Co decyduje o doborze rodzaju maski medycznej i czy maski medyczne można dezynfekować?

06.04.2020
dr n. med. Weronika Rymer, Klinika Chorób Zakaźnych, Chorób Wątroby i Nabytych Niedoborów Odpornościowych, Uniwersytet Medyczny im. Piastow Śląskich we Wrocławiu

Co decyduje o doborze rodzaju maski medycznej i czy maski medyczne można dezynfekować?

Skróty: CDC (Centers for Disease Control and Prevention) – (amerykańskie) Centra Kontroli i Prewencji Chorób, COVID-19 (coronavirus disease) – choroba spowodowana przez SARS-CoV-2, ECDC (European Center for Disease Control and Prevention) – Europejskie Centrum ds. Zapobiegania i Kontroli Chorób, PPE (personal protective equipment) – środki ochrony indywidualnej, SARS (severe acute respiratory syndrome) – zespół ciężkiej ostrej niewydolności oddechowej, SARS-CoV-2 – koronawirus zespołu ostrej niewydolności oddechowej 2, WHO (World Health Organization) – Światowa Organizacja Zdrowia

Półmaski medyczne (powszechnie nazywane maskami) należą do podstawowych PPE dla pracowników medycznych, mogą też zmniejszyć ryzyko transmisji SARS-CoV-2 od osoby zakażonej. Stosowane w codziennej praktyce maski dzieli się ze względu na stopień właściwości filtrujących i kształt. W Europie obowiązuje Norma EN 149:2001 + A1:2009, według której wyróżnia się 3 rodzaje półmasek (FFP1, FFP2 i FFP3) w zależności od efektywności filtracyjnej oraz całkowitego maksymalnego przecieku wewnętrznego. Całkowity przeciek wewnętrzny to stopień nieszczelności maski wynikający z jej niepełnego przylegania do twarzy oraz z nieszczelności zaworu wydechowego, jeśli jest w niego wyposażona. Maski FFP1 chronią przed bioaerozolem, którego cząstki mają wielkość >1 µm; FFP2 – przed bioaerozolem, którego wielkość cząstek zawiera się w przedziale <1 i ≥0,5 µm; FFP3 – przed bioaerozolem, którego cząstki są <0,5 µm. Maski FFP2 i FFP3 odpowiadają maskom N95 według norm amerykańskich. Oprócz oceny właściwości filtracyjnych dla cząstek stałych dodatkowym testom poddaje się materiał, z jakiego wykonywane są maski, aby określić ich:
1) przepuszczalność;
2) odporność na przenikanie płynów (w teście stosuje się 3 prędkości, z jaką płyn może paść na materiał, odpowiadające ciśnieniu krwi opuszczającej nakłute naczynie: 80, 120 i 160 mm Hg);
3) skuteczność filtracji bakterii (mierzy się efektywność filtrowania bakterii przez materiał; wynik określa odsetkowo, ile bakterii nie przechodzi przez materiał maski);
4) wydajność filtracji cząstek stałych o średnicy poniżej mikrona (określoną jako odsetek materiału badanego, który nie przedostał się przez materiał maski);
5) odporność na różnicę ciśnień (test mierzy odporność materiału na przepływ powietrza [tzw. oddychalność], wartość jest wyrażona w mm słupa wody – im większa wartość, tym mniejsza „oddychalność”);
6) łatwopalność.
Właściwości filtracyjne maski, dodatkowe właściwości warunkujące przepuszczalność materiału, z jakiego jest wykonana, oraz jej kształt determinują wybór PPE do konkretnych procedur medycznych i obszarów użytkowania oraz maksymalny czas noszenia maski.1-6
Maski określane mianem „chirurgicznych” to maski z troczkami lub zausznikami (ryc. A). Są najczęściej używanymi PPE. Maski filtrujące FFP2 i FFP3 (ryc. B i C) są zazwyczaj tak zaprojektowane, by ściśle przylegały do skóry twarzy, a całe wdychane powietrze przechodziło przez filtr maski. Maski takie mogą być dodatkowo zaopatrzone w zaworek ułatwiający wydychanie powietrza. Jest to szczególnie przydatne rozwiązanie w razie konieczności noszenia maski przez długi czas. Przez zaworek usuwana jest też część wydychanej pary wodnej, co pozwala zmniejszyć wilgotność w komorze maski (w porównaniu z maskami bez zaworka) i może wydłużyć dopuszczalny czas jej użytkowania.1-6
W przypadku SARS-CoV-2 dominującą drogą transmisji jest droga kropelkowa. Powstające w czasie mówienia, kaszlu lub kichania cząstki są stosunkowo duże, nie przenoszą się na dalsze odległości i szybko opadają grawitacyjnie. Nie da się ich również wciągnąć pod maskę chirurgiczną wraz z powietrzem nabieranym w czasie wdechu. Podczas niektórych procedur medycznych może natomiast dojść do powstania aerozolu, a że cząstki materiału biologicznego są małe (<1 mm) i mogą się przez dłuższy czas unosić w powietrzu, więc istnieje ryzyko, że podczas wdechu zaciągnie się je pod maskę (przez nieszczelności) wraz z powietrzem, w którym zawieszony jest aerozol.1-6


