Translated into Polish language by Medycyna Praktyczna from “Immunization in Practice. A practical guide for health staff. 2015 update” in English. WHO is not responsible for the content or accuracy of this translation. In the event of any inconsistency between the English and the Polish translation, the original English version shall be the binding and authentic version.
Tłumaczyła lek. Iwona Rywczak
Bezpieczne podanie właściwej szczepionki
Wykonywanie szczepień obejmuje właściwe przechowywanie preparatów, ocenę kliniczną i podanie szczepionki w trakcie wizyty szczepiennej. (…) W części 5. wytycznych (p. Jak przeprowadzić wizytę szczepienną? - przyp. red.) opisano zasady kwalifikacji do szczepienia, techniki rekonstytucji i podawanie szczepionek, natomiast w części 5. i 6. („Monitorowanie i nadzór” – p. https://apps.who.int/iris/handle/10665/193412 – przyp. red.) omówiono zdarzenia niepożądane. W tabeli wymieniono natomiast przykłady nieprawidłowych procedur związanych z wykonywaniem szczepień.
| Tabela. Przykłady nieprawidłowych procedur związanych z wykonywaniem szczepień i możliwych zdarzeń niepożądanych | |
|---|---|
| nieprawidłowa procedura | możliwe zdarzenia niepożądane po szczepieniu |
| wstrzyknięcie bez zachowania sterylności | |
| ponowne użycie jednorazowej igły lub strzykawki niewłaściwa sterylizacja igły lub strzykawki zanieczyszczona szczepionka lub rozpuszczalnik |
zakażenia, np. ropień w miejscu wkłucia, sepsa zespół wstrząsu toksycznego, zgon zakażenie przenoszone drogą krwi, np. wirusem zapalenia wątroby lub HIV |
| błędy w rekonstytucji | |
| niedostateczne wymieszanie szczepionki użycie złego rozpuszczalnika omyłkowe wykorzystanie leku zamiast szczepionki lub rozpuszczalnika błędne ponowne wykorzystanie przygotowanej szczepionki na kolejnej wizycie szczepiennej |
ropień w miejscu wkłucia nieskuteczność szczepionkia skutki uboczne leku (…) zgon |
| nieprawidłowe wykonanie wstrzyknięcia | |
| podanie BCG podskórnie zbyt płytkie podanie DTP/DT/dT/TT wstrzyknięcie w pośladki |
odczyn miejscowy lub ropień odczyn miejscowy lub ropień uszkodzenie nerwu kulszowego |
| niewłaściwe przechowywanie lub transport szczepionki | |
| zmiana koloru VVM zbrylanie się adsorbowanej szczepionki |
odczyn miejscowy nieskuteczność szczepionkia |
| zignorowanie przeciwwskazań | ciężkie odczyny, których można było uniknąć |
| a Precyzując, nieskuteczność szczepionki należy uznać za konsekwencję, a nie za zdarzenie
niepożądane. BCG – szczepienie przeciwko gruźlicy, HIV – ludzki wirus niedoboru odporności, VVM (vaccine vial monitor) – wskaźnik ekspozycji na wysoką temperaturę | |
Metody zwiększenia bezpieczeństwa wykonywania wstrzyknięć
Ryc. 1. Niebezpieczne praktyki podczas wykonywania szczepień
Z uwagi na istotne znaczenie zagadnienia, poniżej w skrócie opisano zasady pozwalające zwiększyć bezpieczeństwo wykonywania wstrzyknięć, które omówiono w części 2. („Łańcuch chłodniczy” – p. https://apps.who.int/iris/handle/10665/193412 – przyp. red.) i części 5. wytycznych (p. Jak przeprowadzić wizytę szczepienną? - przyp. red.).
- Szczepionki do wstrzyknięcia należy przygotowywać w przeznaczonym do tego celu czystym miejscu, gdzie nie ma ryzyka zanieczyszczenia krwią i innymi płynami ustrojowym.
- Każdą dawkę szczepionki należy przygotować tuż przed podaniem. Nie należy przygotowywać kilku strzykawek „na zapas”.
- Nigdy nie należy zostawiać igły w górnej części lub tuż poniżej otworu fiolki ze szczepionką.
- Należy przestrzegać zaleceń dotyczących przechowywania i używania konkretnej szczepionki:
– postępuj zgodnie z procedurami bezpieczeństwa dotyczącymi rekonstytucji szczepionek, w przypadku preparatów liofilizowanych używaj właściwych rozpuszczalników
– stosuj tylko rozpuszczalniki dostarczane przez producenta danej szczepionki (p. opakowanie/ etykietka)
– pamiętaj, aby ozpuszczalnik schłodzić przed rekonstytucją. - Zużyte strzykawki wraz z igłami należy umieszczać w specjalnych pojemnikach na odpady.
- Należy przestrzegać krajowych wytycznych dotyczących otwartych fiolek preparatów wielodawkowych.
- U każdego dziecka należy użyć nowej strzykawki i igły:
– sprawdź bardzo starannie opakowanie
– zutylizuj igłę i strzykawkę, jeśli opakowanie uległo przekłuciu, naderwaniu lub jakiemukolwiek innemu uszkodzeniu
– nie dotykaj żadnej części igły. - Jeżeli igła miała kontakt z niejałową powierzchnią, należy ją zutylizować.
- Dziecko należy starannie ułożyć do szczepienia w celu minimalizacji ryzyka poruszenia się i urazu.
Niebezpieczne praktyki podczas wykonywania szczepień przedstawiono na rycinie 1.
