Enzymatyczna terapia zastępcza
Międzynarodowe standardy i wytyczne terapii jednoznacznie uznają zastosowanie enzymatycznej terapii zastępczej (ETZ) za optymalny sposób leczenia choroby Fabry’ego12,19,21. Obserwacyjne badania kliniczne wykazały, że zastosowanie rekombinowanej agalzydazy prowadzi do skutecznego zmniejszenia depozytów GL-3 a komórkach i narządach, poprawy parametrów biochemicznej oceny nasilenia choroby (lyso-GL-3) a przede wszystkim umożliwia stabilizację lub zahamowanie pogorszenia czynności nerek oraz zmniejszenie częstości występowania poważnych zdarzeń nerkowych i zgonów22-25. Badania obserwacyjne wskazują na korzystny wpływ z wczesnego zastosowania ETZ, chroniący chorych przed rozwinięciem nieodwracalnych zmian w nerkach. EZT powinna być rozpoczęta tak wcześnie, jak to jest możliwe u chorych ze stwierdzonymi zmianami w nerkach, objawami klinicznymi uszkodzenia nerek (albuminuria >30 mg/dobę lub >30 mg/g kreatyniny wydalanej z moczem) lub zaburzeniami czynności nerek ( zmniejszenie GFR poniżej 60 ml/min)14,26,27. Powyższe zalecenia zostały opracowane na podstawie wyników badań obserwacyjnych wykazujących skuteczność ETZ w chorobie Fabry’ego. Nie przeprowadzono jednak wśród tych chorych dużego badania z randomizacją porównującego EZT i placebo.
Biorąc pod uwagę jednoznaczne korzyści ze stosowania EZT w chorobie Fabry’ego stwierdzone w badaniach obserwacyjnych przeprowadzenie badania z zastosowaniem placebo może jednak budzić wątpliwości etyczne. Zalecenia wskazują także na korzyści kliniczne rozpoczynania ETZ u chorych z zaawansowaną lub schyłkową niewydolnością nerek w celu zapobiegania postępowi zmian w innych narządach. Wydaje się również, że zastosowanie ETZ u chorych dializowanych i po przeszczepieniu nerki może przyczynić się do zmniejszenia występowania powikłań ze strony układu krążenia i układu nerwowego12.
Obecnie w leczeniu choroby Fabry’ego w Unii Europejskiej dostępne są dwie postaci ETZ – agalzydaza ß oraz agalzydaza α28, 29. Dotychczas nie przeprowadzono randomizowanego badania porównującego bezpośrednio agalzydazę ß z agalzydazą α. Dostępne obserwacje wskazują jednak na zależność pomiędzy obserwowanym efektem terapeutycznym a przyjmowaną dawką enzymu. Zależność tą potwierdzają zarówno wyniki badań porównawczych, jak również wyniki badań, w których dokonywana była zmiana leczenia z agalzydazy α na agalzydazę ß lub też, wymuszona ograniczoną dostępnością, zmiana z agalzydazy ß na agalzydazę α30-36.
Stanowisko
Mając na uwadze powyższe dane kliniczne oraz prowadzone aktualnie przez Ministerstwo Zdrowia w Polsce procesy oceny zasadności refundacji enzymatycznej terapii zastępczej w chorobie Fabry’ego chcielibyśmy w pełni potwierdzić potrzebę kliniczną uzyskania dostępności do tego leczenia dla chorych w naszym kraju. Aktualnie stanowi ona bez wątpienia optymalną i jedyną opcje terapeutyczną o udokumentowanej badaniami klinicznymi oraz kilkunastoletnim okresem stosowania we wszystkich innych krajach Unii Europejskiej skutecznością w eliminacji patologicznych złogów z komórek i narządów. Leczenie to skutecznie zapobiega postępowi zagrażających życiu pacjentów powikłań ze strony nerek i innych kluczowych narządów.
