Czy odmowa przez rodziców wykonania szczepienia u dziecka wymaga zgłoszenia do sądu opiekuńczego?

Czy w sytuacji odmowy przez rodziców wykonania szczepienia u dziecka należy zgłosić to do sądu opiekuńczego? Niewykonanie tej procedury może przecież narazić dziecko na zagrożenie zdrowia lub życia.

Zgodnie z art. 572 Kodeksu postępowania cywilnego,¹ każdy, komu znane jest zdarzenie uzasadniające wszczęcie postępowania z urzędu, zobowiązany jest zawiadomić o nim sąd opiekuńczy. Powinność ta ciąży w szczególności na organizacjach i zakładach zajmujących się opieką nad dziećmi lub osobami psychicznie chorymi. Zwrot „w szczególności” interpretowany jest w prawie w ten sposób, że jest to wyliczenie przykładowe. Można zatem przyjąć, że przepis ten jest adresowany do wszystkich osób, w tym do lekarzy.² Z kolei art. 109 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego³ (zwanego dalej „K.r.o.”) stanowi, że jeżeli dobro dziecka jest zagrożone, sąd opiekuńczy wyda odpowiednie zarządzenia i może na przykład zobowiązać rodziców do określonego postępowania bądź nawet poddać wykonywanie władzy rodzicielskiej stałemu nadzorowi kuratora sądowego. Jeżeli zaś rodzice nadużywają władzy rodzicielskiej lub w sposób rażący zaniedbują swe obowiązki względem dziecka, sąd opiekuńczy pozbawi rodziców władzy rodzicielskiej (art. 111 § 1 K.r.o.).

Jednym z podstawowych obowiązków rodziców jest troska o fizyczny i duchowy rozwój dziecka (art. 96 § 1 K.r.o.). W zakresie tej powinności leży w szczególności zapewnienie opieki lekarskiej i podejmowanie działań zapobiegających zagrożeniom zdrowotnym.⁴ W komentarzach do tego przepisu podnosi się więc, że rodzice są zobowiązani zapewnić dziecku ochronę przed niebezpieczeństwami, które mogą mu zagrozić, m.in. troszczyć się o jego zdrowie, „zapewnić pielęgnację i leczenie”.⁵ Jeżeli więc rodzice zaniedbują swe obowiązki w tym zakresie, ewentualnie świadomie narażają na niebezpieczeństwo swe dziecko, mogą być przeciwko nim wszczęte wspomniane procedury. Uwzględniając całokształt tej regulacji, można zatem w skrócie przyjąć, że jeżeli jakaś osoba poweźmie informacje, iż rodzice nadużywają swej władzy bądź niedopełniają swych obowiązków, w tym w sferze ochrony dziecka przed zagrożeniem zdrowotnym, powinni powiadomić sąd opiekuńczy. Ten zaś może wszcząć odpowiednie postępowanie. Wstępnie można zatem przyjąć, że jeśli rodzice odmawiają poddania dziecku obowiązkowemu szczepieniu ochronnemu, działają wbrew dobru dziecka, a tym samym nadużywają swej władzy rodzicielskiej. Lekarz, dowiedziawszy się o takiej sytuacji, ma więc obowiązek powiadomić o tym sąd opiekuńczy. Należy jednak podkreślić, że powinność ta ma jedynie charakter społeczny. Jej niewykonanie nie jest bowiem zabezpieczone sankcjami karnymi.

Na lekarzu ciąży zaś równolegle obowiązek zachowania tajemnicy medycznej, a powiadomienie sądu o wspomnianych okolicznościach powodowałoby jej ujawnienie. Nie jest zaś dostatecznym usprawiedliwieniem dla takiego naruszenia tajemnicy powołanie się na konieczność wykonania obowiązku społecznego. Stąd też lekarz, by uniknąć zarzutu, że bezprawnie wyjawił dane sekretne, musi się oprzeć na którejś z dyspens (wyjątków) od zachowania tajemnicy. Podstawy w tym zakresie można poszukiwać w art. 40 ust. 2 pkt 3 ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty.⁶ Stanowi on, że lekarz nie jest związany dyskrecją medyczną, jeśli jej zachowanie może stanowić niebezpieczeństwo dla życia lub zdrowia pacjenta lub innych osób. Jednak przepis ten należy interpretować zawężająco (gdyż określa on wyjątek od reguły przestrzegania tajemnicy, a w prawie przyjmuje się zasadę, że wyjątków nie wolno wykładać rozszerzająco). Stąd też w doktrynie prawa medycznego wyjaśnia się, że: „pojawiające się w tym obszarze wątpliwości wynikające z braku jednoznacznych i precyzyjnych kryteriów powinny być rozstrzygane na rzecz respektu dla tajemnicy lekarskiej”.⁷ Podobna dyrektywa wynika z art. 25 Kodeksu Etyki Lekarskiej, który stanowi, że zwolnienie z tajemnicy lekarskiej może nastąpić tylko wówczas, gdy jej zachowanie „w sposób istotny zagraża zdrowiu lub życiu pacjenta”. W piśmiennictwie podkreśla się więc, że lekarz może się powołać na tę dyspensę, gdy zagrożenie to jest realne, poważne, bliskie.⁸

Mając na względzie kompleks tych przepisów, można zatem konkludować, że lekarz powinien zawiadomić sąd opiekuńczy, jeśli uzna, że poprzez niewłaściwą postawę rodziców powstaje zagrożenie dla dziecka. Jednak niebezpieczeństwo to musi być istotne, wyraźne, bezpośrednie, na przykład:

• odmowa niezbędnego leczenia w wypadkach zagrożenia życia dziecka
• umyślne zakażanie dzieci chorobami zakaźnymi w celu „naturalnego nabycia odporności”.

Wydaje się zaś, że odmowa poddania dziecka szczepieniu, co do zasady, nie będzie spełniała tych przesłanek. Nie zmienia to jednak faktu, że w takiej sytuacji lekarz musi ujawnić tę okoliczność organom sanitarnym, które podejmą odpowiednie postępowanie (w tym zawiadomią sąd opiekuńczy bądź Policję, jeśli wystąpi taka potrzeba).