Wraz z nastaniem pandemii wkroczyliśmy w nieznany nam wcześniej obszar ludzkiego cierpienia, tylko pośrednio związanego z samą chorobą, a mianowicie z tym, jak społeczeństwo radzi sobie z chorobą. Nawet nie wspomnieliśmy o zamkniętych szkołach, księgarniach i restauracjach, zanikającym przemyśle turystycznym, zamykanych małych firmach rodzinnych i dużych fabrykach. Lista jest długa.
Proponujemy więc, aby w procesie podejmowania decyzji dotyczących interwencji związanych z ochroną zdrowia podczas tej i przyszłych pandemii uważnie rozważyć właśnie takie efekty postępowania ważne z punktu widzenia człowieka (human-important outcomes – HIO). Naszym celem nie jest pomniejszanie roli interwencji służących ograniczeniu rozprzestrzeniania się SARS-CoV-2, jakimi są zakazy odwiedzin w szpitalach i placówkach opieki długoterminowej czy ograniczanie liczby uczestników zgromadzeń publicznych i interakcji między ludźmi. To ważne – jeśli nie kluczowe – działania, szczególnie w środowiskach dużego ryzyka (z dużą liczbą przypadków choroby). Trzeba jednak zauważyć, że doprowadziły one do powstania nowej kategorii efektów postępowania, której nie wolno ignorować, szczególnie w środowiskach o małej częstości występowania COVID-19. Apelujemy więc o przeprowadzanie bilansu korzyści i niekorzystnych następstw poszczególnych interwencji.
Uwzględnienie HIO może przeważyć szalę w kierunku zmiany niektórych decyzji. Być może zamiast wprowadzania ograniczeń lub zakazów dotyczących określonych aktywności powinniśmy nalegać, aby wszyscy stosowali ŚOI i zachowywali dystans fizyczny. Weźmy interwencję, która może 3-, 5-, a nawet 15-krotnie zmniejszyć ryzyko zakażenia – z 15% nawet do ≤1%. Nawiązujemy tu do noszenia masek chirurgicznych, ochrony oczu (gogle lub przyłbica) i utrzymywania dystansu fizycznego co najmniej 1 metra (a lepiej 2 m).10 Ich łączne stosowanie może zwielokrotnić efekt ochronny. Być może stosowanie tych środków pozwoliłoby na wcześniejsze otwarcie szkół i biur, odwiedzanie bliskich i powrót do normalnego życia? Być może wyrządzalibyśmy mniej niezamierzonych i w większości nieprzewidywalnych szkód, które musimy dostrzegać i mierzyć, aby podejmować decyzje na podstawie danych naukowych.
Czy szeroki dostęp do ŚOI, wprowadzenie obowiązku i sumienne przestrzeganie ich stosowania wraz z zachowaniem dystansu fizycznego zmniejszyłoby tragicznie dużą liczbę zgonów z powodu COVID-19, z jaką mamy do czynienia na całym świecie? Czy umożliwiłoby ograniczenie restrykcji lub wychodzenie z zamknięcia? Według naszej hipotezy, tak. Na to wskazują najlepsze z aktualnie dostępnych danych, choć są one dalekie od pewnych. Warto byłoby tę hipotezę sprawdzić podczas łagodzenia obostrzeń. W oczekiwaniu na bardziej wiarygodne dane naukowe zachowujmy się zgodnie z najlepszymi dostępnymi danymi i stosujmy ŚOI oraz przestrzegajmy dystansu fizycznego, szczególnie na obszarach o częstym występowaniu choroby. Pozwoli to przynajmniej zmniejszyć niepożądany wpływ na HIO.
Piśmiennictwo:
1. Douketis J.D., Darvish-Kazem S., Spencer N., Tafur A.: Perioperative management of patients who are receiving antiplatelet therapy: a case-based, evidence-informed approach. Pol. Arch. Intern. Med., 2018; 128: 771–7782. Han M.A., Wang Y., Guyatt G.H.: General health checks are not beneficial for general adult population. Pol. Arch. Intern. Med., 2019; 129: 839–841
3. Szczeklik W., Fronczek J., Górka J. i wsp.: Attitudes of healthcare professionals towards the introduction of rapid response teams in Poland: a survey study after 6 months of a pilot program in 25 hospitals. Pol. Arch. Intern. Med., 2019; 129: 949–955
4. Haynes R.B., Devereaux P.J., Guyatt G.H.: Physicians’ and patients’ choices in evidence-based practice: Evidence does not make decisions, people do (editorial). BMJ, 2002; 324: 1350
5. Retraction: Cardiovascular disease, drug therapy, and mortality in COVID-19. N. Engl. J. Med., 2020; 382: 2582
6. Mehra M.R., Ruschitzka F., Patel A.N.: Retraction – Hydroxychloroquine or chloroquine with or without a macrolide for treatment of COVID-19: a multinational registry analysis. Lancet, 2020; 395: 1820
7. Alhazzani W., Moller M.H., Arabi Y.M. i wsp.: Surviving Sepsis Campaign: guidelines on the management of critically ill adults with coronavirus disease 2019 (COVID-19). Crit. Care Med., 2020; 48: e440–e469
8. Flisiak R., Horban A., Jaroszewicz J. i wsp.: Management of SARS-CoV-2 infection: recommendations of the Polish Association of Epidemiologists and Infectiologists as of March 31, 2020. Pol. Arch. Intern. Med., 2020; 130: 352–357
9. Guyatt G.H., Montori V.M., Devereaux P.J. i wsp.: Patients at the center: in our practice, and in our use of language (editorial). ACP Journal Club, 2004; 140: A11
10. Chu D., Akl E.A., Duda S. i wsp.: COVID-19 Systematic Urgent Review Group Effort (SURGE) study authors. Physical distancing, face masks, and eye protection to prevent person-to-person transmission of SARS-CoV-2 and COVID-19: a systematic review and meta-analysis. Lancet, 2020; 395: 1973–1987
