Jak cytować: Rymer W., Wroczyńska A., Matkowska-Kocjan A.: COVID-19 – aktualny stan wiedzy. Med. Prakt., 2020; 3: 102–121
Jakie jest znaczenie wirusów SARS i MERS? Czy zakażenia SARS-CoV-2 są podobne do zakażeń tymi wirusami?
SARS-CoV (wirus zespołu ciężkiej ostrej niewydolności oddechowej) pojawił się jesienią 2002 roku w prowincji Guangdong na południu Chin, skąd rozprzestrzenił się do około 30 krajów na wszystkich kontynentach. Do końca czerwca 2003 roku odnotowano 8097 przypadków zachorowań, a 774 chorych zmarło. Średni okres wylęgania wynosił 4–6 dni (przedział 1–14 dni). Największą zakaźność stwierdzano zwykle w 2. tygodniu trwania choroby u osób, u których przebiegała ona w ciężkiej postaci lub gdy dochodziło do gwałtownego pogorszenia stanu klinicznego. Największe nasilenie wydalania wirusa z dróg oddechowych stwierdzano około 10. dnia choroby. Średnią śmiertelność oszacowano na około 15%. Nie stwierdzono zakażeń od osób, u których zakażenie przebiegało bezobjawowo. Do zakażenia dochodziło drogą wziewną (przede wszystkim kropelkową, w kilku przypadkach powietrzną) i kontaktową. Choroba przebiegała z objawami ze strony układu oddechowego, u części chorych występowała również biegunka. Oprócz płuc, które są głównym narządem docelowym dla SARS-CoV, replikację wirusa stwierdzano również w innych narządach (w tym w wątrobie i nerkach). Zakażenie mogło też prowadzić do leukopenii i małopłytkowości.
MERS-CoV (wirus bliskowschodniego zespołu niewydolności oddechowej) po raz pierwszy zidentyfikowano w 2012 roku. Od tego czasu zakażenie potwierdzono u 2357 osób, z czego 820 zmarło (śmiertelność 35%). W przeciwieństwie do epidemii SARS, która została wygaszona w ciągu kilku miesięcy, zakażenia MERS-CoV nadal występują – przede wszystkim na Półwyspie Arabskim, ale zostały też odnotowane na innych kontynentach, w tym w Europie, m.in. w Niemczech, Wielkiej Brytanii, we Francji i w Holandii. Ludzie zakażają się przede wszystkim przez bezpośredni lub pośredni kontakt z zakażonymi wielbłądami, w tym poprzez produkty pochodzenia zwierzęcego, np. picie surowego mleka wielbłądziego. Wykazano również możliwość transmisji wirusa pomiędzy ludźmi, ale do zakażeń dochodzi w sytuacji bliskiego kontaktu z osobą chorą. Większość transmisji człowiek–człowiek zachodziła w szpitalach od pacjentów przyjętych z powodu MERS, wydalających wirusa w dużej ilości. Średni okres wylęgania wynosi 5–6 dni (przedział 2–15 dni). Część zakażeń przebiega bezobjawowo lub łagodnie, ale może też prowadzić do zapalenia płuc z ostrą niewydolnością oddechową, a nawet niewydolności wielonarządowej, przede wszystkim ostrej niewydolności nerek. Mogą też wystąpić objawy pozapłucne – biegunka, ból brzucha, nudności i wymioty. Ciężki przebieg występuje najczęściej u osób starszych i z chorobami przewlekłymi.
SARS-CoV-2 jest nowym koronawirusem, blisko spokrewnionym z wirusem SARS, powodującym zakażenia układu oddechowego, w tym ostrą niewydolność oddechową. Wstępne badania sugerują, że podobnie jak SARS-CoV może wykorzystywać receptor ACE2 przy wnikaniu do komórki, choć jego powinowactwo do tego receptora może być mniejsze niż w przypadku SARS-CoV. Zakażenia SARS, MERS i SARS-CoV-2 to zoonozy. Rezerwuarem wirusów, z których pierwotnie powstały SARS, MERS i SARS-CoV-2, są różne gatunki nietoperzy. SARS-CoV i MERS-CoV, zanim nabyły właściwości zakażające ludzi, zostały przepasażowane przez inne gatunki zwierząt – w przypadku SARS były to prawdopodobnie cywety i jenoty, w przypadku MERS dromadery. Zachodzące w tym czasie mutacje wirusa i możliwość domieszania genów innych koronawirusów doprowadziły do pojawienia się nowych wariantów zdolnych zakazić człowieka. Prawdopodobnie w przypadku SARS-CoV-2 zaszła podobna sekwencja zdarzeń, jednak jak dotąd nie ustalono jednoznacznie pośredniego gospodarza zwierzęcego. Porównanie wirusów SARS, MERS i SARS-CoV-2 podano w tabeli 1.
