ca2+ w cytoplazmie i jądrze komórkowym. Sam lek nie wpływa bezpośrednio na stan morfologiczny mięśnia, z czego wynika, że jego mechanizm działania związany jest z wpływem na pomijanie eksonów w pre-mRNA dystrofiny. Ponieważ Food and Drug Administration (FDA) dopuścił ten lek do stosowania w testach klinicznych u chorych na DMD, można uznać, że preparat ten jest gotowy do badań klinicznych z oligonukleotydami antysensownymi. Nie wiadomo natomiast, w jakim stopniu modulacja wewnątrzkomórkowego stężenia jonów Ca2+ wpływa na proces składania i pomijania eksonów, ale można oczekiwać identyfikacji nowych preparatów, które skuteczniej od dantrolenu pozwolą na modyfikację procesu składania/pomijania eksonów genu dystrofiny, przyczyniając się do złagodzenia objawów choroby. Wyniki tych badań stanowią nowy krok na drodze do wprowadzenia nowej metody terapii genowej w przypadkach DMD.1
