Jak cytować: Rymer W., Wroczyńska A., Matkowska-Kocjan A.: COVID-19 – aktualny stan wiedzy. Med. Prakt., 2020; 3: 102–121
Jakie postępowanie należy wdrożyć po narażeniu zawodowym pracowników medycznych na kontakt z SARS-CoV-2?
CDC opracowało wytyczne dotyczące postępowania poekspozycyjnego dla pracowników medycznych. Zaznaczono jednak, że opracowano je na podstawie skąpych informacji naukowych i w przyszłości mogą one ulec zmianie.
Za ekspozycję prowadzącą do zakażenia uważa się zanieczyszczenie błon śluzowych materiałem biologicznym, w którym może znajdować się wirus. Do materiałów zakaźnych, które mogą się wiązać z zakażeniem SARS-CoV-2, zakwalifikowano treść z dróg oddechowych. Do grupy materiałów biologicznych, które należy wziąć pod uwagę w ocenie ryzyka zakażenia SARS-CoV-2, zakwalifikowano również krew, mocz, stolec i wymiociny, nie wykluczono bowiem jednoznacznie możliwości transmisji przez kontakt z tymi materiałami.
W ocenie ryzyka zakażenia SARS-CoV-2 należy
wziąć pod uwagę:
1) czas ekspozycji na materiał biologiczny (im
dłuższy, tym większe ryzyko zakażenia)
2) objawy kliniczne u pacjenta źródłowego
3) czy w czasie ekspozycji osoba narażona miała
założoną maskę i jakiego rodzaju
4) czy w czasie ekspozycji osoba narażona stosowała
inne PPE
5) czy w czasie procedury medycznej mogło dojść
do powstania aerozolu.
Do ekspozycji dużego ryzyka zakwalifikowano sytuacje, w których osoba narażona nie miała nałożonych PPE chroniących usta, nos lub oczy w czasie wykonywania procedur, podczas których dochodzi do powstawania aerozolu, lub jeśli doszło do bezpośredniego kontaktu z wydzielinami dróg oddechowych od pacjenta z COVID-19 (resuscytacja krążeniowo-oddechowa, intubacja, ekstubacja, bronchoskopia, nebulizacja, indukcja plwociny).
Do ekspozycji średniego ryzyka zakwalifikowano sytuacje, w których pracownik medyczny ma dłużej trwający kontakt z pacjentem z COVID-19 i mogło w tym czasie dojść do kontaktu błon śluzowych lub skóry z materiałem biologicznym potencjalnie zakaźnym.
Do ekspozycji małego ryzyka zakwalifikowano sytuacje, w których pracownik medyczny stosuje właściwe PPE, ale ma dłuższy kontakt z pacjentami z COVID-19. Wprawdzie właściwe przestrzeganie obecnych zaleceń higieniczno-sanitarnych i stosowania PPE powinno być skuteczne, ale nie można wykluczyć popełnienia niezauważonych błędów prowadzących do zakażenia SARS-CoV-2.
Do kategorii bez zawodowego narażenia na SARS-CoV-2 kwalifikuje się pracowników medycznych, którzy nie mają bezpośredniego kontaktu z pacjentami z COVID-19 ani nie wchodzą na oddziały i do izolatek, gdzie przebywają pacjenci z COVID-19, oraz przestrzegają rutynowych środków bezpieczeństwa.
W przypadku ekspozycji na materiał biologiczny pacjenta z podejrzeniem zakażenia SARS-CoV-2 narażony pracownik medyczny powinien prowadzić samodzielne monitorowanie do czasu otrzymania wyników badań pacjenta źródłowego. Jeśli czas oczekiwania na wynik jest dłuższy niż 72 godziny, należy zastosować ograniczenie pracy i monitorowanie jak w przypadku ekspozycji na materiał od osoby zakażonej. W przypadku ekspozycji dużego lub średniego ryzyka pracownik medyczny powinien podlegać aktywnemu monitorowaniu oraz ograniczeniu pracy przez 14 dni od ostatniej ekspozycji. Za aktywne monitorowanie uważa się monitorowanie prowadzone przez wyznaczonego pracownika służb sanitarnych, który kontaktuje się regularnie z osobą narażoną na zakażenie SARS-CoV-2 w celu oceny jej stanu pod kątem wystąpienia objawów chorobowych. Kontakt, na przykład telefoniczny lub za pośrednictwem internetu, powinno się nawiązywać przynajmniej raz dziennie. W przypadku pojawienia się objawów odpowiadających COVID-19 narażony pracownik niezwłocznie powinien się poddać izolacji od osób zdrowych oraz powiadomić służby sanitarne w celu ustalenia dalszego postępowania (przeprowadzenie badań epidemiologicznych, ocena pod kątem wskazań do hospitalizacji). W sytuacji ekspozycji zakwalifikowanej jako zdarzenie małego ryzyka pracownik powinien przez 14 dni od ekspozycji przeprowadzać samokontrolę pod nadzorem delegowanym. Samokontrola pod nadzorem delegowanym oznacza, że pracownik sam się kontroluje, ale pozostaje w kontakcie z wyznaczonym pracownikiem zakładu pracy nadzorującym proces monitorowania (np. medycyny pracy lub zespołu epidemiologicznego szpitala) lub innym wyznaczonym pracownikiem służb sanitarnych. Osoba narażona mierzy temperaturę ciała oraz obserwuje się pod kątem innych objawów zakażenia układu oddechowego. Temperaturę ciała należy mierzyć 2 razy dziennie, w tym przed wyjściem do pracy. Jeśli nie ma gorączki ani innych objawów chorobowych, pracownik nie musi odstępować od pracy. W przypadku pojawienia się objawów odpowiadających COVID-19 niezwłocznie powinien się poddać izolacji od osób zdrowych oraz powiadomić służby sanitarne w celu ustalenia dalszego postępowania.
