Informowanie o szczepieniach zalecanych

Informowanie o szczepieniach zalecanych – odpowiedzialność lekarza

04.05.2016
Tamara Zimna
mgr prawa i administracji, doktorantka na Wydziale Prawa i Administracji, Katedra Prawa Cywilnego i Prywatnego Międzynarodowego Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach

Podanie szczepionki przeciwko chorobie zakaźnej w celu uodpornienia przeciwko tej chorobie1 jest skuteczną metodą profilaktyki zachorowań. W przypadku tzw. szczepień zalecanych (odpłatnych), nieobjętych obowiązkiem ustawowym (i bezpłatnych), decyzja o poddaniu się szczepieniu leży wyłącznie w gestii pacjenta lub opiekuna prawnego (rodzica) dziecka, dlatego działania edukacyjne w tym obszarze są niezwykle ważną sferą działania lekarza. Przekonanie pacjenta lub opiekuna prawnego dziecka do ich zastosowania pozwala uniknąć nie tylko samej choroby, lecz także niebezpiecznych powikłań towarzyszących chorobom zakaźnym. Inicjatywa lekarza w tym obszarze realnie wpływa także na skuteczność działań profilaktycznych podejmowanych w celu ochrony zdrowia publicznego.

W ustawie o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (zwanej dalej „ustawa zakaźna”) informowanie o szczepieniach zalecanych powiązano z realizacją obowiązkowych szczepień ochronnych przez lekarza sprawującego profilaktyczną opiekę zdrowotną nad pacjentem.2 Ustawodawca uznał ten obowiązek za tak istotny społecznie, że wprowadził odpowiedzialność karną na jego niewypełnienie.3 Karą grzywny usankcjonowano zaniechanie przez osoby odpowiedzialne za przeprowadzenie szczepień obowiązkowych poinformowania o ochronnych szczepieniach zalecanych pacjenta lub osoby sprawującej prawną pieczę nad osobą małoletnią lub bezradną albo opiekuna faktycznego.4 Jest to więc odpowiedzialność niezależna od tego, czy z braku takiej informacji wyniknął dla pacjenta jakikolwiek negatywny skutek (np. szkoda w postaci zachorowania).

Forma przekazania informacji o szczepieniach zalecanych nie została prawnie określona, jest więc dowolna, ważne jednak, by jej treść była zrozumiała dla adresata.5 W praktyce sądowej6 zdarzył się przypadek pociągnięcia do odpowiedzialności cywilnej szpitala za szkodę wynikłą z zaniechania prawidłowego poinformowania pacjenta i osób bliskich o zakażeniu (np. o stwierdzonym u pacjenta zakażeniu wirusem zapalenia wątroby typu B, gdy w efekcie popełnionych zaniedbań zakażeniu uległa rodzina pacjenta). Na tle tego orzeczenia istotna jest zwłaszcza dokonana przez sąd ocena sposobu realizacji obowiązku informacyjnego. W uzasadnieniu orzeczenia sąd stwierdził, że dla wypełnienia ciążących na szpitalu obowiązków informacyjnych nie jest wystarczające wydanie pacjentowi karty leczenia z wpisanym wynikiem badań stwierdzającym obecność antygenu HBs. Nazewnictwo medyczne nie jest bowiem powszechnie zrozumiałe dla przeciętnego odbiorcy. W uzasadnieniu orzeczenia sąd zwrócił też uwagę, że spełnienie obowiązku udzielenia przez personel szpitala odpowiednich informacji i wskazówek musi być odpowiednio udokumentowane. Do obowiązku lekarza należy więc szczegółowe powiadomienie o konsekwencjach nosicielstwa wirusa choroby zakaźnej nie tylko pacjenta, ale też tych członków jego najbliższej rodziny, którzy w pierwszej kolejności narażeni są na zakażenie ze względu na codzienną bezpośrednią styczność z nosicielem. Gdy więc następuje realne zagrożenie podstawowych dóbr osobistych osób trzecich, należy się opowiedzieć za konstrukcją obowiązku lekarskiego, a nie tylko upoważnienia lekarza do ujawnienia okoliczności istotnych dla ochrony zdrowia i życia tych osób. W konsekwencji zachowanie lekarza powstrzymującego się od przekazania informacji w rozważanych okolicznościach będzie nosić cechy bezprawności, a zatem może skutkować odpowiedzialnością odszkodowawczą lekarza wobec osób trzecich.7

