×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Kaszel: kaszel mokry i suchy, sposoby na kaszel, kiedy zgłosić się do lekarza?

lek. Magdalena Wiercińska

Kaszel to najczęstszy objaw chorób układu oddechowego. Jest odruchem obronnym, mającym na celu oczyszczenie dróg oddechowych z nadmiaru wydzieliny lub z ciał obcych. Kaszel może być objawem wielu chorób, nie tylko układu oddechowego. Kaszel ostry (trwający krócej niż 3 tyg.) jest najczęściej objawem zakażenia wirusowego górnych dróg oddechowych. Kaszel przewlekły, trwający dłużej niż 8 tygodni, a przede wszystkim zmiana jego charakteru, jest jednym z podstawowych objawów raka płuca. Leki hamujące kaszel stosuje się przede wszystkim w męczącym, uporczywym kaszlu suchym.

Co to jest kaszel mokry i suchy?

Kaszel jest odruchem obronnym służącym oczyszczaniu dróg oddechowych z nadmiaru wydzieliny lub ciał obcych.

Po głębokim wdechu przy początkowym krótkotrwałym zamknięciu krtani następuje szybki wydech. W momencie otwarcia krtani wytworzone w klatce piersiowej i płucach wysokie ciśnienie gwałtownie wyrzuca powietrze, które porywa napotkane na swej drodze cząstki.

Kaszel powstaje na drodze odruchowej (mimowolnie) albo jest wywołany dobrowolnie. Kaszel odruchowy jest zapoczątkowany przez podrażnienie receptorów kaszlowych w oskrzelach. Impulsy nerwowe są następnie przewodzone do ośrodka kaszlu w mózgu (ściślej w rdzeniu przedłużonym), gdzie koordynowane jest działanie uczestniczących w kaszlu: mięśni klatki piersiowej, przepony i krtani.

Ze względu na czas trwania wyróżnia się:

  • kaszel ostry (trwający krócej niż 3 tyg.)
  • podostry (3–8 tyg.)
  • przewlekły (ponad 8 tyg.).

Ze względu na charakter kaszel dzieli się na suchy (bez odkrztuszania wydzieliny) i produktywny (mokry, wilgotny), czyli z odkrztuszaniem wydzieliny (odkrztuszaną wydzielinę nazywa się fachowo plwociną).

Kaszel - przyczyny

Kaszel jest najczęstszym objawem chorób układu oddechowego.


Kaszel ostry jest najczęściej objawem zakażenia wirusowego górnych dróg oddechowych – gardła, krtani, tchawicy, oskrzeli, rzadziej zakażenia bakteryjnego (bardzo silny kaszel występuje w krztuścu) lub choroby alergicznej, takiej jak alergiczny nieżyt nosa. Występuje również w przypadku dostania się ciała obcego do dróg oddechowych (np. zakrztuszenia się), w napadach astmy, zaostrzeniach przewlekłej obturacyjnej choroby płuc (POChP), zapaleniu płuczatorowości płucnej.

Kaszel podostry występuje najczęściej po przebytym zakażeniu wirusowym dróg oddechowych, kiedy uszkodzony nabłonek dróg oddechowych ulega odnowie (trwa zwykle do kilku tygodni).

Najczęstszą przyczyną kaszlu przewlekłego jest spływanie wydzieliny po tylnej ścianie gardła. Jest to skutkiem przewlekłego nieżytu nosa. Często pacjenci mają także alergię i przewlekłe zapalenie zatok przynosowych. Plwocina jest najczęściej śluzowa (gęsta, biaława).

Inne przyczyny kaszlu przewlekłego to:

  • astma
  • przyjmowanie inhibitorów konwertazy angiotensyny (leków stosowanych w leczeniu nadciśnienia tętniczego, niewydolności serca, choroby wieńcowej i chorób nerek)
  • palenie papierosów i przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP)
  • refluks żołądkowo-przełykowy (zarzucanie treści żołądkowej do przełyku i gardła, a z niego do krtani i niżej położonych dróg oddechowych)
  • zapalenie zatok przynosowych,
  • przebyte zakażenie górnych dróg oddechowych (kaszel zazwyczaj ustępuje do 8 tyg., ale może się utrzymywać nawet kilka miesięcy)

Rzadziej wywoływany jest przez: nowotwór płuca, podrażnienie dróg oddechowych przez zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego lub w miejscu pracy (np. pyły, różne związki chemiczne), gruźlicę, przewlekłe choroby śródmiąższowe płuc i zalegające ciało obce w drogach oddechowych. Kaszel może mieć również charakter psychogenny.

W większości przypadków przewlekłego kaszlu występują przynamniej dwie przyczyny. Kaszel przewlekły, a przede wszystkim zmiana jego charakteru, jest jednym z podstawowych objawów raka płuca!

Przyczynę kaszlu lekarz może podejrzewać na podstawie charakteru kaszlu i wyglądu plwociny.