W przypadku wystąpienia u pracownika medycznego objawów klinicznych odpowiadających COVID-19, niezależnie od kategorii narażenia, przed powrotem do pracy powinien się on skontaktować z pracownikiem nadzoru sanitarnego.
Piśmiennictwo:
1. Bhatia S., Imai N., Cuomo-Dannenburg G. i wsp.: Report 6: relative sensitivity of international surveillance WHO Collaborating Centre for Infectious Disease Modelling MRC Centre for Global Infectious Disease Analysis Abdul Latif Jameel Institute for Disease and Emergency Analytics (J-IDEA) Imperial College London. 21.02.2020. www.imperial.ac.uk/ media/imperial-college/medicine/sph/ide/gida-fellowships/Imperial-College--- COVID-19- -- Relative-Sensitivity-International-Cases.pdf (dostęp: 4.03.2020)2. CDC: Frequently asked questions and answers: coronavirus disease 2019 (COVID-19) and pregnancy. https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/specific-groups/pregnancy-faq. html (ostatnia aktualizacja: 21.02.2020) (dostęp: 28.02.2020)
3. CDC: Interim laboratory biosafety guidelines for handling and processing specimens associated with 2019 novel coronavirus (2019-nCoV). https://www.cdc.gov/coronavirus/ 2019-nCoV/lab/lab-biosafety-guidelines.html (ostatnia aktualizacja: 2.02.2020) (dostęp: 28.02.2020)
4. CDC. Interim U.S. Guidance for Risk Assessment and Public Health Management of healthcare personnel with potential exposure in a healthcare setting to patients with coronavirus disease 2019 (COVID-19). www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/hcp/guidance- risk-assesment-hcp.html (ostatnia aktualizacja: 25.02.2020) (dostęp: 1.03.2020)
5. Chan J.F., Lau S.K., To K.K. i wsp.: Middle East respiratory syndrome coronavirus: another zoonotic betacoronavirus causing SARS-like disease. Clin. Microbiol. Rev., 2015; 28: 465–522
6. Chen N., Zhou M., Dong X. i wsp.: Epidemiological and clinical characteristics of 99 cases of 2019 novel coronavirus pneumonia in Wuhan, China: a descriptive study. Lancet, 2020; 395: P507–513
7. ECDC: Case definition and European surveillance for human infection with novel coronavirus (2019-nCoV). https://www.ecdc.europa.eu/en/case-definition-and-europeansurveillance- human-infection-novel- coronavirus-2019-ncov (ostatnia aktualizacja: 30.01.2020) (dostęp: 1.03.2020)
8. European Centre for Disease Prevention and Control. Daily risk assessment on COVID-19, 4 March 2020. https://www.ecdc.europa.eu/en/current-risk-assessment-novel-coronavirus- -situation (ostatnia aktualizacja: 4.03.2020) (dostęp: 4.03.2020)
9. ECDC Technical Report. Guidance for wearing and removing personal protective equipment in healthcare settings for the care of patients with suspected or confirmed COVID-19. 28.02.2020. www.ecdc.europa.eu/en/publications-data/guidance-wearing-and-removing- personal-protective-equipment-healthcare-settings (dostęp: 1.03.2020)
10. European Centre for Disease Prevention and Control: Infection prevention and control for the care of patients with 2019-nCoV in healthcare settings. ECDC, Stockholm, 2020
11. European Centre for Disease Prevention and Control: Outbreak of acute respiratory syndrome associated with a novel coronavirus, China: first local transmission in the EU/EEA - third update. ECDC, Stockholm, 2020
12. Geller C., Varbanov M., Duval R.E.: Human coronaviruses: insights into environmental resistance and its influence on the development of new antiseptic strategies. Viruses, 2012; 4: 3044–3068
13. Główny Inspektorat Sanitarny: Informacja Głównego Inspektora Sanitarnego dla szpitali w związku z dynamicznie rozwijająca się sytuacją epidemiologiczną związaną z szerzeniem się nowego koronawirusa SARS-CoV-2. Warszawa, 27.02.2020
14. Główny Inspektorat Sanitarny: Zasady postępowania z osobami podejrzanymi o zakażenie nowym koronawirusem 2019-nCoV. https://gis.gov.pl/aktualnosci/zasady-postepowania- z-osobami-podejrzanymi-o-zakazenie-nowym-koronawirusem-2019-ncov/ (ostatnia aktualizacja: 27.01.2020) (dostęp: 1.03.2020)