Informowanie o szczepieniach zalecanych jest nie tylko obowiązkiem lekarza podstawowej opieki zdrowotnej czy lekarza medycyny pracy.8 W przypadku pracowników lub osób mających wykonywać pracę w warunkach narażenia na działanie biologicznych czynników chorobotwórczych „ustawa zakaźna” wyraźnie nakłada na pracodawcę lub zlecającego wykonanie tych prac obowiązek poinformowania o rodzaju zalecanego szczepienia ochronnego wymaganego przy wykonywaniu czynności zawodowych, jeszcze przed ich podjęciem.9

Obowiązek pozostałych lekarzy (niesprawujących profilaktycznej opieki zdrowotnej) informowania o szczepieniach zalecanych wynika z poszanowania prawa pacjenta do informacji o stanie zdrowia.10 Dotyczy więc wszystkich dziedzin medycyny, w których w procesie udzielania świadczeń zdrowotnych tego rodzaju działania profilaktyczne są zalecaną metodą przeciwdziałania zachorowaniom, potwierdzoną aktualną wiedzą medyczną. Zgodnie więc z nowym programem szczepień ochronnych na 2016 rok11 ginekolog ma obowiązek informowania o zalecanym szczepieniu ochronnym przeciwko HPV czy szczepieniu ciężarnej przeciwko krztuścowi lub grypie.

Zakres odpowiedzialności cywilnej lekarza za zaniechanie informacji o szczepieniu zalecanym przeciwko chorobom zakaźnym (np. przed planowanym zabiegiem lub operacją) będzie zależał od wyrządzonej pacjentowi szkody, pozostającej w związku przyczynowo-skutkowym z nieświadomością pacjenta o możliwości zaszczepienia się i uniknięcia zachorowania. W przypadku szkód wynikających z procesu leczenia dochodzi przede wszystkim do powstania szkody na osobie, czyli powstania uszczerbku w postaci rozstroju zdrowia, uszkodzenia ciała lub śmierci. Szkoda na osobie może mieć nie tylko charakter majątkowy, związany na przykład z kosztami leczenia, opieki i przekwalifikowania do nowego zawodu, lecz także charakter niemajątkowy, związany z wywołanymi cierpieniami fizycznymi i psychicznymi. Możliwa jest więc sytuacja, w której pacjent może się domagać odszkodowania od lekarza, który nie podjął adekwatnych działań profilaktycznych i nie poinformował pacjenta o szczepieniu zalecanym, a ten zachorował na chorobę zakaźną, czemu można było zapobiec dzięki szczepieniu.

Odrębny obowiązek informacyjny realizuje się względem osób mających kontakt z pacjentem, u którego lekarz podejrzewa lub rozpoznaje chorobę zakaźną, której można uniknąć poprzez szczepienie lub immunoprofilaktykę bierną. W takim przypadku lekarz ma prawny obowiązek pouczenia osoby sprawującej prawną pieczę nad zakażonym lub chorym na chorobę zakaźną pacjentem małoletnim lub bezradnym albo jego opiekuna faktycznego o środkach służących zapobieganiu przeniesienia zakażenia na inne osoby.12 Lekarz ma obowiązek zawodowy podjęcia wszelkich dostępnych działań zapobiegających szerzeniu się zakażeń. Taki obowiązek ma nie tylko lekarz, lecz również felczer, pielęgniarka lub położna, którzy podejrzewają lub rozpoznają zakażenie lub chorobę zakaźną. Na przykład pielęgniarka szkolna podejrzewająca wystąpienie w szkole przypadku zachorowania ucznia na ospę wietrzną powinna pouczyć rodziców pozostałych zdrowych dzieci o możliwości zaszczepienia przeciwko tej chorobie.

Adresatem informacji o szczepieniu zalecanym jest pacjent lub osoba sprawująca prawną pieczę nad pacjentem małoletnim lub bezradnym albo jego opiekun faktyczny.13 W przypadku podejrzenia lub rozpoznania choroby szczególnie niebezpiecznej i wysoce zakaźnej obowiązek pouczenia jest szerszy i obejmuje dodatkowo osoby najbliższe pacjentowi14 oraz osoby przebywające na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej przez okres krótszy niż 3 miesiące, które nie są zwolnione z obowiązku poddawania się szczepieniom poekspozycyjnym.15

Lekarz nie ma natomiast prawnego obowiązku odbierania od pacjenta pisemnego oświadczenia, że został poinformowany o szczepieniach zalecanych. Wystarczy, że odnotuje w historii choroby lub karcie informacyjnej z leczenia szpitalnego fakt poinformowania o szczepieniach zalecanych ze wskazaniem jej adresata (pacjent, rodzic, opiekun). Podpisem pacjenta powinny być jednak potwierdzane w dokumentacji medycznej udzielone pouczenia o obowiązkowej hospitalizacji lub obowiązku leczenia rozpoznanych u pacjenta chorób zakaźnych. W przypadku rozpoznania przez lekarza lub felczera zakażenia, które może się przenosić drogą kontaktów seksualnych, potwierdzenia podpisem pacjenta wymaga wypełnienie obowiązku poinformowania zakażonego o konieczności zgłoszenia się do lekarza partnera lub partnerów seksualnych zakażonego.

