Uzasadnienie:
Dopuszczone do użytku przez FDA i/lub EMA testy antygenowe, wykrywające antygeny SARS-CoV-2 w materiale z dróg oddechowych, charakteryzują się niższą czułością (zwłaszcza w przypadku zakażeń przebiegających bezobjawowo) w porównaniu do testów genetycznych, ale wysoką swoistością. Testy te dają wyniki dodatnie w okresie, gdy ilość wirusa w drogach oddechowych jest największa, czyli od 1-3 dni przed wystąpieniem objawów do 5-7 dni po wystąpieniu objawów. U pacjentów, u których
choroba trwa powyżej 5-7 dni, większe jest ryzyko uzyskania wyników fałszywie ujemnych.
Zaleca się stosowanie testów antygenowych o czułości diagnostycznej co najmniej 90% i swoistości diagnostycznej co najmniej 97%, w odniesieniu do danych walidacyjnych deklarowanych przez producenta w procesie rejestracji wyrobu medycznego do diagnostyki in vitro10 oraz popartych walidacją niezależną (konsensus ekspercki). Ujemny lub wątpliwy wynik testu nie wyklucza zakażenia i wymaga weryfikacji, jeżeli obraz kliniczny lub istotne przesłanki epidemiologiczne sugerują COVID-19.
Na podstawie dokumentu Komisji Europejskiej z dnia 17 lutego 2021 roku (częściowa aktualizacja dokumentu 19 marca)11, nawiązującego do zaleceń Rady Europejskiej z dnia 21 stycznia 2021 roku w sprawie wspólnych ram stosowania i walidacji szybkich testów antygenowych oraz wzajemnego uznawania wyników testów w kierunku COVID-19 w UE12, zainicjowano stworzenie wspólnego wykazu szybkich testów antygenowych do diagnostyki COVID-19, w oparciu o dane walidacyjne przekazywane przez państwa członkowskie. Umieszczone na wykazie testy antygenowe powinny spełniać określone wymagania, t.j.:
1) oznakowanie CE,
2) czułość ≥90 % oraz swoistość ≥97%,
3) zatwierdzenie do stosowania w przypadku COVID-19 przez co najmniej 1 państwo członkowskie, które podało szczegółowe informacje na temat metodyki i wyników badań walidacyjnych, takie jak: rodzaj próbki, warunki, w których oceniono stosowanie testu oraz ewentualne trudności w odniesieniu do wymaganych kryteriów czułości lub innych czynników).
Zgodnie z treścią dokumentu, zebrane dane walidacyjne poddawane będą aktualizacji i udostępniane na platformie JRC (ang. Joint Research Centre)13.
10Stanowisko Zespołu do spraw koordynacji sieci laboratoriów COVID w sprawie możliwości wykorzystania testów wykrywających antygen SARS-CoV-2 w diagnostyce COVID-19 w Polsce z dnia 03.11.2020 [https://www.gov.pl/attachment/baa5cd38-63e9-
474b-bd8d-6266d52ae9a5]
11 EU health preparedness: A common list of COVID-19 rapid antigen tests, including those of which their test results are mutually
recognised, and a common standardised set of data to be included in COVID-19 test result certificates
[https://ec.europa.eu/health/sites/health/files/preparedness_response/docs/covid-19_rat_common-list_en.pdf]
12 Council Recommendation on a common framework for the use and validation of rapid antigen tests and the mutual recognition
of COVID-19 test results in the EU [https://data.consilium.europa.eu/doc/document/ST-5451-2021-INIT/en/pdf]
13 Dokument KE z wykazem testów (ANNEX I): https://ec.europa.eu/health/sites/health/files/preparedness_response/docs/covid19_rat_common-list_en.pdf
Platforma JRC: https://covid-19-diagnostics.jrc.ec.europa.eu/devices
3. Badania serologiczne służące do wykrywania przeciwciał przeciw SARS-CoV-2
| Zalecenia (Konsensus Ekspertów) | |
| 3.1. | Materiałem do badań serologicznych jest surowica lub osocze krwi, pobranej zgodnie z obowiązującymi zaleceniami.10 W przypadku osocza, rodzaj zastosowanego antykoagulantu uwarunkowany jest zaleceniami producenta zestawu odczynników, który zostanie wykorzystany do oznaczania stężenia/miana przeciwciał anty-SARS-CoV-2.