Kaszel suchy - przyczyny

Kaszel suchy wskazuje na zakażenia wirusowe, astmę, chorobę śródmiąższową płuc, niewydolność serca lub wiąże się z przyjmowaniem inhibitora konwertazy angiotensyny (występuje u ok. 15% osób przyjmujących te leki, zwykle pojawia się w ciągu pierwszego tygodnia od rozpoczęcia leczenia i ustępuje po odstawieniu leku, ale nieraz dopiero po kilku tygodniach).

Kaszel – rodzaje plwociny, inne choroby

Kaszel produktywny to kaszel z odkrztuszaniem plwociny. Inaczej nazywany jest kaszlem mokrym lub wilgotnym. Czasem trudno jest pacjentowi stwierdzić, czy ma kaszel suchy czy mokry albo występuje, np. kaszel mokry rano, a w ciągu dnia suchy.

Kaszel mokry jest wywołany najczęściej przez:

Plwocina może mieć różną konsystencję, kolor oraz może być odkrztuszana w różnej ilości. Cechy odkrztuszanej plwociny mogą ułatwić lekarzowi rozpoznanie przyczyny kaszlu.

Plwocina ropna (kolor zielony lub żółty) może towarzyszyć zakażeniu zatok przynosowych, oskrzeli lub płuc. Duża ilość ropnej plwociny może wskazywać na rozstrzenie oskrzeli, a gdy pojawia się nagle, może świadczyć o pęknięciu ropnia płuca do oskrzela. Ropna plwocina o nieprzyjemnym zapachu występuje zazwyczaj w zakażeniu bakteriami beztlenowymi.

Śluzowa (biaława), gęsta, lepka plwocina, która występuje najczęściej rano, może być objawem przewlekłego zapalenia oskrzeli albo przewlekłej obturacyjnej choroby płuc (POChP).

Przeźroczysta, lepka plwocina może występować u chorych na astmę. Rzadko może towarzyszyć gruczolakorakom.

Jeśli w plwocinie występują grudki i czopy, to może to świadczyć o grzybicy płuc lub mukowiscydozie.

W plwocinie mogą też występować cząstki pokarmu. Dzieje się tak u pacjentów, u których istnieją tzw. przetoki tchawiczo-przełykowe, czyli nieprawidłowe połączenia między przełykiem i tchawicą, którymi przełykany pokarm może przemieszczać się z układu pokarmowego (przełyku) do układu oddechowego (tchawicy, a dalej do oskrzeli). Cząstki pokarmu w plwocinie mogą też pojawiać się u osób z zaburzeniami połykania.

Krwista plwocina (plwocina z krwią) może towarzyszyć wielu chorobom, nie tylko układu oddechowego (np. gruźlicy), ale też układu krążenia.

Obfite odkrztuszanie plwociny podbarwionej krwią może występować w rozstrzeniach oskrzeli.

Plwocina ropna i krwista może występować w zapaleniu oskrzeli, rozstrzeniach oskrzeli, a gdy dodatkowo towarzyszy jej gorączka, może być objawem zapalenia płuc lub ropnia płuca.

Plwocina różowa, pienista może być objawem chorób serca – niewydolności lewokomorowej, zwężenia zastawki mitralnej.

Odpluwanie samej krwi może być objawem nowotworów płuc, nieprawidłowości dotyczących unaczynienia płuc (tzw. malformacje tętniczo-żylne) lub zatorowości płucnej. Zobacz więcej: Krwioplucie

Należy jednak pamiętać, że powyższe informacje mają charakter orientacyjny.
Pełna ocena kaszlu przewlekłego wymaga zawsze kontaktu z lekarzem!

Co zrobić w razie wystąpienia kaszlu?

Jeśli kaszlowi towarzyszą inne niepokojące objawy, takie jak duszność (uczucie braku powietrza, trudności w oddychaniu), znaczne osłabienie, krwioplucie (odkrztuszanie krwi), należy niezwłocznie zgłosić się do lekarza. Kaszel wymagający interwencji pogotowia ratunkowego ze względu na możliwe zagrożenie życia to:

  • kaszel z odkrztuszaniem różowej, pienistej wydzieliny połączony z silną dusznością (i nierzadko z sinicą, czyli zasinieniem warg i skóry, zwłaszcza twarzy i palców rąk), spowodowany obrzękiem płuc w następstwie niewydolności serca
  • kaszel połączony z nasilającą się dusznością, z początkowo słyszalnymi świstami w płucach, które później cichną, a stan chorego się pogarsza – ciężki napad astmy nieustępujący mimo leczenia stosowanego początkowo przez chorego i jego rodzinę
  • kaszel spowodowany zachłyśnięciem ciałem obcym, jeśli pomimo kaszlu nie udaje się usunąć ciała obcego z dróg oddechowych i nasila się duszność
  • kaszel, po którym nastąpiła utrata przytomności
  • kaszel z odkrztuszaniem krwi.