Piśmiennictwo:
1. Valle D, Beaudet AL, Vogelstein B, Kinzler KW, Antonarakis SE. et al: The online metabolic and molecular bases of inherited disease (OMMBID).2. Germain DP: Fabry disease. Orphanet J Rare Dis. 2010; 5: 30.
3. Arends M, Wanner C, Hughes D, Mehta A, Oder D. et al: Characterization of classical and nonclassical Fabry disease: A Multicenter Study. J Am Soc Nephrol. 2017; 28: 1631–1641.
4. Echevarria L, Benistan K, Toussaint A, Dubourg O, Hagege AA. et al: X-chromosome inactivation in female patients with Fabry disease. Clin Genet. 2016; 89: 44–54.
5. Wilcox WR, Oliveira JP, Hopkin RJ, Ortiz A, Banikazemi M. et al: Females with Fabry disease frequently have major organ involvement: lessons from the Fabry Registry. Mol Genet Metab. 2008; 93: 112–128.
6. Schiffmann R: Fabry disease. Handb Clin Neurol. 2015; 132: 231-248.
7. MacDermot KD, Holmes A, Miners AH: Anderson-Fabry disease: clinical manifestations and impact of disease in a cohort of 98 hemizygous males. J Med Genet. 2001; 38: 750-760.
8. MacDermot KD, Holmes A, Miners AH: J Med Anderson-Fabry disease: clinical manifestations and impact of disease in a cohort of 60 obligate carrier females. Genet. 2001; 38: 769-775.
9. Tuttolomondo A, Pecoraro R, Simonetta I, Miceli S, Pinto A, Licata G: Anderson-Fabry disease: a multiorgan disease. Curr Pharm Des. 2013; 19: 5974-5596.
10. Bodzioch M, Bodzioch K: Choroba Fabry’ego. Med Prakt Neurol. 2014; 5: 55-61.
11. Zysk R, Nowak S: Stowarzyszenie Rodzin z Chorobą Fabry’ego. Sytuacja chorych na chorobę Fabry’ego w Polsce. Health Economics Consulting PEX Pharma Sequence. Warszawa 2018
12. Ortiz A, Germain DP, Desnick RJ, Politei J, Mauer M. et al: Fabry disease revisited: Management and treatment recommendations for adult patients. Mol Genet Metabol. 2018; 123: 416-427.
13. Tondel C, Bostad L, Hirth A, Svarstad E: Renal biopsy findings in children and adolescents with Fabry disease and minimal albuminuria. Am J Kidney Dis. 2008; 51: 767–776.
14. Tondel C, Bostad L, Larsen KK, Hirth A, Vikse BE. et al: Agalsidase benefits renal histology in young patients with Fabry disease. J Am Soc Nephrol. 2013; 24: 137–148.
15. Vedder AC, Strijland A, van den Bergh Weerman MA, Florquuin S, Aerts JMFG. et al: Manifestations of Fabry disease in placental tissue. J Inherit Metab Dis. 2006; 29: 106–111.
16. Tsutsumi O, Sato M, Sato K, Sato K, Mizuno M, Sakamoto S: Early prenatal diagnosis of inborn error of metabolism: a case report of a fetus affected with Fabry's disease. Asia Ocean J Obstet Gynaecol. 1985; 11: 39–45.
17. Tondel C, Kanai T, Larsen KK, Ito S, Politei JM. et al: Nephron. 2015; 129: 16–21.
18. Najafian B, Svarstad E, Bostad L, Gubler MC, Tondel C, et al: Progressive podocyte injury and globotriaosylceramide (GL-3) accumulation in young patients with Fabry disease. Kidney Int. 2011; 79: 663–670.
19. KDIGO 2012 Clinical Practice Guideline for the Management of Blood Pressure in Chronic Kidney Disease. Kidney Int Suppl. 2012; 2: 337–405.
20. Branton MH, Schiffmann R, Sabnis SG, Murray GJ, Quirk JM. et al: Natural history of Fabry renal disease: influence of alpha-galactosidase A activity and genetic mutations on clinical course. Medicine 2002; 81: 122-138.
