Leczenie farmakologiczne w jaskrze ma tę zaletę, że poza nielicznymi wyjątkami preparaty podaje się miejscowo w postaci roztworu wkraplanego do worka spojówkowego. Leki te oprócz substancji czynnej zawierają nośnik, którego właściwości fizykochemiczne umożliwiają przenikanie leku przez rogówkę do wnętrza gałki ocznej. Tak podany lek dociera bezpośrednio do obszaru działania w stężeniu terapeutycznie efektywnym. Wszystkie grupy leków przeciwjaskrowych mają określony czas utrzymywania się tego stężenia, a także okres upływający od ich podania do jego osiągnięcia. Lekarz ordynujący kieruje się tymi danymi, ustalając taki rozkład podawania leku lub leków w ciągu dnia, który pozwala utrzymywać niezmienny poziom CWG w ciągu całej doby. Także długofalowe utrzymanie homeostazy na poziomie przepływu aksoplazmy i perfuzji w obrębie mikrokrążenia siatkówki i n.w. jest podstawowym celem prawidłowo prowadzonego leczenia hipotonizującego w jaskrze.
Choremu należy zatem wyjaśnić znaczenie przestrzegania ustalonych i przekazanych mu na piśmie godzin podawania leków. Godziny te powinny być dostosowane do trybu życia chorego i łatwe do zapamiętania, choćby w powiązaniu ze stałymi czynnościami dnia codziennego.
Istnieje 5 grup leków obniżających CWG. Każda z nich obejmuje substancje czynne o analogicznym mechanizmie działania. Obecnie oprócz produkowanych przez macierzystą firmę leków oryginalnych istnieją leki generyczne, zawierające tę samą substancję czynną, ale wytwarzane przez inne firmy farmaceutyczne. Różnią się one nazwą handlową od leku oryginalnego, dlatego identyfikuje się je na podstawie zawsze wymienionej na opakowaniu nazwy substancji czynnej.
1. Analogi prostaglandyn i prostamidu (latanoprost, trawoprost, bimatoprost, tafluprost) to leki pierwszego wyboru w JPOK, a także innych postaciach jaskry z otwartym kątem przesączania. Ich zaletę stanowi zdolność obniżania CWG o ok. 25–30% poziomu wyjściowego, jak również 24-godzinny okres aktywności hipotonizującej. Mechanizm ich działania polega na otwarciu dostępu do niekonwencjonalnej, naczyniówkowo-twardówkowej drogi odpływu z ominięciem drogi konwencjonalnej, rozpoczynającej się na poziomie beleczkowania. Jest to odpływ przez przestrzeń nadnaczyniówkową, do której lek dostaje się przez szczyt kąta przesączania, rozluźniając przestrzenie między włókienkami mięśnia rzęskowego. Wszystkie leki tej grupy osiągają maksimum po upływie ok. 8–10 godzin od czasu ich podania.
U pacjentów z niskim ciśnieniem krwi, szczególnie z JNC, przy prawidłowym rytmie snu i czuwania, optymalne wydaje się podawanie analogów prostaglandyny o godzinie 18:00, co powoduje, że szczyt ich działania przypada na okres fizjologicznego lub też nadmiernego spadku RR. Wszystkie leki z tej grupy dodatkowo cechuje działanie naczyniorozkurczowe; jest to zaleta, gdyż docierając przestrzenią nadnaczyniówkową do tylnego bieguna gałki ocznej, mogą one ułatwiać przepływ krwi na tym obszarze. Cecha ta niestety powoduje również lekkie przekrwienie spojówek oraz powiek, o czym chorego należy poinformować. Objaw ten może bowiem budzić jego niepokój, a nawet powodować samowolne odstawienie leku. Innym objaw uboczny analogów prostaglandyn, na ogół pozytywnie odbierany, to pobudzenie wzrostu rzęs.
Przeciwwskazania do stosowania analogów prostaglandyn stanowią:
- Procesy zapalne oka lub powiek do czasu ich wyleczenia, gdyż prostaglandyny mogą je nasilać.
- Zabiegi laserowe i chirurgiczne w obrębie oka i powiek z tych samych względów stanowią wskazanie do okresowej zamiany leku na inny, o analogicznej efektywności działania; zmiany należy dokonać 7–10 dni przed zabiegiem oraz utrzymać ją przez 3–4 tygodni po jego wykonaniu.
- Wszystkie postacie jaskry z zamkniętym kątem, zarówno JPZK, jak i JWZK, nie stanowią wskazania do stosowania leków z tej grupy, gdyż brak dostępu do szczytu kąta uniemożliwia ich działanie. Przeciwwskazanie to nie obowiązuje w przypadkach otwarcia naturalnych dróg odpływu na odcinku ≤180° jego obwodu. Jeśli jednak obniżone w ten sposób CWG nie osiąga poziomu ciśnienia docelowego z powodu wcześniej powstałej zaawansowanej neuropatii, zastosowanie efektywnie hipotonizującego analogu prostaglandyny jest wskazane po 4 tygodniach od operacji.
2. Antagoniści receptora ß-adrenergicznego, ß-blokery, to grupa antagonistów receptora ß-adrenergicznego, spośród których w leczeniu jaskry jest wykorzystywany tymolol i betaksolol. Leki te obniżają poziom CWG wskutek hamowania sekrecji cieczy wodnistej. Szczyt działania hipotonizującego osiągają po 2 godzinach od podania i poziom ten utrzymuje się przez 12 godzin. Można je więc stosować we wszystkich typach jaskry, bez względu na stan kąta przesączania. Tymolol jest nieselektywnym ß-blokerem, działającym też na receptory ß1, zlokalizowane w mięśniu sercowym, oraz na receptory ß2, rozmieszczone w oskrzelach. Betaksolol jest lekiem kardioselektywny, ale jego efekt hipotonizujący oko jest słabszy.
Hamujący wpływ ß-blokerów na sekrecję cieczy wodnistej maleje z wiekiem oraz przy długotrwałym stosowaniu. Praktycznie nie działają one także hipotensyjnie w czasie snu nocnego. Równocześnie przy nieprawidłowej technice podawania kropli, niezabezpieczającej przed ich przedostaniem się do krwiobiegu poprzez mocno unaczynioną błonę śluzową nosa i gardła, leki te mogą potęgować nocne spadki ciśnienia tętniczego i pogłębiać neuropatię jaskrową wskutek niedostatecznej perfuzji w obrębie siatkówki i n.w. Z tych powodów lekarz ordynujący krople do oczu zawierające ß-blokery powinien nie tylko poinstruować chorego o konieczności przestrzegania niżej opisanej techniki ich zakraplania, ale także zalecić takie godziny podawania leku, aby wieczorną dawkę pacjent otrzymał nie później niż 2–3 godziny przed snem nocnym.
Przeciwwskazania do stosowania ß-blokerów stanowią:
- astma oskrzelowa i ciężka postać przewlekłej, obturacyjnej choroby płuc (POChP)
- blok przedsionkowo-komorowy II i III stopnia u osób bez wszczepionego rozrusznika
- bradykardia.