• Materiał do badań serologicznych można przechowywać w temperaturze 2-8°C (≤5 dni) lub ≤–70°C (>5 dni). Praktyka laboratoryjna wskazuje, że temperatura -20°C jest wystarczająca. |
| 3.2. | Wskazaniami do badań serologicznych są: ocena stężenia / miana przeciwciał u ozdrowieńców oddających osocze do celów terapeutycznych (przeciwciała klasy IgG specyficzne względem białka S wirusa SARS-CoV-2), ocena odpowiedzi immunologicznej na szczepienie u osób z niedoborami odporności lub podczas leczenia immunosupresyjnego (przeciwciała klasy IgG specyficzne względem białka S SARS-CoV-2), prowadzenie dochodzeń epidemiologicznych i diagnostyki retrospektywnej zakażeń SARS-CoV-2 (w celu oszacowania liczby / odsetka osób, które miały kontakt z wirusem), a także badania populacyjne. |
| 3.3. | Dodatni wynik testu serologicznego może wskazywać na szczepienie lub kontakt z koronawirusem i nie może być wykorzystywany do rozpoznania aktualnego zakażenia SARS-CoV-2 lub wnioskowania o zakaźności. |
| 3.4. | Badania serologiczne tzw. surowic parzystych – tj. pobranych od tego samego pacjenta w odstępie co najmniej 2 tygodni mogą służyć do wykrycia serokonwersji* lub wzrostu miana przeciwciał, szczególnie u pacjentów z objawami COVID-19, u których nie wykryto obecności materiału genetycznego/antygenowego SARS-CoV-2. Serokonwersja lub zwiększenie miana przeciwciał może służyć do retrospektywnego potwierdzenia etiologii i podejmowania decyzji terapeutycznych, np. w śródmiąższowym zapaleniu płuc lub burzy cytokinowej oraz do oceny immunizacji po ekspozycji na zakażenie. |
| 3.5. | Badania serologiczne do wykrywania przeciwciał anty-SARS-CoV-2 klasy IgG ± IgM** mogą służyć do potwierdzenia laboratoryjnego COVID-19 u pacjentów z objawami utrzymującymi się powyżej 8-14 dni, w przypadku uzyskania ujemnego wyniku w badaniu genetycznym. |
| 3.6. | Badania serologiczne do wykrywania przeciwciał anty-SARS-CoV-2 klasy IgM i IgG są jedną z podstawowych metod w diagnostyce wieloukładowego zespołu zapalnego powiązanego z COVID-19 u dzieci (ang. Paediatric Inflammatory Multisystem Syndrome Temporarily associated with SARS-CoV-2 infection, PIMS-TS;), szczególnie u pacjentów z ujemnym wynikiem testu genetycznego w kierunku SARS-CoV-2 z wymazu z nosogardła. |
| * Pojawienie się przeciwciał
** Przeciwciała klasy IgM i IgG anty SARS-CoV-2 pojawiają się prawie równocześnie. W przypadku otrzymania wyniku dodatniego wyłącznie dla przeciwciał klasy IgM, należy wykluczyć wczesną fazę zakażenia przez wykonanie badania metodą RT-PCR w kierunku SARS-CoV-2 z wymazu z nosogardła. | |
Uzasadnienie:
Badania serologiczne wykonywane są w celu: oceny stężenia/miana przeciwciał u ozdrowieńców oddających osocze do celów terapeutycznych, oceny odpowiedzi immunologicznej u ozdrowieńców, oceny odpowiedzi na szczepienie oraz w dochodzeniach epidemiologicznych, diagnostyce retrospektywnej i badaniach populacyjnych. Badania te są również przydatne do podejmowania decyzji o sposobie zastosowanego leczenia w zależności od fazy infekcji. Przykładowo, w fazie replikacji wirusa przeciwciała
IgG są niewykrywalne, pojawiają się w późnych stadiach choroby np. burzy cytokinowej.
Diagnostyka serologiczna pozwala na wykrycie obecności swoistych przeciwciał i może mieć znaczenie w szczególności u osób, u których infekcja przebiegała bezobjawowo lub z łagodnymi objawami11,12
Testy serologiczne powinny być traktowane jako uzupełnienie metod molekularnych13 albo do oceny odpowiedzi immunologicznej osób, które miały kontakt z osobą zakażoną SARS-CoV-2 lub po szczepieniu.
