SPECJALNIE dla „Medycyny Praktycznej – Szczepień”
|
Małgorzata Ściubisz, mgr zdrowia publicznego, redaktor „Medycyny Praktycznej – Szczepienia” |
Skróty: ECDC – European Centre for Disease Prevention and Control, IChM – inwazyjna choroba meningokokowa
Wprowadzenie
Indywidualnym korzyściom ze szczepienia przeciwko meningokokom nie da się zaprzeczyć. Biorąc po uwagę konsekwencje zdrowotne zachorowania na inwazyjną chorobę meningokokową (IChM), w tym dużą śmiertelność z jej powodu oraz bardzo dobry profil bezpieczeństwa szczepionek i ich skuteczność (p. Med. Prakt. Szczepienia 3/2017, s. 29–39), pytanie o to, czy warto stosować tę formę profilaktyki w zapobieganiu zachorowaniom na IChM powinno być pytaniem retorycznym. Jednak populacyjne szczepienia przeciwko meningokokom pozostają odrębnym zagadnieniem. W Polsce szczepienie przeciwko meningokokom należy do grupy zalecanych (odpłatnych), m.in. wszystkim niemowlętom od ukończenia 2. miesiąca życia. Zanim zastanowimy się nad tym, czy istnieją argumenty przemawiające za wprowadzeniem w Polsce powszechnych, bezpłatnych szczepień dla całej populacji niemowląt (p. Czy szczepienie przeciwko meningokokom powinno być obowiązkowe?), zobaczmy, które kraje europejskie (i jak) szczepią przeciwko meningokokom.
Jak to się zaczęło
Pod koniec lat 90. XX wieku w wielu krajach europejskich zwiększyła się zapadalność na IChM wywołaną przez meningokoki grupy C. Z tego powodu wiele państw zdecydowało się rozpocząć powszechne szczepienia dzieci przeciwko meningokokom tej grupy. Jako pierwsza w Europie powszechne szczepienia dzieci przeciwko meningokokom rozpoczęła Wielka Brytania (1999 rok), a w dalszej kolejności Irlandia i Hiszpania (2000 r.), Islandia, Holandia, Belgia (2002 r.), Niemcy, Portugalia, Grecja (2006 r.) oraz Cypr (2008 r.) i Włochy (2012 r.). Co więcej, część państw zdecydowała się na powszechne lub wychwytujące szczepienia w populacji nastolatków i młodych dorosłych. Wielka Brytania była też pierwszym krajem, i jak dotąd jednym z nielicznych, który rozpoczął powszechne szczepienia dzieci przeciwko meningokokom grupy B (2015 r.).
Przeglądu krajowych programów szczepień przeciwko meningokokom dokonano dla 31 wybranych państw europejskich,* opierając się na informacjach zamieszczonych na stronie internetowej European Centre for Disease Prevention and Control (Vaccine schedules in all countries of the European Union [vaccine-schedule.ecdc.europa.eu]), Światowej Organizacji Zdrowia (Vaccine-preventablediseases: monitoring system. 2017 global summary [apps.who.int/immunization_monitoring/globalsummary/schedules]) oraz stronach internetowych instytucji publicznych odpowiedzialnych za ochronę zdrowia w poszczególnych krajach.
* Ze względu na dostępność danych w ocenie uwzględniono następujące kraje: Austria, Belgia, Bułgaria, Chorwacja, Czechy, Cypr, Dania, Estonia, Finlandia, Francja, Grecja, Hiszpania, Holandia, Irlandia, Islandia, Litwa, Luksemburg, Łotwa, Mołdawia, Niemcy, Norwegia, Polska, Portugalia, Rumunia, Słowacja, Słowenia, Szwecja, Szwajcaria, Węgry, Wielka Brytania i Włochy.
Epidemiologia zakażeń meningokokowych w Europie
Europa należy do regionów o małej zapadalności na IChM (<2/100 000). W 2015 roku kraje Unii Europejskiej/Europejskiego Obszaru Gospodarczego (UE/EOG) zgłosiły do European Centre for Disease Prevention and Control (ECDC) 3121 potwierdzonych przypadków IChM. Ogółem współczynnik zapadalności wyniósł 0,6/100 000 mieszkańców i różnił się istotnie w zależności od grupy wiekowej oraz kraju. Największą zapadalność odnotowano na Litwie (1,9/100 000), w Irlandii (1,5/100 000), Wielkiej Brytanii (1,5/100 000) oraz Islandii (1,2/100 000 [p. ryc. 1.]). W wartościach bezwzględnych największą liczbę zachorowań zgłoszono w Wielkiej Brytanii (935), Francji (462), Niemczech (286), Polsce (218) oraz Hiszpanii (210). Zachorowania na IChM dotyczą głównie dzieci do 1. roku życia (10/100 000) oraz dzieci w wieku 1–4 lat (2,8/100 000). Najczęstszą przyczyną IChM w krajach UE/EOG nadal pozostają meningokoki grupy B (61% przypadków) oraz C (14%).