| Tabela 1. Porównanie wirusów SARS-CoV, MERS-CoV i SARS-CoV-2a | |||
|---|---|---|---|
| Wirus | SARS-CoV | MERS-CoV | SARS-CoV-2 |
| informacje ogólne i epidemiologiczne | |||
| rok pierwszej izolacji | 2003 | 2012 | 2020 |
| rejon geograficzny pochodzenia wirusa | Południowe Chiny, prowincja Guangdong | Półwysep Arabski | Chiny, prowincja Hubei |
| naturalny rezerwuar wirusa wyjściowego | nietoperze (Rhinolophus sinicus i inne gatunki Rhinolophus spp. występujące w Chinach) | prawdopodobnie nietoperze (Neoromicia sp. występujące w Afryce) | prawdopodobnie nietoperze |
| gospodarz pośredni | cywety, jenoty | dromadery | nieznany |
| centra epidemii | targowiska dzikich zwierząt, restauracje, szpitale, laboratoria, osiedla mieszkaniowe, hotele, samoloty | fermy wielbłądów, szpitale, domowe ogniska od zakażonych domowników | targowisko dzikich zwierząt, inne w trakcie ustalania |
| sezonowość | zima | prawdopodobnie w czasie okresu lęgowego wielbłądów | prawdopodobnie zima |
| liczba zachorowań | 8097 | 2357 | 24 622 |
| śmiertelność | 7–17% | 35% | 2% (w trakcie oceny) |
| droga zakażenia | kropelkowa,
kontaktowa, powietrzna | kropelkowa,
kontaktowa, możliwe, że powietrzna | w trakcie ustalania, prawdopodobnie
kropelkowa kontaktowa i powietrzna – jeszcze niepotwierdzone |
| możliwość zakażenia w czasie lotu samolotem | możliwa – udokumentowanych kilka przypadków osób będących w bliskim kontakcie w czasie podróży | niepotwierdzona | niepotwierdzona |
| okres wylęgania | 2–14 dni (do 21 dni) | 2–15 dni | 2–14 dni (przeciętnie 5 dni) |
| możliwość zakażenia od chorego bezobjawowego | niepotwierdzona | niepotwierdzona | potwierdzona |
| współczynnik reprodukcji (R0) | 0,3–4,1 | 0,3–1,3 | 3–4 |
| reakcja wirus–gospodarz | |||
| receptor wnikania wirusa do komórki | ACE2 | DPP4 (CD26) | ACE2 |
| największe wydalanie wirusa z wydzielinami z dróg oddechowych | ok. 10. dnia od pojawienia się objawów | nie wiadomo | nie wiadomo |
| początek pojawiania się przeciwciał neutralizujących | 5.–10. dzień od pojawienia się objawów | <12. dnia od pojawienia się objawów | nie wiadomo |
| dane demograficzne osób zakażonych | |||
| średni wiek | 39,9 lat (1–91) | 56 lat (14–94) | 55 lat (21–82) |
| stosunek liczby mężczyzn do kobiet | 1:1,25 | 3,3:1 | 2,7:1 |
| pracownicy ochrony zdrowia | 23,1% | 9,8% | w trakcie oceny |
| objawy kliniczne | |||
| opisowo | zapalenie płuc, niezależnie od statusu immunologicznego | zapalenie płuc u pacjentów w podeszłym wieku i ze współistniejącymi chorobami, w tym układu oddechowego
przebieg bezobjawowy lub łagodny u dzieci i dorosłych bez zaburzeń odporności | w trakcie oceny |
| częste objawy pozapłucne | biegunka | biegunka, ostra niewydolność nerek | w trakcie oceny |
| ciężkie powikłania | ARDS | ARDS, ostra niewydolność nerek | ARDS, niewydolność wielonarządowa |
| zmiany radiologiczne | ogniskowe lub rozlane zacienienia typu mlecznego szkła i/lub zagęszczenia, odma śródpiersiowa | ogniskowe lub rozlane śródmiąższowe zacienienia typu mlecznego szkła i/lub zagęszczenia | w zakażeniach o łagodniejszym przebiegu
obustronne mnogie zagęszczenia
pęcherzykowe płacikowe lub
podsegmentowe
w zakażeniach o ciężkim przebiegu zmiany typu mlecznego szkła oraz zagęszczenia pęcherzykowe podsegmentowe |
| zmiany w badaniach laboratoryjnych | leukopenia, limfopenia, małopłytkowość, wzrost aktywności aminotransferaz w surowicy | leukopenia, limfopenia, małopłytkowość, cechy uszkodzenia wątroby i nerek | w trakcie oceny
obserwowano wzrost liczby neutrofilów, limfopenię i niedokrwistość |
| gorączka | 99–100% | 98% | 83% |
| suchy kaszel | 29–75% | 47% | 82% |
| duszność | 40–42% | 72% | 31% |
| biegunka | 20–25% | 26% | 2% |
| a stan na 5.02.2020 r. | |||
Piśmiennictwo:
