Ekulizumab (Soliris; w Polsce dostępny w imporcie docelowym, nierefundowany), humanizowane, monoklonalne przeciwciało blokujące aktywację składowej C5 dopełniacza, zarejestrowany jest do leczenia nocnej napadowej hemoglobinurii oraz atypowego zespołu hemolityczno-mocznicowego. Stosowania tego leku wiąże się ze zwiększoną podatnością na zakażenia meningokokowe – szacuje się, że podawanie ekulizumabu zwiększa ryzyko choroby meningokokowej nawet 1000–2000 razy. Z tego powodu przed rozpoczęciem leczenia ekulizumabem zaleca się szczepienie zarówno skoniugowaną 4-walentną szczepionką przeciwko meningokokom grup A, C, W-135 i Y (MCV-4) oraz przeciwko meningokokom grupy B (Men-B).
W lutym 2017 roku Centers for Diseases Control and Prevention zwróciło się do placówek medycznych działających w Stanach Zjednoczonych o przegląd zarejestrowanych od 2007 roku przypadków choroby meningokokowej i zidentyfikowanie tych, które dotyczyły osób leczonych ekulizumabem. Wyniki tej analizy opublikowano w jednym z lipcowych wydań „Morbidity and Mortality Weekly Report”.
W latach 2008–2016 w Stanach Zjednoczonych zarejestrowano 16 przypadków choroby meningokokowej u osób leczonych ekulizumabem. Mediana wieku chorych wynosiła 30 lat (zakres: 16–83 lat). U wszystkich pacjentów rozwinęła się posocznica, a u 6 (38%) przebiegała dodatkowo z zapaleniem opon mózgowo-rdzeniowych. Chorzy wymagali hospitalizacji przez średnio 6,6 dnia (zakres: 1–14 dni), zgon odnotowano w jednym przypadku (współczynnik śmiertelności wyniósł 6%). U 10 pacjentów (63%) ekulizumab podawano w leczeniu nocnej napadowej hemoglobinurii, u 5 (31%) w leczeniu atypowego zespołu hemolityczno-mocznicowego, a 1 pacjent otrzymywał ekulizumab z powodu innej choroby w ramach badania klinicznego. Grupę serologiczną meningokoków udało się ustalić jedynie dla 4 z 11 izolatów (meningokoki grupy Y). Wszystkie izolaty były wrażliwe na co najmniej 1 antybiotyk, w tym 10 (71%) na penicylinę. Oporność na penicylinę wykazywał 1 izolat.
McNamara A.L. i wsp. odnotowali, że prawie 90% pacjentów przyjmujących ekulizumab, którzy zachorowali na IChM, miało udokumentowane szczepienie MCV-4 przed rozpoczęciem leczenia. Trzech z czterech pacjentów, u których IChM rozpoznano po publikacji zaleceń szczepienia Men-B, otrzymało ≥1 dawkę tej szczepionki przed wystąpieniem objawów IChM. Trzech z czterech pacjentów, którzy zachorowali na IChM wywołaną przez meningokoki grupy Y, otrzymało uprzednio MCV-4.
Autorzy analizy zwracają uwagę, że duże ryzyko zachorowania na IChM pomimo szczepienia u pacjentów przyjmujących ekulizumab obserwowano już wcześniej, a wyniki badań in vitro wskazywały, że lek ten upośledza zabijanie meningokoków również u osób zaszczepionych przeciwko odpowiednim grupom serologicznym. Ponadto MCV-4 indukuje wytwarzanie przeciwciał skierowanych przeciwko polisacharydom otoczkowym meningokoków grupy A, C, W-135 i Y i nie wykazuje skuteczności w odniesieniu do meningokoków, dla których nie da się ustalić grupy serologicznej, a które stanowiły prawie 80% izolatów w tej analizie.
Tak więc duże ryzyko IChM pomimo szczepienia u pacjentów leczonych ekulizumabem razem z dużą częstością zachorowań wywołanych przez meningokoki, dla których nie da się określić grupy serologicznej, są zgodne z wynikami badań in vitro i sugerują, że leczenie ekulizumabem upośledza zdolność wytwarzania przeciwciał przeciwko meningokokom i tym samym ochronę przed IChM.
Z tego powodu wielu klinicystów i instytucji odpowiedzialnych za zdrowie publiczne zaleca, aby oprócz szczepienia przeciwko meningokokom, profilaktycznie podawać antybiotyki (penicyliny lub makrolidy w przypadku uczulenia na penicylinę) pacjentom w trakcie leczenia ekulizumabem. Długotrwałe podawanie penicylin uznaje się za bezpieczne, jednak skuteczność takiego postępowania w zapobieganiu IChM nie została jeszcze ustalona. Wyniki analizy McNamara A.L. i wsp. potwierdzają wcześniejsze doniesienia, że większość izolatów jest w pełni wrażliwa na penicylinę, a oporność występuje rzadko. Autorzy analizy podkreślają jednak, że nawet jednoczesne zastosowanie profilaktyki w postaci szczepienia i antybiotykoterapii nie jest w stanie zapobiec wszystkim przypadkom IChM. Dlatego niezmiernie istotna jest czujność diagnostyczna i uważna obserwacja pacjentów leczonych ekulizumabem w kierunku wczesnego rozpoznania IChM.