Ryc. Przykłady półmasek medycznych: A – maska chirurgiczna. B – maska filtrująca bez zaworka. C – maska filtrująca z zaworkiem

1. Stosowanie maski przez osobę zakażoną SARS-CoV-2
Maska nałożona na usta i nos osoby zakażonej znacznie ogranicza wydostawanie się cząstek zakaźnych na zewnątrz i kontaminację otoczenia chorego oraz możliwość zakażenia innych osób. Wydzielina z dróg oddechowych osadza się na wewnętrznej powierzchni maski (skierowanej do twarzy). Osoby z podejrzeniem zakażenia SARS-CoV-2 lub z rozpoznanym COVID-19 powinny nosić maskę chirurgiczną, a nie maskę z zaworkiem. Powietrze wydychane, uchodzące przez zaworek nie jest filtrowane i cząstki zakaźne są wydalane na zewnątrz, zamiast się osadzać na wewnętrznej powierzchni maski. Maski nie należy nosić dłużej niż czas określony przez producenta (uzależniony od odporności na przenikanie płynów – zwykle do godziny). Jeśli maska przesiąknie, przestaje pełnić swoją funkcję i zatrzymywać zakaźne cząstki; co więcej, sama staje się źródłem zakażenia, dlatego powinna być zmieniana w ciągu dnia. W sytuacji niedoboru masek osoba zakażona powinna nosić maskę w określonych sytuacjach: przy kontakcie z osobą niezakażoną (np. w czasie badania, rozmowy) i podczas transportu sanitarnego. Chorego należy też pouczyć o właściwym użytkowaniu maski i higienie rąk.
George Gao – dyrektor generalny chińskiego Centrum Kontroli Chorób i Prewencji Chorób – wskazuje, że noszenie masek chirurgicznych w przestrzeni publicznej przez osoby potencjalnie zakażone istotnie zmniejsza ryzyko szerzenia się wirusa w populacji. Maska nie chroni osoby, która ją nosi, tylko inne osoby pozostające w jej otoczeniu.7 Choć WHO nie zaleca jak dotąd noszenia masek przez osoby zdrowe, warto rozważyć uwzględnienie tej zasady w opracowywaniu procedur zapobiegających szerzeniu się zakażeń w zakładach pracy. W obserwowanych obecnie w Polsce ogniskach epidemii szpitalnych personel medyczny, u którego rozpoznano zakażenie SARS-CoV-2, najczęściej zakażał się nawzajem. W opracowaniu procedur zapobiegających szerzeniu się zakażeń w placówkach medycznych należy przyjąć zasadę, że każdy pracownik może być zakażony SARS-CoV-2 (do zakażenia może dojść od pacjenta, od współpracownika albo poza pracą). Noszenie masek chirurgicznych powinno się uwzględnić – oprócz zachowania odpowiedniej odległości między pracownikami i przestrzegania innych zaleceń – wśród środków profilaktycznych zapobiegania transmisji zakażenia.

2. Stosowanie masek przez personel medyczny
Maska chroni drogi oddechowe osoby niezakażonej przed osadzaniem się na błonie śluzowej materiału biologicznego potencjalnie zakaźnego. W przypadku bliskiego kontaktu z osobą zakażoną wydzielina z jej dróg oddechowych osadza się na zewnętrznej powierzchni maski.8 Maski klasy FFP2 i FFP3 chronią dodatkowo przed zaciągnięciem skażonego powietrza do dróg oddechowych wraz z wdechem. Ze względu na ograniczenia w dostępie do masek WHO jasno określiła rodzaje masek stosowanych do konkretnych procedur medycznych. W większości przypadków wystarczy stosowanie masek chirurgicznych. W sytuacji wykonywania procedur, podczas których dochodzi do powstawania aerozolu, należy jednak stosować maski filtrujące klasy FFP2 i FFP3. Van Doremalen i wsp. w przeprowadzonym eksperymencie wykazali, że wirus zdolny do zakażenia może się utrzymywać w powietrzu co najmniej przez 3 godziny w przypadku powstania aerozolu (p. pyt. 5).9 Z tego względu w pomieszczeniach bez wentylacji utrzymującej ciśnienie ujemne maskę filtrującą klasy FFP2 lub FFP3 powinny również nosić osoby, które nie uczestniczą bezpośrednio przy wykonywaniu procedury medycznej, podczas której doszło do powstania aerozolu.

strona 1 z 2
Wybrane treści dla pacjenta
  • Przeziębienie, grypa czy COVID-19?
  • Koronawirus (COVID-19) a grypa sezonowa - różnice i podobieństwa
  • Test combo – grypa, COVID-19, RSV
Aktualna sytuacja epidemiologiczna w Polsce Covid - aktualne dane

COVID-19 - zapytaj eksperta

Masz pytanie dotyczące zakażenia SARS-CoV-2 (COVID-19)?
Zadaj pytanie ekspertowi!