1. Bhatia S., Imai N., Cuomo-Dannenburg G. i wsp.: Report 6: relative sensitivity of international surveillance WHO Collaborating Centre for Infectious Disease Modelling MRC Centre for Global Infectious Disease Analysis Abdul Latif Jameel Institute for Disease and Emergency Analytics (J-IDEA) Imperial College London. 21.02.2020. www.imperial.ac.uk/ media/imperial-college/medicine/sph/ide/gida-fellowships/Imperial-College--- COVID-19- -- Relative-Sensitivity-International-Cases.pdf (dostęp: 4.03.2020)2. CDC: Frequently asked questions and answers: coronavirus disease 2019 (COVID-19) and pregnancy. https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/specific-groups/pregnancy-faq. html (ostatnia aktualizacja: 21.02.2020) (dostęp: 28.02.2020)
3. CDC: Interim laboratory biosafety guidelines for handling and processing specimens associated with 2019 novel coronavirus (2019-nCoV). https://www.cdc.gov/coronavirus/ 2019-nCoV/lab/lab-biosafety-guidelines.html (ostatnia aktualizacja: 2.02.2020) (dostęp: 28.02.2020)
4. CDC. Interim U.S. Guidance for Risk Assessment and Public Health Management of healthcare personnel with potential exposure in a healthcare setting to patients with coronavirus disease 2019 (COVID-19). www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/hcp/guidance- risk-assesment-hcp.html (ostatnia aktualizacja: 25.02.2020) (dostęp: 1.03.2020)
5. Chan J.F., Lau S.K., To K.K. i wsp.: Middle East respiratory syndrome coronavirus: another zoonotic betacoronavirus causing SARS-like disease. Clin. Microbiol. Rev., 2015; 28: 465–522
6. Chen N., Zhou M., Dong X. i wsp.: Epidemiological and clinical characteristics of 99 cases of 2019 novel coronavirus pneumonia in Wuhan, China: a descriptive study. Lancet, 2020; 395: P507–513
7. ECDC: Case definition and European surveillance for human infection with novel coronavirus (2019-nCoV). https://www.ecdc.europa.eu/en/case-definition-and-europeansurveillance- human-infection-novel- coronavirus-2019-ncov (ostatnia aktualizacja: 30.01.2020) (dostęp: 1.03.2020)
8. European Centre for Disease Prevention and Control. Daily risk assessment on COVID-19, 4 March 2020. https://www.ecdc.europa.eu/en/current-risk-assessment-novel-coronavirus- -situation (ostatnia aktualizacja: 4.03.2020) (dostęp: 4.03.2020)
9. ECDC Technical Report. Guidance for wearing and removing personal protective equipment in healthcare settings for the care of patients with suspected or confirmed COVID-19. 28.02.2020. www.ecdc.europa.eu/en/publications-data/guidance-wearing-and-removing- personal-protective-equipment-healthcare-settings (dostęp: 1.03.2020)
10. European Centre for Disease Prevention and Control: Infection prevention and control for the care of patients with 2019-nCoV in healthcare settings. ECDC, Stockholm, 2020
11. European Centre for Disease Prevention and Control: Outbreak of acute respiratory syndrome associated with a novel coronavirus, China: first local transmission in the EU/EEA - third update. ECDC, Stockholm, 2020
12. Geller C., Varbanov M., Duval R.E.: Human coronaviruses: insights into environmental resistance and its influence on the development of new antiseptic strategies. Viruses, 2012; 4: 3044–3068
13. Główny Inspektorat Sanitarny: Informacja Głównego Inspektora Sanitarnego dla szpitali w związku z dynamicznie rozwijająca się sytuacją epidemiologiczną związaną z szerzeniem się nowego koronawirusa SARS-CoV-2. Warszawa, 27.02.2020
14. Główny Inspektorat Sanitarny: Zasady postępowania z osobami podejrzanymi o zakażenie nowym koronawirusem 2019-nCoV. https://gis.gov.pl/aktualnosci/zasady-postepowania- z-osobami-podejrzanymi-o-zakazenie-nowym-koronawirusem-2019-ncov/ (ostatnia aktualizacja: 27.01.2020) (dostęp: 1.03.2020)
15. Gralinski L.E., Menachery V.D.: Return of the coronavirus: 2019-nCoV. Viruses, 2020; 12: E135
16. Huang C., Wang Y., Li X. i wsp.: Clinical features of patients infected with 2019 novel coronavirus in Wuhan, China. Lancet, 2020; 395: P497–506