Zapobieganie zakłuciu igłą
Igły mogą być niebezpieczne. W przypadku zranienia pracownika medycznego mogą stanowić źródło infekcji, jeśli są zanieczyszczone wirusem zakażenia wątroby typu B lub C, ludzkim wirusem niedoboru odporności (HIV) albo innym drobnoustrojem.
Do zakłucia igłą może dojść w każdym momencie, szczególnie w trakcie wykonywania wstrzyknięcia lub tuż po jego zakończeniu. Ryzyko jest zwiększone, gdy:
- pracownik medyczny nakłada ponownie osłonkę na igłę lub przemieszcza się, niosąc zużyte igły
- dziecko nie jest właściwie ułożone w trakcie wykonania wstrzyknięcia
- nie stosuje się bezpiecznych metod utylizacji zużytego sprzętu, co naraża ludzi i/lub zwierzęta na kontakt z używaną igłą i strzykawką.
W tej części wytycznych opisano zasady zapobiegania zakłuciu igłą, odnoszące się do ryzyka związanego z obsługą sprzętu, aranżacją miejsca pracy, ułożenia dziecka w trakcie podawania szczepionki oraz utylizacji odpadów medycznych.
Maksymalne ograniczenie manipulowania igłami i strzykawkami
Generalnie ryzyko zakłucia igłą jest tym większe, im więcej się wykonuje czynności ze sprzętem do wstrzyknięć. W celu zmniejszenia tego ryzyka należy przestrzegać zasad, które wymieniono poniżej.
- Umieść pojemnik na ostre odpady blisko osoby podającej szczepionkę, tak aby zużyte igły i strzykawki można było tam łatwo i szybko wrzucić, bez przemieszczania się w poszukiwaniu takiego pojemnika.
- Unikaj ponownego nakładania osłonki na igłę. Jeżeli jest to absolutnie niezbędne (np. wstrzyknięcie opóźnia się z uwagi na duży niepokój dziecka), zastosuj tzw. metodę jednej ręki, umieszczając osłonkę na stole lub tacce i wsuwając igłę do osłonki bez użycia drugiej ręki.
- Nie odłączaj rękami zużytej igły od strzykawki.
- Nigdy nie pozostawiaj zużytych strzykawek i igieł na stanowisku pracy.
- Gdy jesteś gotowy do podania szczepionki, napełnij strzykawkę szczepionką, wykonaj wstrzyknięcie i wrzuć strzykawkę do pojemnika na odpady ostre, nie odkładając strzykawki między tymi czynnościami.
- Zamknij szczelnie pojemnik na ostre odpady po jego wypełnieniu w 75%.
- Nie sortuj ręcznie zużytych igieł i strzykawek.
Bezpieczne obchodzenie się z igłą i strzykawką
Ryc. 2. Części strzykawki i igły, których można dotykać
Ryc. 3. Części strzykawki i igły, których nie można dotykać
Po dotknięciu jakiejkolwiek części strzykawki należy ją uznać za zanieczyszczoną. Chociaż w trakcie przygotowywania i wykonywania wstrzyknięcia trzeba dotykać cylindra i tłoka (p. ryc. 2.), należy unikać dotykania części, które mają styczność ze szczepionką lub szczepionym dzieckiem (p. ryc. 3.).
Nie dotykać:
- trzonu igły
- ściętej końcówki igły
- adaptera igły
- adaptera strzykawki
- uszczelniacza tłoka strzykawki
Aranżacja punktu wykonywania szczepień w celu ograniczenia ryzyka zakłucia igłą
W celu minimalizacji ryzyka zakłucia igłą, personel powinien urządzić swoje miejsce pracy zgodnie z następującymi ogólnymi zasadami:
- osoba wykonująca szczepienie powinna się znajdować pomiędzy szczepionym dzieckiem a wszystkim igłami i ostrymi przedmiotami
- wyrzucając igłę, osoba wykonująca szczepienie powinna widzieć otwór pojemnika na odpady; pojemnik może się znajdować na stole lub na podłodze, w zależności od tego, czy osoba podająca szczepionkę stoi czy siedzi; pracownik powinien mieć łatwy dostęp od pojemnika, bez większej zmiany pozycji
- osoba podająca szczepionkę powinna mieć możliwość wrzucenia zużytych igieł i strzykawek bezpośrednio do pojemnika na odpady ostre bez odkładania ich w inne miejsce
- osoba wykonująca szczepienie powinna się w danym momencie zajmować tylko jednym dzieckiem (oraz jego opiekunami)
- każda osoba podająca szczepionkę powinna mieć osobny pojemnik na ostre odpady, zwłaszcza jeśli jednocześnie szczepionych jest kilka osób (…)
- karty uodpornienia powinny być łatwo dostępne.
Właściwe ułożenie dziecka przy podawaniu szczepionki
Nieoczekiwany ruch w momencie wykonywania wstrzyknięcia może skutkować zakłuciem igłą. Częściej zdarza się tak, gdy dzieci są niewłaściwie ułożone przed podaniem szczepionki. Aby zminimalizować takie ryzyko, zapoznaj się z 5. częścią wytycznych (p. Jak przeprowadzić wizytę szczepienną? - przyp. red.), w której szczegółowo opisano pozycje dzieci w trakcie podawania szczepionek.
Bezpieczna utylizacja wszystkich ostrych odpadów medycznych
Zużyte ostre odpady należy umieścić w przeznaczonym do tego pojemniku, a następnie właściwie zutylizować. (…)
