Skróty: CI – przedział ufności; CD – klasyfikacja powikłań Claviena i Dindy; CS – badanie porównawcze; ERAS– protokół kompleksowej opieki okołooperacyjnej dla poprawy wyników leczenia; LOS – czas pobytu w szpitalu; MD – średnia różnic; OR – iloraz szans; RCT – badanie z randomizacją
Metody: 8 badań (3 RCT i 5 CS) porównujących wyniki stosowania protokołu ERAS z wynikami tradycyjnej opieki okołooperacyjnej; włączono badania w języku angielskim i chińskim; prace opublikowane do 1 czerwca 2016 r.
Populacja: 580 chorych poddanych laparoskopowej resekcji wątroby
Interwencja: opieka okołooperacyjna oparta na protokole ERAS
Grupa 1: protokół ERAS (n = 292)
Grupa 2 (kontrolna): tradycyjna opieka okołooperacyjna (n = 288)
Punkty końcowe: śródoperacyjna utrata krwi i jej przetoczenia, czas trwania zabiegu, koszt hospitalizacji, powrót czynności przewodu pokarmowego, moment włączenia doustnej diety, czas trwania hospitalizacji (length of stay – LOS), całkowity odsetek powikłań, powikłania stopnia I wg klasyfikacji CD oraz stopnia II–V
Wyniki: W grupie 1. w porównaniu z grupą 2. stwierdzono:
- niższy koszt hospitalizacji (MD –1,0, 95% CI od –1,49 do –0,51, p <0,0001; 5 badań)
- szybszy czas powrotu czynności przewodu pokarmowego (MD –0,51, 95% CI od –0,91 do –0,12, p = 0,01; 5 badań)
- szybszy czas włączenia doustnej diety (SMD –1,79, 95% CI od –3,19 do –0,38, p = 0,01; 5 badań)
- krótszy LOS po zabiegu (MD –3,31, 95% CI od –3,95 do –2,67, p <0,00001; wszystkie badania)
- mniejszy całkowity odsetek powikłań (25,3% vs 45,8%, OR 0,34, 95% CI 0,15–0,75, p = 0,008; wszystkie badania)
- mniejszy odsetek powikłań I stopnia (7,9% vs 17,7%, OR 0,37, 95% CI 0,22–0,64, p = 0,0003; wszystkie badania)
- mniejszy odsetek powikłań II–V stopnia (22,9% vs 35,5%, OR 0,49, 95% CI 0,32–0,77, p = 0,002; 5 badań.
- śródoperacyjnej utraty krwi (MD –18,93, 95% CI –82,73–44,87, p = 0,56; 3 badania)
- konieczności śródoperacyjnego przetoczenia preparatów krwiopochodnych (14,3% vs 16,0%, OR 0,78, 95% CI 0,42–1,47, p = 0,45; 3 badania)
- czasu trwania zabiegu (MD –4,49, 95% CI od –15,6–6,6, p = 0,43; 5 badań).
Wnioski:
Z jednej strony, nie odnotowano różnic pomiędzy ERAS a tradycyjną opieką okołooperacyjną pod względem śródoperacyjnej utraty krwi, czasu trwania zabiegu oraz konieczności przetoczeń preparatów krwiopochodnych. Z drugiej strony, protokół ERAS przyśpiesza moment włączenia diety i czas powrotu czynności przewodu pokarmowego, a także skraca LOS, obniża koszty leczenia i redukuje odsetek powikłań pooperacyjnych. Stosowanie protokołu ERAS może prowadzić do przyspieszenia rehabilitacji chorych, zmniejszenia nakładów finansowych, a także poprawy rokowania pacjentów. Dlatego wydaje się, że protokół ERAS może zastąpić klasyczne podejście do opieki okołooperacyjnej i stać się złotym standardem w opiece nad pacjentami poddawanymi laparoskopowym resekcjom wątroby. Wymagane jest jednak stworzenie ujednoliconego protokołu dedykowanemu pacjentom, u których wykonuje się laparoskopowe resekcje wątroby.