Pilnej konsultacji lekarskiej wymaga również kaszel przewlekły, zwłaszcza jeśli jego charakter uległ zmianie lub towarzyszą mu: krwioplucie, duszność, zmniejszenie masy ciała, zaburzenia połykania i chrypka (utrzymująca się ponad 3 tyg.). Osoby palące tytoń z kaszlem występującym od niedawna lub ze zmianą charakteru kaszlu także powinny zgłosić się na pilną konsultację lekarską.

Kaszel - leczenie

Lekarz po ustaleniu przyczyny kaszlu ma zadanie ją usunąć. Leki hamujące kaszel (przeciwkaszlowe) zaleca się rzadko, w niektórych przypadkach suchego, bardzo silnego lub męczącego kaszlu. Nie powinno się ich stosować w kaszlu mokrym (produktywnym). Lekami przeciwkaszlowymi do leczenia kaszlu suchego są dekstrometorfan, kodeina, butamirat i lewodropropizyna przyjmowane doustnie w postaci syropu lub tabletek. Leki przeciwkaszlowe w niewielkich dawkach wchodzą w skład złożonych leków „na przeziębienie”.

W chorobach z zaleganiem wydzieliny w drogach oddechowych (p. przyczyny produktywnego kaszlu) kaszel jest zjawiskiem korzystnym, ponieważ umożliwia ich oczyszczenie. Nie należy go zatem hamować, a wręcz odwrotnie – podejmuje się postępowanie zmierzające do poprawy efektywności kaszlu (zwiększenia ilości odkrztuszanej plwociny). Najważniejszą przyczyną nieskuteczności kaszlu jest osłabienie mięśni klatki piersiowej i brzucha, dlatego podstawową rolę odgrywa rehabilitacja (fizjoterapia) oddechowa: zabiegi zwiększające efektywność kaszlu i nauka efektywnego kaszlu.

Leki nasilające odkrztuszanie (wykrztuśne), rozrzedzające wydzielinę (mukolityczne), takie jak acetylocysteina, karbocysteina, erdosteina mają znaczenie drugoplanowe. Preferuje się ich przyjmowanie doustne (w postaci tabletek, syropów lub proszków do sporządzania roztworów), choć można je również stosować wziewnie, czyli dooskrzelowo – w tzw. nebulizacji (lek produkowany w postaci płynnej jest podawany z użyciem urządzenia [inhalatora] wytwarzającego aerozol).

Najprostszym sposobem rozrzedzenia wydzieliny w drogach oddechowych jest nawilżenie wdychanego powietrza poprzez zastosowanie nawilżacza pokojowego lub inhalacje roztworu soli fizjologicznej (0,9% roztworu NaCl).

Domowe sposoby na kaszel

Aby złagodzić kaszel, zwłaszcza podczas infekcji górnych dróg oddechowych (przeziębienia) stosuje się różne preparaty dostępne bez recepty, mimo że ich skuteczność nie została potwierdzona.

Kaszel występujący podczas infekcyjnego zapalenia dróg oddechowych (przeziębienia) u dzieci może być łagodzony poprzez stosowanie miodu. Podanie dziecku miodu na 30 minut przed snem może łagodzić kaszel nocny. Miód jest uznawany za bezpieczny i może on mieć działanie przeciwbakteryjne. Nie należy jednak stosować go u niemowląt!

Przeczytaj więcej:
Czy miód może łagodzić kaszel u dzieci?
Kaszel u dziecka

Czy kaszel może być groźny?

Kaszel rzadko powoduje powikłania. Należą do nich: omdlenie, odma opłucnowa (wskutek pęknięcia pęcherzyków płucnych i wydostania się powietrza do jamy opłucnej), złamania żeber (na ogół u osób ze zmianami chorobowymi w żebrach, np. osteoporozą lub przerzutami nowotworowymi), uszkodzenie mięśni i nerwów międzyżebrowych.

Kaszel trzeba tłumić po niektórych operacjach, np. neurochirurgicznych i okulistycznych, ponieważ towarzyszące kaszlowi ogólne pobudzenie i wzrost ciśnienia w klatce piersiowej mogą spowodować wzrost ciśnienia wewnątrz czaszki i gałki ocznej.


Kaszel w pytaniach i odpowiedziach

Przewlekły kaszel » lek. Iwona Witkiewicz
Ciężki, przewlekły kaszel » lek. Iwona Witkiewicz
Świszczący kaszel » dr med. Filip Mejza
Kaszel - objawy i przyczyny » dr med. Magdalena Twardowska
Duszność i kaszel u niepalących » lek. Iwona Witkiewicz
23.08.2022
Zobacz także
  • Kiedy kaszel jest objawem choroby?
  • Zapalenie płuc: przyczyny, objawy i leczenie
  • Przeziębienie
  • Alergiczny nieżyt nosa
Wybrane treści dla Ciebie
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta