Opracowała mgr Małgorzata Ściubisz
Konsultował dr hab. n. med. Ernest Kuchar
Skróty: CI* – przedział ufności, MMRV – szczepionka skojarzona
przeciwko odrze, śwince, różyczce i ospie wietrznej
* Kryteria wyboru badań, opis procesu kwalifikacji oraz słownik podstawowych pojęć używanych w opisie badań klinicznych znajdują się na stronie internetowej Medycyny Praktycznej w zakładce Artykuły (www.mp.pl/artykuly/slownik).
Metodyka: przegląd systematyczny z metaanalizą
42 badań kohortowych i kliniczno-kontrolnych;
przeszukano 4 elektroniczne bazy publikacji medycznych
za okres do grudnia 2015 roku
Populacja: zdrowe dzieci (bez zaburzeń odporności) w wieku od 12 miesięcy do 18 lat
Interwencja (ekspozycja): 1 lub 2 dawki jakiejkolwiek
szczepionki przeciwko ospie wietrznej
Kontrola: brak szczepienia przeciwko ospie wietrznej
Wyniki: W metaanalizie wykazano, że szczepienie
przeciwko ospie wietrznej zdrowych dzieci charakteryzowało
się dużą skutecznością w zapobieganiu
zachorowaniom na ospę wietrzną rozpoznaną
na podstawie objawów klinicznych, a skuteczność
ta zależała od liczby dawek i rodzaju szczepionki
(p. tab.).
Tabela. Skuteczność rzeczywista szczepienia przeciwko ospie wietrznej u zdrowych dzieci w zapobieganiu zachorowaniom na ospę rozpoznaną na podstawie objawów klinicznych | ||
---|---|---|
Liczba badań | Skuteczność szczepienia (95% CI) | |
ospa wietrzna rozpoznana na podstawie objawów klinicznych | ||
1 dawka | ||
szczepionki monowalentne | 42 | 81% (78–84) |
Varivax | 23 | 82% (79–85) |
Varilix | 9 | 77% (62–85) |
szczepionki skojarzone (MMRV [Priorix-Tetra]) | 1 | 55% (8–78) |
inne szczepionki | 3 | 86% (78–91) |
niezależnie od rodzaju szczepionki | 8 | 81% (76–85) |
2 dawki | ||
szczepionki monowalentne | 8 | 92% (88–95) |
szczepionki skojarzone (MMRV [Priorix-Tetra]) | 1 | 91% (65–98) |
ospa wietrzna o umiarkowanym lub ciężkim przebiegu rozpoznana na podstawie objawów klinicznych | ||
1 dawka | 34 | 98% (97–99) |
MMRV – szczepionka skojarzona przeciwko odrze, śwince, różyczce i ospie wietrznej |
Komentarz
dr hab. n. med. Ernest Kuchar
Klinika Pediatrii z Oddziałem Obserwacyjnym Warszawskiego
Uniwersytetu Medycznego
W komentowanym artykule w sposób systematyczny przeanalizowano rzeczywistą (czyli „w polu”) skuteczność szczepień ochronnych przeciwko ospie wietrznej powszechnie stosowanych u zdrowych dzieci. W Stanach Zjednoczonych szczepienia te wprowadzono do kalendarza w latach 90. XX wieku.
Skuteczność szczepień ochronnych w realnym życiu może być inna (mniejsza z powodu bardziej zróżnicowanej populacji osób szczepionych lub większa z powodu efektu ochrony zbiorowiskowej) niż oceniana w drobiazgowo planowanych badaniach klinicznych, które służą do dopuszczenia do obrotu produktu leczniczego. Uczestników tych badań obowiązują ścisłe kryteria włączenia i wyłączenia, które są ostrzejsze niż późniejsze przeciwwskazania do stosowania szczepionki. Na świecie dostępne są „żywe”, atenuowane, różne szczepionki kilku producentów (GSK, Sanofi-Pasteur-MSD, chińskie, koreańska), w tym szczepionki monowalentne i skojarzone (MMRV). Nie wiadomo, czy skuteczność poszczególnych szczepionek się różni. Ponadto zmiana struktury demograficznej współczesnych społeczeństw (mniejsza dzietność, starzenie się społeczeństwa) oraz zmiany stylu życia (rzadsze kontakty z dziećmi, które najczęściej chorują na ospę wietrzną) wpływają na sytuację epidemiologiczną ospy wietrznej i skuteczność szczepień, jednak nie ma dokładnych informacji na ten temat.