15. Gralinski L.E., Menachery V.D.: Return of the coronavirus: 2019-nCoV. Viruses, 2020; 12: E135
16. Huang C., Wang Y., Li X. i wsp.: Clinical features of patients infected with 2019 novel coronavirus in Wuhan, China. Lancet, 2020; 395: P497–506
17. Ji W., Wang W., Zhao X. i wsp.: Homologous recombination within the spike glycoprotein of the newly identified coronavirus may boost cross-species transmission from snake to human. J. Med. Virol., 2020; 92: 433–440
18. Lu H.: Drug treatment options for the 2019-new coronavirus (2019-nCoV). Biosci. Trends., 2020, Jan 28, doi: 10.5582/bst.2020.01020
19. Severe Acute Respiratory Syndrome (SARS) Epidemiology Working Group and the participants at the Global Meeting on the Epidemiology of SARS: Consensus document on the epidemiology of severe cute respiratory syndrome (SARS), 16–17.05.2003. World Health Organization. Department of Communicable Disease Surveilance and Response; WHO/CDS/CSR/GAR/2003.11
20. Wang L.F., Eaton B.T.: Bats, civets and the emergence of SARS. Curr. Top. Microbiol. Immunol., 2007; 315: 325–344
21. Wojewódzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w Gdańsku: Wymagania dotyczące pobrania i transportu materiału do badań metodą RT-PCR w kierunku zakażeń układu oddechowego powodowanych przez koronawirusy (SARS; MERS; 2019nCoV – Wuhan Chiny). http://www.wsse.gda.pl/aktualnosci-i-komunikaty/aktualnosci/1037-wymagania- dotyczace-pobrania-i-transportu-materialu-do-badan-metoda-rt-pcr-w-kierunku-zakazen- ukladu-oddechowego-powodowanych-przez-koronawirusy-sars-mers-2019ncovwuhan- chiny (ostatnia aktualizacja: 31.01.2020) (dostęp: 1.03.2020)
22. World Health Organization: Coronavirus disease (COVID-19) advice for the public: when and how to use masks. www.who.int/emergencies/diseases/novel-coronavirus-2019/ advice-for-public/when-and-how-to-use-masks (dostęp: 1.03.2020)
23. World Health Organization: Global Surveillance for human infection with novel coronavirus (2019-nCoV). Interim guidance v3. 31.01.2020. WHO/2019-nCoV/ SurveillanceGuidance/2020
24. World Health Organization: Infection prevention and control during health care when novel coronavirus (nCoV) infection is suspected. Interim guidance. 25.01.2020. WHO/2019- nCoV/IPC/v2020.2
25. World Health Organization: Report of the WHO–China joint mission on coronavirus disease 2019 (COVID-19). 16–24.02.2020
26. Wong S.F., Chow K.M., Leung T.N. i wsp.: Pregnancy and perinatal outcomes of women with severe acute respiratory syndrome. Am. J. Obstet. Gynecol., 2004; 191: 292–297
27. World Organisation for Animal Health: Information received on 01/03/2020 from Dr Thomas Sit, Chief Veterinary Officer / Assistant Director (Inspection & Quarantine), Agriculture, Fisheries and Conservation Department, Hong Kong Special Administrative Region Government, Hong Kong (SAR – PRC). www.oie.int/wahis_2/public/wahid. php/Reviewreport/Review?page_refer=MapFullEventReport&reportid=33455 (dostęp: 1.03.2020)
28. Wu Z., McGoogan J.M.: Characteristics of and important lessons from the coronavirus disease 2019 (COVID-19) outbreak in China: summary of a report of 72 314 cases from the Chinese Center for Disease Control and Prevention. JAMA, Feb 24, 2020, doi: 10.1001/ jama.2020.2648
29. Volz E., Baguelin M., Sangeeta B. i wsp.: Report 5: phylogenetic analysis of SARS-CoV-2. WHO Collaborating Centre for Infectious Disease Modelling MRC Centre for Global Infectious Disease Analysis Abdul Latif Jameel Institute for Disease and Emergency Analytics (J-IDEA) Imperial College London. 15.02.2020. https://www.imperial.ac.uk/ media/imperial-college/medicine/sph/ide/gida-fellowships/Imperial-College--- COVID- 19--- genetic-analysis-FINAL.pdf (dostęp: 1.03.2020)
30. Zhu N., Zhang D., Wang W. i wsp.: A novel coronavirus from patients with pneumonia in China, 2019. N. Engl. J. Med., 2020; 382: 727–733
31. Zou L., Ruan F., Huang M. i wsp.: SARS-CoV-2 viral load in upper respiratory specimens of infected patients. N. Engl. J. Med., 2020; doi: 10.1056/NEJMc2001737