21. Wanner C, Arad M, Baron R, Burlina A, Elliott PM. et al. European Expert Consensus Statement on Therapeutic Goals in Fabry Disease. Mol Genet Metab. 2018; 124: 189-203.
22. Banikazemi M, Bultas J, Waldek S, Wilcox WR, Whitley CB. et al: Agalsidase-beta therapy for advanced Fabry disease: a randomized trial. Ann Intern Med. 2007; 146: 77-86.
23. Germain DP, Waldek S, Banikazemi M, Bushinsky DA, Charrow J. et al: Sustained, long-term renal stabilization after 54 months of agalsidase beta therapy in patients with Fabry disease. J Am Soc Nephrol. 2007; 18: 1547-1557.
24. Watt T, Burlina AP, Cazzorla C, Schönfeld D, Banikazemi M. et al: Agalsidase beta treatment is associated with improved quality of life in patients with Fabry disease: findings from the Fabry Registry. Genet Med. 2010; 12: 703-712.
25. Germain DP, Weidemann F, Abiose A, Patel MR, Cizmarik M. et al: Analysis of left ventricular mass in untreated men and in men treated with agalsidase-ß: data from the Fabry Registry. Genet Med. 2013; 15: 958-965.
26. Skrunes R, Tondel C, Leh S, Larsen KK, Houge G. et al: Long-Term Dose-Dependent Agalsidase Effects on Kidney Histology in Fabry Disease. Clin J Am Soc Nephrol. 2017; 12: 1470–1479.
27. Germain DP, Charrow J, Desnick RJ, Guffon N, Kempf J. et al: Ten-year outcome of enzyme replacement therapy with agalsidase beta in patients with Fabry disease. J Med Genet. 2015; 52: 353–358.
28. Fabrazyme – Charakterystyka Produktu Leczniczego https://ec.europa.eu/health/documents/community-register/2017/20171220139752/anx_139752_pl.pdf (dostęp 18.01.2019)
29. Replagal – Charakterystyka Produktu Leczniczego. https://ec.europa.eu/health/documents/community-register/2016/20161006136213/anx_136213_pl.pdf (dostęp 18.01.2019)
30. Arends M, Biegstraaten M, Wanner C, Sirrs S, Mehta A. et al: Agalsidase alfa versus agalsidase beta for the treatment of Fabry disease: an international cohort study. J Med Genet. 2018; 55: 351-358.
31. Germain DP, Charrow J, Desnick RJ, Guffon N, Kempf J. et al: Ten-year outcome of enzyme replacement therapy with agalsidase beta in patients with Fabry disease. J Med Genet. 2015; 52 :353-358.
32. Skrunes R, Tondel C, Leh S, Larsen KK, Houge G. et al: Long-Term Dose-Dependent Agalsidase Effects on Kidney Histology in Fabry Disease. Clin J Am Soc Nephrol. 2017; 12: 1470-1479.
33. Kramer J, Lenders M, Canaan-Kühl S, Nordbeck P, Üçeyler N. et al: Fabry disease under enzyme replacement therapy-new insights in efficacy of different dosages. Nephrol Dial Transplant. 2018; 33 : 1362-1372.
34. Weideman F, Krämer J, Duning T, Lenders M, Canaan-Kühl S. et al: Patients with Fabry disease after enzyme replacement therapy dose reduction versus treatment switch. J Am Soc Nephrol. 2014; 25: 837-849.
35. Landers M, Canaan-Kühl S, Krämer J, Duning T, Reiermann S. et al: Patients with Fabry Disease after Enzyme Replacement Therapy Dose Reduction and Switch-2-Year Follow-Up. J Am Soc Nephrol. 2016; 27: 952-962.
36. El Dib R, Gomaa H, Ortiz A, Politei J, Kapoor A, Barreto F: Enzyme replacement therapy for Anderson-Fabry disease: A complementary overview of a Cochrane publication through a linear regression and a pooled analysis of proportions from cohort studies. PLoS One. 2017; 12: e0173358
