Opracowały: Małgorzata Ściubisz, redaktor „Medycyny Praktycznej – Szczepienia”, lek. Iwona Rywczak, redaktor „Medycyny Praktycznej – Szczepienia”
Jak co roku, w czasopiśmie „Morbidity and Mortality Weekly Report” opublikowano zalecenia Advisory Committee on Immunization Practices (ACIP) dotyczące zapobiegania zachorowaniom na grypę w nadchodzącym sezonie epidemicznym za pomocą szczepień. Poniżej przedstawiamy najważniejsze zalecenia dotyczące skutecznej profilaktyki grypy przydatne lekarzom w Polsce, z uwzględnieniem informacji dotyczących donosowej 4-walentnej, atenuowanej szczepionki przeciwko grypie (LAIV-4), która będzie dostępna na naszym rynku od sezonu epidemicznego 2019/2020 (p. Nowa szczepionka przeciwko grypie sezonowej).
Jaki będzie skład szczepionki przeciwko grypie w aktualnym sezonie epidemicznym?
Zgodnie z zaleceniami Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) 4-walentne szczepionki przeciwko grypie przygotowane na sezon epidemiczny 2019/2020 powinny zawierać antygeny szczepów spokrewnionych ze szczepami:
- A/Brisbane/02/2018 (H1N1)pdm09
- A/Kansas/14/2017 (H3N2)
- B/Colorado/06/2017
- B/Phuket/3073/2013
Szczepionka 3-walentna, zawierająca jedną linię wirusa grypy typu B, powinna posiadać w swoim składzie antygeny szczepu spokrewnionego ze szczepem B/Colorado/06/2017.
Jeśli dostępna jest więcej niż jedna szczepionka przeciwko grypie sezonowej dla danej grupy osób, ACIP nie wskazuje przewagi konkretnego preparatu.
Kogo i kiedy szczepić przeciwko grypie?
Tak jak we wcześniejszych sezonach epidemicznych, coroczne szczepienie zaleca się wszystkim osobom w wieku ≥6 miesięcy, u których nie stwierdza się przeciwwskazań do szczepienia. Szczepienie należy proponować w czasie rutynowych wizyt lekarskich lub hospitalizacji. Nadal uważa się, że stanowi ono najskuteczniejszą metodę zapobiegania zachorowaniom na grypę.
Szczepienie najlepiej wykonać przed rozpoczęciem aktywności wirusa grypy w danej populacji, gdy tylko dostępna będzie szczepionka obowiązująca w danym sezonie, najlepiej do końca października. Jest to szczególnie ważne w przypadku dzieci, które dla uzyskania optymalnej skuteczności wymagają podania 2 dawek szczepionki przeciwko grypie (drugą dawkę zaleca się podać do końca października). Nie zaleca się podawania dawki przypominającej szczepionki w późniejszym okresie sezonu epidemicznego osobom w pełni zaszczepionym w danym sezonie. Jeśli jednak pacjent z różnych powodów nie mógł być zaszczepiony odpowiednio wcześnie, szczepionkę można podać w dowolnym momencie przez cały okres epidemiczny.
ACIP zaleca, aby po podaniu szczepionki rozważyć obserwację każdego pacjenta (w pozycji siedzącej lub leżącej) przez 15 minut, co pozwoli zmniejszyć ryzyko urazu w razie omdlenia po szczepieniu.
W jakim schemacie szczepić dzieci?
Dzieci w wieku od 6 miesięcy do 8 lat włącznie, które wcześniej nie były szczepione przeciwko grypie sezonowej, powinny otrzymać 2 dawki szczepionki w odstępie co najmniej 4 tygodni. Taki schemat szczepienia dotyczy również dzieci, które między podaniem pierwszej i drugiej dawki ukończyły 9 lat (p. ryc. 1.).
Ryc. 1. Algorytm dawkowania szczepionki przeciwko grypie u dzieci w wieku od 6 miesięcy do 8 lat.
