Źrenica amaurotyczna
Całkowite uszkodzenie odruchu źrenicznego.
Objawy: po stronie uszkodzenia ślepota (amaurosis), brak bezpośredniej reakcji źrenicy na światło przy zachowanej reakcji konsensualnej, obie źrenice równe; zachowany odruch konwergencyjno-akomodacyjny.
Przyczyny: ciężkie uszkodzenie nerwu wzrokowego (np. wskutek urazu) lub choroba siatkówki.
Źrenica Wernickego
Objawy: brak reakcji źrenicy na światło po stronie uszkodzenia nie występuje przy oświetleniu skroniowej części siatkówki; jest zachowany przy oświetleniu części nosowej siatkówki; towarzyszące niedowidzenie połowicze obu oczu.
Przyczyny: uszkodzenie drogi wzrokowej na wyższym poziomie (np. pasma wzrokowego).
Źrenica Marcusa Gunna (RAPD – relative afferent pupillary defect)
Względne uszkodzenie drogi dośrodkowej odruchu źrenicznego.
Objawy: w teście naprzemiennej stymulacji oka bodźcem świetlnym (swinging flashing test) występuje paradoksalna reakcja źrenicy po stronie uszkodzenia: polega na jej rozszerzeniu, nie zaś zwężeniu przy bezpośrednim oświetleniu oka; jest to spowodowane przewagą bodźca rozszerzającego (konsensualnego), powstałego w wyniku odsunięcia światła od oka zdrowego.
Przyczyny: częściowe uszkodzenie n. II (np. pozagałkowe zapalenie n. II, neuropatia niedokrwienna, neuropatia pourazowa), ciężka choroba siatkówki (np. całkowite odwarstwienie siatkówki, zator tętnicy środkowej siatkówki).
Źrenica Argylla Robertsona
Rozkojarzenie odruchu na światło i bliskość spowodowane uszkodzeniem dośrodkowej drogi odruchu źrenicznego, zwykle w okolicy okołowodociągowej śródmózgowia (część przednia, grzbietowa) przed osiągnięciem jądra n. III.
Przyczyny: kiła ośrodkowego układu nerwowego, zapalenie mózgu, stwardnienie rozsiane, choroby neurodegeneracyjne, kolagenozy, cukrzyca, przewlekły alkoholizm.
Objawy: obustronny, niekiedy asymetryczny brak bezpośredniej i konsensualnej reakcji źrenic na światło przy jednoczesnej prawidłowej reakcji na bliskość (prawidłowa reakcja źrenic towarzysząca odruchowi akomodacyjno-konwergencyjnemu), źrenice zwykle są wąskie i nieregularne, powoli rozszerzają się w ciemności, słabo reagują na leki rozszerzające źrenicę wskutek zaniku tęczówki (np. na atropinę).
Grzbietowo-śródmózgowy zespół Parinauda: rozkojarzenie reakcji na światło i do bliży.
Objawy: źrenice szerokie, brak reakcji na światło, zachowana reakcja do bliży (prawidłowa reakcja źrenic towarzysząca odruchowi akomodacyjno-konwergencyjnemu), porażenie ruchów gałek ocznych w górę i dół, oczopląs, retrakcja powieki, skurcz akomodacji.
Przyczyny: uszkodzenie podkorowego ośrodka skojarzonego spojrzenia do góry lub w dół; porażenie nerwu III, IV i porażenie pęczka podłużnego przyśrodkowego.
Porażenie n. III związane z uciskiem nerwu i porażeniem włókien przywspółczulnych (anizokoria)
Objawy: źrenica szersza w porównaniu z drugim okiem, co jest wyraźnie widoczne w świetle dziennym, bardzo słabo reagująca na światło i na bliskość (reakcja źrenic towarzysząca odruchowi akomodacyjno-konwergencyjnemu), zaburzenia akomodacji (trudności w czytaniu), zaburzenia ruchomości gałki ocznej (porażenie mięśni prostych gałki ocznej – przyśrodkowego, górnego i dolnego – z ograniczeniem przywodzenia, unoszenia i obniżania), oko ustawia się w odwiedzeniu, porażenie mięśnia dźwigacza powieki z opadnięciem powieki górnej.
Przyczyny zagrażające życiu: wgłobienie haka zakrętu przyhipokampowego we wcięcie namiotu móżdżku, tętniaki połączenia między tętnicą łączącą tylną a tętnicą szyjną wewnętrzną.
Postępowanie: pilne wykluczenie przyczyn mogących zagrażać życiu chorego, badanie neurologiczne i neeuroobrazowanie.
Źrenica Holmesa i Adiego (pupillotonia): skutek denerwacji mięśnia zwieracza źrenicy spowodowanej degeneracją komórek zwoju rzęskowego.
Objawy: jednostronne (w 80% przypadków) rozszerzenie źrenicy, któremu towarzyszy brak reakcji na światło lub jej znaczne osłabienie. Przy patrzeniu na bliskie przedmioty podczas akomodacji następuje zwężenie źrenicy. W lampie szczelinowej obserwuje się bardzo powolne, robaczkowe, promieniście zorientowane ruchy tęczówki, a po zwężeniu źrenica rozszerza się bardzo powoli. Brak dolegliwości bólowych.
