Opracowała: Małgorzata Ściubisz
European Centre for Disease Prevention and Control (ECDC) opublikowało raport dotyczący ryzyka transmisji wirusa ospy małpiej w krajach Unii Europejskiej/Europejskiego Obszaru Gospodarczego. Eksperci odnieśli się w nim również do ewentualnego zastosowania szczepionki przeciwko ospie prawdziwej w zapobieganiu zachorowaniom na ospę małpią.
Ospa małpia jest odzwierzęcą chorobą zakaźną (zoonozą) i aktualnie – od czasu eradykacji ospy prawdziwej – jest najbardziej rozpowszechnioną chorobą wywołaną przez ortopokswirusy.
Wcześniejsze szczepienie przeciwko ospie prawdziwej zapewnia ochronę krzyżową przed zachorowaniem na ospę małpią (wyniki badań przeprowadzonych w latach 80. XX w. wskazują, że skuteczność szczepienia może sięgać nawet 85%). Skuteczność szczepienia przeciwko ospie prawdziwej zmniejsza się wraz z upływem czasu, jednak szacuje się, że może utrzymywać się >20 lat. Przyjmuje się również, że dzięki odporności komórkowej i pamięci immunologicznej, ochrona przed ciężką postacią choroby może utrzymywać się przez całe życie (dlatego można się spodziewać pewnego stopnia odporności w populacji osób w wieku >50 lat [powszechne szczepienia przeciwko ospie prawdziwej zakończono w latach 80. XX w. i w ostatnich latach realizowano je tylko u niewielkiego odsetka personelu wojska oraz medycznych służb ratunkowych]).
Aktualnie nie dysponujemy szczepionką przeciwko ospie małpiej, ale wczesne – w ciągu 4 dni od kontaktu z osobą chorą – poekspozycyjne podanie szczepionki przeciwko ospie prawdziwiej może zapobiec rozwojowi choroby lub zmniejszyć ryzyko jej ciężkiego przebiegu. W krajach UE/EOG w 2013 roku zarejestrowano szczepionkę przeciwko ospie prawdziwej trzeciej generacji (nazwa handlowa: Imvanex). Preparat ten zawiera „żywy” zmodyfikowany (niezdolny do replikacji) wirus krowianki, szczep Ankara (namnażany w hodowli komórek zarodka kurzego) i jest wskazany do czynnego uodparniania dorosłych przeciwko ospie prawdziwej (pełny schemat szczepienia obejmuje podanie 2 dawek w dostępie 28 dni [Charakterystyka Produktu Leczniczego Imvanex – pobierz PDF]). Szczepionka ta nie jest jednak zarejestrowana do uodparniania przeciwko ospie małpiej (nie jest również dostępna na rynku komercyjnym – przyp. red.). Szczepionki przeciwko ospie prawdziwej wcześniejszej generacji (Dryvax i ACAM2000 [preparat zarejestrowany w USA – przyp. red.]), z uwagi na mniej korzystny profil bezpieczeństwa, nie są już dopuszczone do stosowania w krajach UE/EOG.
Zgodnie z zaleceniami ECDC:
- Można rozważyć podanie szczepionki przeciwko ospie prawdziwej w ramach profilaktyki poekspozycyjnej (PEP) ospy małpiej osobom z bliskiego kontaktu należącym do grupy ryzyka ciężkiego przebiegu tej choroby (niedobór odporności lub przyjmowanie leków immunosupresyjnych, nieleczone zakażenie HIV, itp.). Decyzję o ewentualnym podaniu szczepionki w ramach PEP należy podjąć na podstawie oceny indywidualnego bilansu korzyści i ryzyka, uwzględniając rodzaj kontaktu i czas jaki upłynął od ekspozycji, wiek oraz dane z wywiadu dotyczące statusu immunologicznego oraz czynników zwiększających ryzyko ciężkiego przebiegu ospy małpiej. Należy wziąć również pod uwagę dostępność preparatu w danym kraju. Szacuje się, że szczepionka przeciwko ospie prawdziwej podana do 4 dni od kontaktu znacznie zmniejsza ryzyko zachorowania na ospę małpią, a podana do 14 dni od kontaktu może zgładzić jej przebieg. Osoby szczepione należy poinformować o bilansie korzyści i ryzyka takiego postępowania oraz o niepożądanych odczynach poszczepiennych, które mogą wystąpić.
- Można rozważyć podanie szczepionki przeciwko ospie prawdziwej w ramach profilaktyki przedekspozycyjnej (PrEP) ospy małpiej personelowi medycznemu sprawującemu opiekę nad chorymi na ospę małpią lub mogącemu mieć kontakt z materiałem zakaźnym. Decyzję o ewentualnym podaniu szczepionki w ramach PrEP należy podjąć na podstawie oceny indywidualnego bilansu korzyści i ryzyka.
- Aktualnie nie zaleca się stosowania szczepionki przeciwko ospie prawdziwej w ramach PrEP ospy małpiej u mężczyzn mających kontakty seksualne z mężczyznami (grupa ryzyka zakażenia wirusem ospy małpiej), z uwagi na ograniczoną dostępność szczepionki przeciwko ospie prawdziwej oraz, co ważniejsze, brak danych dotyczących bilansu korzyści i ryzyka takiego postępowania.
- W ramach PEP i PrEP ospy małpiej nie należy stosować szczepionek przeciwko ospie prawdziwej starszej generacji (Dryvax i ACAM2000).
Każdy kraj UE/ EOG powinien dokładnie ocenić ewentualne zapotrzebowanie na szczepionkę przeciwko ospie prawdziwej w sytuacji wybuchu ogniska epidemicznego ospy małpiej. Konieczna jest również ścisła współpraca między krajowymi agencjami rejestrującymi leki a Europejską Agencją Leków w celu wyjaśnienia statusu rejestracji szczepionki przeciwko ospie prawdziwej, jeżeli ma być ona stosowana w profilaktyce ospy małpiej. Dane dotyczące skuteczności szczepionki przeciwko ospie prawdziwej w profilaktyce ospy małpiej u ludzi oraz bezpieczeństwa jej stosowania u osób z niedoborami odporności, dzieci i kobiet w ciąży są ograniczone.