Przeciwwskazania do szczepienia
Przeciwwskazaniem do szczepienia przeciwko grypie jest ciężka reakcja alergiczna na jakikolwiek składnik szczepionki (inny niż białko jaja kurzego [BJK], p. ryc. 2.) lub po jej wcześniejszym podaniu (niezależnie od tego, który składnik szczepionki mógł wywołać reakcję).
LAIV-4 jest dodatkowo przeciwwskazana u:
- dzieci i młodzieży przewlekle leczonych kwasem acetylosalicylowym lub salicylanami
- dzieci w wieku 2–4 lat z rozpoznaną astmą lub, których rodzice/opiekunowie w ciągu ostatnich 12 mies. otrzymali informację od personelu medycznego, że u ich dziecka wystąpiły świsty wydechowe lub objawy astmy, lub u których w dokumentacji medycznej odnotowano epizod świstów wydechowych w ciągu ostatnich 12 mies.
- dzieci i młodzieży z niedoborami odporności (w tym spowodowanymi przyjmowaniem leków immunosupresyjnych lub zakażeniem HIV)
- kobiet w ciąży
- osób mających bliski kontakt z pacjentami w stanie ciężkiej immunosupresji wymagającymi szczególnie chronionego środowiska lub opiekujące się nimi (ACIP oraz Healthcare Infection Control Practices Advisory Committee [HICPAC] zalecają, aby personel medyczny oraz wszystkie inne osoby przez 7 dni po szczepieniu LAIV-4 unikały kontaktu z pacjentami z ciężkim niedoborem odporności, wymagającymi szczególnie chronionego środowiska. Zastrzeżenie to nie dotyczy natomiast osób zaszczepionych LAIV-4 mających bliski kontakt z pacjentami z niedoborem odporności, którzy nie wymagają specjalnych warunków ochronnych.)
- osób, które w ciągu ostatnich 48 h przyjmowały leki przeciwwirusowe aktywne wobec wirusów grypy.
Szczepienie przeciwko grypie osób z alergią na białko jaja kurzego
Osoby z alergią na BJK w wywiadzie, niezależnie od stopnia jej nasilenia, mogą otrzymać każdy preparat zalecany dla danej grupy. Nie trzeba stosować dodatkowych środków ostrożności (np. dłuższy czas obserwacji po szczepieniu, szczepienie w placówkach specjalistycznych). Tak jak w przypadku innych szczepień, personel powinien wiedzieć, jakie leczenie zastosować w razie wystąpienia reakcji nadwrażliwości (p. ryc. 2.).
Ryc. 2. Algorytm szczepienia przeciwko grypie osób z alergią na BJK w wywiadzie zgodny z zaleceniami ACIP w sezonie epidemicznym 2019/2020.
Stosowanie leków przeciwwirusowych
Pacjentów przyjmujących leki przeciwwirusowe aktywne wobec wirusów grypy (w ramach leczenia lub chemioprofilaktyki grypy) można szczepić preparatem inaktywowanym lub rekombinowanym (szczepionka niedostępna w Polsce - przyp. red.). Leki przeciwwirusowe przejmowane w okresie od 48 h przed do 14 dni po podaniu LAIV-4 mogą zmniejszyć skuteczność tej szczepionki. U pacjentów zaszczepionych LAIV-4, którym we wskazanym przedziale czasu podano leki przeciwwirusowe, można powtórzyć szczepienie innym preparatem (np. inaktywowanym lub rekombinowanym [szczepionka niedostępna w Polsce – przyp. red.]).
Podawanie szczepionek przeciwko grypie z innymi szczepionkami
Inaktywowane oraz rekombinowane (szczepionka niedostępna w Polsce – przyp. red.) szczepionki przeciwko grypie można podawać jednocześnie z innymi szczepionkami inaktywowanymi lub „żywymi”. LAIV-4 można podawać jednoczasowo z innymi szczepionkami inaktywowanymi lub „żywymi”. Po podaniu LAIV-4 należy zachować co najmniej 4-tygodniowy odstęp przed podaniem kolejnej „żywej” szczepionki.