Przypisy:

1. Ustawowa definicja szczepienia ochronnego zawarta w art. 2 pkt 26) ustawy z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (tekst jedn. Dz. U. z 2013 r., poz. 947 z późn. zm.) – dalej w skrócie jako ustawa zakaźna.
2. art. 17 ust. 9 ustawy zakaźnej.
3. Orzekanie następuje w trybie przepisów ustawy z dnia 24 sierpnia 2001 r. – Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia (Dz. U. z 2013 r. poz. 395 z późn. zm.).
4. Art. 51 pkt 3 ustawy zakaźnej.
5. Na temat zbędności pisemnej formy udzielania informacji pacjentowi wypowiada się: Świderska M.: Prawo pacjenta do informacji (W:) Bagińska E., Śliwka M., Świderska M., Wałachowska M.: Ustawa o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta. Komentarz. Nesterowicz M. (red.). Warszawa 2009: 80.
6. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 9 maja 2002 r., sygn. akt I ACa 221/02, Prawo i Medycyna 2004 r., nr 12, z glosą M. Nesterowicza.
7. Safjan M.: Prawo i Medycyna. Ochrona praw jednostki a dylematy współczesnej medycyny. Instytut Wymiaru Sprawiedliwości, Oficyna Naukowa, Warszawa 1998: 141.
8. Art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 27 czerwca 1997 r. o służbie medycyny pracy (tekst jedn.: Dz. U. z 2014 r., poz. 1184).
9. Art. 20 ust. 2 ustawy zakaźnej.
10. Art. 9 ustawy z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta (tekst jedn.: Dz. U. z 2012 r., poz. 159 z późn. zm.). Na temat zakresu przekazywanych informacji zob.: Karkowska D.: Prawa pacjenta. wyd. 2., Warszawa 2009: 373–375; Karkowska D.: Ustawa o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta. Komentarz. Warszawa 2010: 153 i n.
11. Komunikat Głównego Inspektora Sanitarnego z dnia 16 października 2015 r. w sprawie Programu Szczepień Ochronnych na 2016 rok (Dz. Urz. MZ z 2015 r., poz. 63).
12. Art. 26 ust. 1, art. 28 pkt 3 ustawy zakaźnej.
13. Tj. osoba sprawująca, bez obowiązku ustawowego, stałą opiekę nad pacjentem, który ze względu na wiek, stan zdrowia albo stan psychiczny opieki takiej wymaga (definicja zawarta w art. 3 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta, tekst jedn.: Dz. U. z 2012 r., poz. 159 z późn. zm.).
14. Tj. małżonka, krewnego lub powinowatego do drugiego stopnia w linii prostej, przedstawiciela ustawowego, osobę pozostającą we wspólnym pożyciu lub osobę wskazaną przez pacjenta (definicja zawarta w art. 3 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta, tekst jedn.: Dz. U. z 2012 r., poz. 159 z późn. zm.).
15. Art. 17 ust. 1a ustawy zakaźnej.
Wybrane treści dla pacjenta
  • Szczepienia przed wyjazdem do Afryki Południowej
  • Szczepienie przeciwko gruźlicy
  • Szczepienie przeciwko pałeczce hemofilnej typu b (Hib)
  • Szczepienie przeciwko błonicy, tężcowi i krztuścowi
  • Szczepienia przed wyjazdem na Karaiby (Wyspy Karaibskie)
  • Szczepienia przed wyjazdem do Afryki Północnej
  • Szczepienie przeciwko meningokokom
  • Szczepienie przeciwko środkowoeuropejskiemu odkleszczowemu zapaleniu mózgu
  • Szczepienia obowiązkowe dla podróżnych
  • Szczepienie przeciwko odrze, śwince i różyczce

Reklama

Napisz do nas

Zadaj pytanie ekspertowi, przyślij ciekawy przypadek, zgłoś absurd, zaproponuj temat dziennikarzom.
Pomóż redagować portal.
Pomóż usprawnić system ochrony zdrowia.

Przegląd badań