Określenie optymalnego czasu wykonywania testów serologicznych jest związane ze zjawiskiem tzw. „okienka serologicznego” (w przypadku COVID-19: 7-14 dni) 14. Ujemne wyniki badań serologicznych nie wykluczają zakażenia SARS-CoV-2, gdyż przeciwciała mogą pojawiać się późno. W okresie do 10 dni od wystąpienia objawów przeciwciała wykrywano tylko u 50-66% badanych15,16.
Uzyskane wyniki mogą być fałszywie negatywne (brak serokonwersji) lub fałszywie pozytywne (reakcja krzyżowa innych przeciwciał z antygenem SARS-CoV-2). Wyniki fałszywie dodatnie mogą być spowodowane m.in. przebytą lub trwającą infekcją koronawirusami innymi niż SARS-CoV-2, takimi jak koronawirus HKU1, NL63, OC43 lub 229E lub innymi wirusami, albo obecnością autoprzeciwciał i czynnika reumatoidalnego oraz przeciwciał poszczepiennych (grypa). W celu potwierdzenia lub wykluczenia aktualnego zakażenia SARS-CoV-2, należy wykonać badanie techniką molekularną17.
| Zalecenia (Konsensus Ekspertów) | |
| 3.7. | Nie zaleca się stosowania jakościowych, tzw. szybkich testów kasetkowych (immunochromatograficznych), wykrywających przeciwciała anty-SARS-CoV-2. |
| 3.8. | Do oznaczania stężenia/miana przeciwciał anty-SARS-CoV-2 zaleca się odpowiednio zwalidowane wg. standardu WHO immunochemiczne testy o wysokiej czułości i swoistości diagnostycznej (technika ELISA w wersji klasycznej lub zmodyfikowanej, dedykowanej automatycznym analizatorom albo techniki chemiluminescencyjne), wykrywające swoiste przeciwciała anty-SARS-CoV-2 z wykorzystaniem automatycznego systemu detekcji (ponieważ ocena wyłącznie wizualna jest mało obiektywna). |
| 3.9. | Wskazane jest, aby w przypadku oznaczania przeciwciał u osób szczepionych przeciw COVID-19 oraz ozdrowieńców oddających osocze do celów terapeutycznych, używać testów wykrywających przeciwciała przeciwko białku S SARS-CoV-2. |
Uzasadnienie:
Brak jest pełnych danych, oceniających przydatność kliniczną testów do wykrywania przeciwciał anty-SARS-CoV-2 klasy IgA.
Szybkie testy immunochromatograficzne (tzw. jakościowe testy kasetkowe), wykrywające obecność przeciwciał anty-SARS-CoV-2, mają ograniczoną przydatność ze względu na niską czułość i swoistość diagnostyczną oraz wysokie ryzyko uzyskania wyniku fałszywie ujemnego oraz fałszywie dodatniego, dlatego też nie zaleca się stosowania ich w diagnostyce COVID-19. Oznaczanie stężenia/miana przeciwciał anty-SARS-CoV-2 przeprowadza się za pomocą odpowiednio zwalidowannych i wystandaryzowanych testów immunochemicznych o wysokiej czułości i swoistości diagnostycznej (technika ELISA w wersji klasycznej14 oraz modyfikacje tej metody, dedykowane automatycznym analizatorom lub techniki chemiluminescencyjne), wykrywające swoiste przeciwciała anty-SARS-CoV-2 z wykorzystaniem automatycznego systemu detekcji (ponieważ ocena wyłącznie wizualna jest mało obiektywna). Konstelacja przeciwciał u ozdrowieńców i osób szczepionych jest różna (u ozdrowieńców występują przeciwciała przeciwko białkom S i N wirusa, natomiast u osób szczepionych aktualnie dostępnymi szczepionkami występują tylko przeciwciała anty S). Dlatego w przypadku oznaczania przeciwciał u osób szczepionych przeciw COVID-19 oraz ozdrowieńców oddających osocze do celów terapeutycznych należy używać testów wykrywających przeciwciała przeciwko białku S SARS-CoV-2.
