Potrzebujemy nowego sprawnego porządku światowego, by nie popaść w erę wojen, biedy i chorób. Ukraińcy dali ludzkości szansę, aby przedłużyć czas dobrobytu i zdrowia – powiedział izraelski historyk, autor książek Yuval Noah Harari, który wziął udział w odbywającym się w środę w Poznaniu kongresie Impact22.
Yuval Noah Harari. Fot. Ciaran McCrickard / World Economic Forum (CC BY-NC-SA 2.0)
Harari wyraził przekonanie, że postępy pandemii COVID-19 mimo dokonań naukowców to skutek erozji globalnego porządku, która ośmieliła też prezydenta Władimira Putina do napaści na Ukrainę.
– Ostatnie lata były niefortunne dla ludzkości – powiedział Harari, wskazując na dewastację środowiska i katastrofę klimatyczną, pandemię COVID-19 oraz wojnę Rosji przeciw Ukrainie. – Od zakończenia zimnej wojny świat nie był wolny od problemów, ale rozwijał się znacznie lepiej, cieszył się pokojem większym niż kiedykolwiek w historii – ocenił.
Podkreślił, że pomyślny rozwój ostatnich dekad „nie wynikał z jakiejś zmiany praw natury, lecz stąd, że ludzkość podejmowała mądre decyzje i zbudowała działający porządek światowy, zwykle opisywany jako liberalny – łączący wiarę w uniwersalne wartości, funkcjonowanie instytucji globalnych; ideę, że wszyscy ludzie zasługują na te same podstawowe wolności”.
– Ten porządek światowy nie był doskonały, niemniej udało mu się poprawić warunki życia ludzi na całym świecie; nie tylko w dawnych imperialnych centrach jak Wielka Brytania czy Stany Zjednoczone, ale także w Brazylii, Polsce czy Chinach – zaznaczył.
Lata pokoju – mówił Harari – znalazły odzwierciedlenie w budżetach zachodnich państw, które na siły zbrojne przeznaczały w ostatnich latach średnio po kilka procent budżetów przy znacznie większych nakładach na edukację i ochronę zdrowia, w przeciwieństwie do Rosji wydającej na zbrojenia według szacunków jedną piątą, czyli 20 proc. swojego budżetu.
– Wielu ludzi uważa to za coś absolutnie oczywistego, zagwarantowanego, nie szanuje tego. To wydarzyło się w Rosji, ale także kraje takie jak USA czy Wielka Brytania zdają się zaprzeczać tym ideom – powiedział, wskazując na brexit i wybór Donalda Trumpa na prezydenta.
– Porządek światowy coraz bardziej przypomina dom, w którym wszyscy mieszkają, ale nikt go nie remontuje. Globalne instytucje i uniwersalne wartości są podważane, ale nie ma żadnej propozycji, czym je zastąpić – powiedział.
Harari, generalnie zgadzając się z koncepcją państw narodowych, postawił pytanie, „jak narody mają współdziałać, jeśli nie będzie wspólnych instytucji ani wartości”. – Narodowe fortece – które z definicji nie są przyjazne – zwykle nie potrafią ich wypracować – zauważył.
Według niego „pandemia była w dużej mierze skutkiem podważenia porządku światowego”. – Wirusy ewoluują, stale pojawiają się nowe. Nie jesteśmy w stanie temu zapobiec, ale światowe korporacje zdołałyby powstrzymać rozprzestrzenienie się epidemii. Jednak gdy pojawił się COVID-19, ludzkości zabrakło mądrości politycznej. Historia tej pandemii to historia tryumfu nauki i porażki politycznej – ocenił.
Zwrócił uwagę, że naukowcy wypracowali sposoby spowolnienia postępów wirusa i wynaleźli szczepionkę. – Jednak politycy zawiedli, nie byli w stanie skutecznie wykorzystać tych narzędzi – zauważył Harari. – Zabrakło pomysłu, jak powstrzymać falę zalewającą świat. Były narzędzia, nie było woli. Stany Zjednoczone – tradycyjnie światowy lider – nie zrobiły praktycznie nic. Prezydent Trump nawet nie próbował skoordynować globalnej odpowiedzi na rosnące zagrożenie, długo zaprzeczał ustaleniom naukowym, podważał działania prozdrowotne. Minęły ponad dwa lata, nadal nie mamy skoordynowanego światowego planu dotyczącego radzenia sobie z ekonomicznymi skutkami pandemii.
– Putin dostrzegł, że porządek światowy się rozpadł, że nikt go nie powstrzyma, jeśli spróbuje naruszyć największe tabu światowego porządku – dokonać inwazji i wymazania kraju z mapy. Gdyby Putinowi się udało, skutkiem byłby początek końca światowego porządku, okresu względnego dobrobytu i pokoju – przestrzegł. Dodał, że autokraci na całym świecie przyglądają się wojnie Rosji przeciw Ukrainie i „jeżeli Putin odniesie sukces, podboje wrócą”.