Autorzy komentowanego badania dokonali jak dotąd pierwszego przeglądu systematycznego połączonego z metaanalizą skuteczności jedno- i dwudawkowego schematu szczepień przeciwko ospie wietrznej. Analizą objęto 42, praktycznie wszystkie opublikowane badania, które dotyczyły zdrowych dzieci. W większości badań stosowano schemat 1-dawkowy. Autorzy przeanalizowali różne punkty końcowe, w tym zapobieganie rozwojowi każdej postaci ospy wietrznej, postaci ciężkich i powikłanych oraz zapobieganie hospitalizacjom. Wykazano, że skuteczność szczepień zależy od wybranego punktu końcowego, liczby podanych dawek oraz rodzaju szczepionki. Z przeprowadzonej analizy wynika, że schemat 2-dawkowy, aktualnie zalecany przez wytwórców, skutecznie chroni przed zachorowaniem na ospę wietrzną (efektywność ok. 90%). Natomiast schemat 1-dawkowy, o ile nie w pełni chroni przed każdym zachorowaniem (skuteczność ok. 80%), to skutecznie zapobiega ciężkiemu i powikłanemu przebiegowi ospy wietrznej (zapobiega ok. 98% powikłań). Wydaje się ponadto, że pojedyncza dawka szczepionki monowalentenej jest skuteczniejsza niż pojedyncza dawka szczepionki skojarzonej MMRV w zapobieganiu wszystkim zachorowaniom na ospę wietrzną. Skuteczność szczepień może być mniejsza w ognisku zachorowań, a także zmniejszać się z upływem czasu, co tłumaczy doniesienia prasowe o nieskuteczności szczepionki (zakażenia przełamujące). Dodatkowo wykazano efekt ochrony populacyjnej powszechnych szczepień dzieci przeciwko ospie wietrznej.
Najważniejszy wniosek płynący z artykułu, to wykazanie dużej skuteczności szczepień ochronnych przeciwko ospie wietrznej w 2-dawkowym schemacie zalecanym przez producentów oraz zachęta do ich powszechnego stosowania u dzieci. W związku z ogólną poprawą stanu zdrowia populacji dziecięcej ospa wietrzna stanowi coraz ważniejszą przyczynę hospitalizacji (aktualnie >1000 hospitalizacji rocznie w Polsce) i rozwoju powikłań.1 Ponieważ spodziewamy się przesunięcia zachorowań na starsze grupy wiekowe, podobnie jak to się stało z krztuścem, należy oczekiwać częstszego występowania powikłań (osoby >12. rż. są narażone na częstsze powikłania).2-3 Elementem przygotowań na częstsze występowanie powikłań ospy wietrznej, w tym półpaśca, powinny być sensowne działania, przede wszystkim właśnie upowszechnienie szczepień przeciwko ospie wietrznej wśród zdrowych dzieci.4 W Polsce szczepienia przeciwko ospie wietrznej są refundowane dla większości dzieci (np. uczęszczających do żłobków), co niestety nie przekłada się na ich popularność (rocznie szczepionych jest ok. 30 000 z prawie 80 000 dzieci uczęszczających do żłobków).5 Sytuację można zatem łatwo poprawić.
Piśmiennictwo do komentarza:
1. Choroby Zakaźne i Zatrucia w Polsce w 2014 roku http://wwwold.pzh.gov.pl/oldpage/epimeld/2014/Ch_2014.pdf2. LaRussa P.S., Marin M.: Varicella-zoster virus infection. W: Kliegman R.M., Stanton B.F., St Geme J.W. i wsp.: Nelson textbook of pediatrics. 19th ed, Elsevier, Philadelphia, 2011: 1104–1110. http://dx.doi.org/10.1016/B978-1-4377-0755-7.00245–1
3. American Academy of Pediatrics: Varicella zoster infections. W: Pickering, L.K., Baker C.J., Kimberlin D.W., Long S.S. (eds.): Red Book: 2012 Report of the Committee on Infectious Diseases. 29th ed., American Academy of Pediatrics, Elk Grove Village, 2012: 774–789
4. Stein M., Cohen R., Bromberg M. et al.: Herpes zoster in a partially vaccinated pediatric population in central Isreal. Pediatr. Infect. Dis. J., 2012; 31: 906–909 http://dx.doi.org/10.1097/INF.0b013e31825d33f9
5. Program Szczepień Ochronnych na 2016 rok