17. Ji W., Wang W., Zhao X. i wsp.: Homologous recombination within the spike glycoprotein of the newly identified coronavirus may boost cross-species transmission from snake to human. J. Med. Virol., 2020; 92: 433–440
18. Lu H.: Drug treatment options for the 2019-new coronavirus (2019-nCoV). Biosci. Trends., 2020, Jan 28, doi: 10.5582/bst.2020.01020
19. Severe Acute Respiratory Syndrome (SARS) Epidemiology Working Group and the participants at the Global Meeting on the Epidemiology of SARS: Consensus document on the epidemiology of severe cute respiratory syndrome (SARS), 16–17.05.2003. World Health Organization. Department of Communicable Disease Surveilance and Response; WHO/CDS/CSR/GAR/2003.11
20. Wang L.F., Eaton B.T.: Bats, civets and the emergence of SARS. Curr. Top. Microbiol. Immunol., 2007; 315: 325–344
21. Wojewódzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w Gdańsku: Wymagania dotyczące pobrania i transportu materiału do badań metodą RT-PCR w kierunku zakażeń układu oddechowego powodowanych przez koronawirusy (SARS; MERS; 2019nCoV – Wuhan Chiny). http://www.wsse.gda.pl/aktualnosci-i-komunikaty/aktualnosci/1037-wymagania- dotyczace-pobrania-i-transportu-materialu-do-badan-metoda-rt-pcr-w-kierunku-zakazen- ukladu-oddechowego-powodowanych-przez-koronawirusy-sars-mers-2019ncovwuhan- chiny (ostatnia aktualizacja: 31.01.2020) (dostęp: 1.03.2020)
22. World Health Organization: Coronavirus disease (COVID-19) advice for the public: when and how to use masks. www.who.int/emergencies/diseases/novel-coronavirus-2019/ advice-for-public/when-and-how-to-use-masks (dostęp: 1.03.2020)
23. World Health Organization: Global Surveillance for human infection with novel coronavirus (2019-nCoV). Interim guidance v3. 31.01.2020. WHO/2019-nCoV/ SurveillanceGuidance/2020
24. World Health Organization: Infection prevention and control during health care when novel coronavirus (nCoV) infection is suspected. Interim guidance. 25.01.2020. WHO/2019- nCoV/IPC/v2020.2
25. World Health Organization: Report of the WHO–China joint mission on coronavirus disease 2019 (COVID-19). 16–24.02.2020
26. Wong S.F., Chow K.M., Leung T.N. i wsp.: Pregnancy and perinatal outcomes of women with severe acute respiratory syndrome. Am. J. Obstet. Gynecol., 2004; 191: 292–297
27. World Organisation for Animal Health: Information received on 01/03/2020 from Dr Thomas Sit, Chief Veterinary Officer / Assistant Director (Inspection & Quarantine), Agriculture, Fisheries and Conservation Department, Hong Kong Special Administrative Region Government, Hong Kong (SAR – PRC). www.oie.int/wahis_2/public/wahid. php/Reviewreport/Review?page_refer=MapFullEventReport&reportid=33455 (dostęp: 1.03.2020)
28. Wu Z., McGoogan J.M.: Characteristics of and important lessons from the coronavirus disease 2019 (COVID-19) outbreak in China: summary of a report of 72 314 cases from the Chinese Center for Disease Control and Prevention. JAMA, Feb 24, 2020, doi: 10.1001/ jama.2020.2648
29. Volz E., Baguelin M., Sangeeta B. i wsp.: Report 5: phylogenetic analysis of SARS-CoV-2. WHO Collaborating Centre for Infectious Disease Modelling MRC Centre for Global Infectious Disease Analysis Abdul Latif Jameel Institute for Disease and Emergency Analytics (J-IDEA) Imperial College London. 15.02.2020. https://www.imperial.ac.uk/ media/imperial-college/medicine/sph/ide/gida-fellowships/Imperial-College--- COVID- 19--- genetic-analysis-FINAL.pdf (dostęp: 1.03.2020)
30. Zhu N., Zhang D., Wang W. i wsp.: A novel coronavirus from patients with pneumonia in China, 2019. N. Engl. J. Med., 2020; 382: 727–733
31. Zou L., Ruan F., Huang M. i wsp.: SARS-CoV-2 viral load in upper respiratory specimens of infected patients. N. Engl. J. Med., 2020; doi: 10.1056/NEJMc2001737