14 Raportowane w badaniach wartości czułości i specyficzności dla testów oznaczeń stężenia/mian przeciwciał różnią się w zależności od ocenianych przeciwciał. W badaniu Xiang 2020 wartości czułości i specyficzności testów opartych na metodzie Elisa wykrywających przeciwciała u pacjentów z potwierdzonym zachorowaniem COVID-19 wynosiły dla przeciwciał IgM odpowiednio 77,3% i 100%; dla przeciwciał IgG - 83,3% i 95,0%. U pacjentów z potwierdzonym COVID-19 wartości czułości i specyficzności dla przeciwciał IgM wynosiły odpowiednio 87,5% i 100% oraz dla przeciwciał IgG - 70,8% i 96,6%. Xiang F, Wang X, et.al Antibody Detection and Dynamic Characteristics in Patients with COVID-19. Clin Infect Dis. 2020 Apr 19. pii: ciaa461. doi: 10.1093/cid/ciaa461.
Piśmiennictwo:
1. Zalecenia w COVID-19. Polskie zalecenia diagnostyczno-terapeutyczne oraz organizacyjne w zakresie opieki nad osobami zakażonymi lub narażonymi na zakażenie SARS-CoV-2 (wersja 1.1, 25 kwietnia 2020 r.), AOTMiT2. CDC (2020). Fact sheet for healthcare providers. CDC-2019-nCoV Real-Time RT-PCR Diagnostic Panel. Updated: 13.03.2020. Pozyskano z: https://www.fda.gov/media/134922/download, dostęp z 09.04.2020
3. Rapid communication on the role of the GeneXpert® platform for rapid molecular testing for SARS-CoV-2 in the WHO European Region. Copenhagen: WHO Regional Office for Europe; 2020. Licence: CC BY-NC-SA 3.0 IGO.
4. European Centre for Disease Prevention and Control. An overview of the rapid test situation for COVID-19 diagnosis in the EU/EEA. 1 April 2020. Stockholm: ECDC; 2020
5. Tran K, Cimon K, Severn M, Pessoa-Silva CL, Conly J. Aerosol generating procedures and risk of transmission of acute respiratory infections to healthcare workers: a systematic review. PLoS One. 2012;7(4):e35797-e.
6. Laboratory testing for coronavirus disease (COVID-19) in suspected human cases: interim guidance. World Health Organization, 19 March 2020. https://apps.who.int/iris/handle/10665/331329
7. PZH-NIZP: Wymagania dotyczące pobrania i transportu materiału do badań metodą RT-PCR w kierunku zakażeń układu oddechowego powodowanych przez koronawirusy (SARS; MERS; SARS-CoV-2 – COVID-19).
8. CDC Interim Guidelines for Collecting, Handling, and Testing Clinical Specimens from Persons for Coronavirus Disease 2019 (COVID-19)
9. WHO: Laboratory testing for coronavirus disease (COVID-19) in suspected human cases Interim guidance 19 March 2020
10. EFLM – COLABIOCLI (2020). Wspólne zalecenia EFLM-COLABIOCLI dotyczące pobierania krwi żylnej. Diagn.Lab. 2018; 54(4): 291-312
11. Guo, L., Ren, L., Yang, S., Xiao, M., Chang, D., Yang, F., ... & Zhang, L. (2020). Profiling Early Humoral Response to Diagnose Novel Coronavirus Disease (COVID-19). Clinical Infectious Diseases
12. Li, Z., Yi, Y., Luo, X., Xiong, N., Liu, Y., Li, S., ... & Zhang, Y. (2020). Development and Clinical Application of A Rapid IgM-IgG Combined Antibody Test for SARS-CoV-2 Infection Diagnosis. Journal of medical virology.
13. Flisiak, R. et al. (2020). Zalecenia postępowania w zakażeniach SARS-CoV-2 Polskiego Towarzystwa Epidemiologów i Lekarzy Chorób Zakaźnych. Wersja 31-03-2020
14. WHO (2020). Laboratory testing for coronavirus disease (COVID-19) in suspected human cases Interim guidance. 19.03.2020
15. Liu, W., Liu, L., Kou, G., Zheng, Y., Ding, Y., Ni, W., ... & Xiong, Z. (2020). Evaluation of Nucleocapsid and Spike Protein-based ELISAs for detecting antibodies against SARS-CoV-2. Journal of Clinical Microbiology.
16. Zhao, J., Yuan, Q., Wang, H., Liu, W., Liao, X., Su, Y., ... & Qian, S. (2020). Antibody responses to SARS-CoV-2 in patients of novel coronavirus disease 2019.
17. Flisiak, R. et al. (2020). Zalecenia postępowania w zakażeniach SARS-CoV-2 Polskiego Towarzystwa Epidemiologów i Lekarzy Chorób Zakaźnych. Wersja 31-03-2020
Pobierz zalecenia ze strony AOTMiT