Ryc. 1. Zapadalność na inwazyjną chorobę meningokokową w Europie (ECDC, 2015)
Programy powszechnych szczepień przeciwko meningokokom w Europie
Szczepienie dzieci przeciwko meningokokom (w populacji ogólnej i/lub grupach ryzyka) uwzględniono w krajowych programach szczepień w 17 z 31 analizowanych państw europejskich. W 14 państwach (Litwa, Belgia, Cypr, Francja, Grecja, Hiszpania, Holandia, Irlandia, Islandia, Luksemburg, Niemcy, Portugalia, Włochy, Wielka Brytania) szczepienia przeciwko meningokokom (grupy B i/lub C, i/lub A, C, W-135, Y) obejmują populację ogólną dzieci i są finansowane ze środków publicznych (p. ryc. 2.). Niemal we wszystkich tych państwach szczepienie przeciwko meningokokom jest dobrowolne (poza Francją, gdzie jest obowiązkowe). W Czechach oraz w Polsce, choć szczepienia przeciwko meningokokom są zalecane (dla populacji ogólnej dzieci i/lub grup ryzyka), to koszt zakupu szczepionek ponoszą rodzice. Szczepienia dzieci przeciwko meningokokom nie uwzględniono w krajowych programach szczepień Bułgarii, Chorwacji, Danii, Estonii, Łotwy, Finlandii, Norwegii, Rumunii, Słowacji, Słowenii, Szwecji oraz Węgier.
Ryc. 2. Programy powszechnych szczepień przeciwko meningokokom w Europie (stan na marzec 2018)
Szczepienie przeciwko meningokokom grupy C
Finansowane z budżetu państwa powszechne szczepienia dzieci przeciwko meningokokom grupy C uwzględniono w programach powszechnych szczepień 13 państw (Belgia, Cypr, Francja, Grecja, Hiszpania, Holandia, Irlandia, Islandia, Luksemburg, Niemcy, Portugalia, Włochy i Wielka Brytania). Schematy szczepień obowiązujące w poszczególnych krajach różnią się zarówno w zakresie liczby podawanych dawek, jak i wieku szczepionych dzieci. Większość krajów w ramach programów powszechnych szczepień zdecydowała się na podanie mniejszej liczby dawek. W Belgii, na Cyprze, w Niemczech, Luksemburgu, Holandii, Portugalii, Wielkiej Brytanii oraz we Włoszech dzieci otrzymują 1 dawkę szczepionki (zakres wieku 11–15 mies.), a we Francji oraz na Islandii 2 dawki (w 5. i 12. mż. lub 6. i 8. mż.). Trzy dawki szczepionki przeciwko meningokokom grupy C w schemacie 2+1 (2 dawki szczepienia podstawowego + dawka przypominająca) przewiduje program powszechnych szczepień obowiązujący w Hiszpanii oraz Irlandii (p. tab.).
| Tabela. Grupy docelowe oraz schematy szczepień przeciwko meningokokom w wybranych krajach Europya,b | ||
|---|---|---|
| Kraj | Grupa docelowa | Schemat szczepienia |
| szczepienie przeciwko meningokokom grupy C | ||
| 1 dawka Belgiac Cypr Grecja Niemcy Luksemburg Holandia Portugalia Wielka Brytania Włochy |
populacja ogólna populacja ogólna populacja ogólna populacja ogólna populacja ogólna populacja ogólna populacja ogólna populacja ogólna populacja ogólna |
15 mies. 12–13 mies. 12 mies. 11–23 mies. 13 mies. 14 mies. 12 mies. 12 mies. 14–15 mies. |
| 2 dawki Francja Islandia | populacja ogólna populacja ogólna | 5, 12 mies. 6, 8 mies. |
| 3 dawki Hiszpania Irlandia | populacja ogólna populacja ogólna | 4, 12 mies. + 12. rż. 6, 13 mies. + 12.–13. rż. |
| Szczepienie przeciwko meningokokom grupy B | ||
| 3 dawki Irlandia Wielka Brytania Litwad | populacja ogólna populacja ogólna populacja ogólna | 2, 4, + 12 mies. 8, 16 tyg. + 12 mies. 3, 4 + 12–15 mies. |
| 4 dawki Włochy | populacja ogólna | 3, 4, 6 + 13 mies. |
| Szczepienie przeciwko meningokokom grupy A, C, W-135, Y | ||
| 1 dawka Wielka Brytania | nastolatki oraz studenci rozpoczynający naukę | (w wieku 14 lat lub 18–25 lat) |
| 1 dawka Austria Grecja Włochy | dzieci w wieku szkolnym dzieci w wieku szkolnym dzieci w wieku szkolnym | 10.–12. rż. 11.–12. rż. 12.–14. rż. |
| a Opracowano na podstawie ECDC. Vaccine schedules in all countries of the European Union (vaccine-schedule.ecdc.europa.eu), WHO Vaccine-preventable diseases: monitoring system. 2017 global summary (apps.who.int/immunization_monitoring/globalsummary/schedules) oraz stron internetowych instytucji publicznych odpowiedzialnych na zdrowie w poszczególnych krajach. b uwzględniono tylko szczepienia finansowane ze środków publicznych c dotyczy tylko niektórych regionów Belgii d szczepienia rozpoczną się w lipcu 2018 r. | ||
Szczepienie przeciwko meningokokom grupy B
Finansowane z budżetu państwa powszechne szczepienia dzieci przeciwko meningokokom grupy B są prowadzone tylko w 3 krajach (Irlandia, Wielka Brytania i Włochy), a od lipca 2018 roku będą obowiązywały także na Litwie. We wszystkich tych krajach dzieci otrzymują 3 dawki szczepionki w schemacie 2+1 (2 dawki szczepienia pierwotnego + dawka uzupełniająca [p. tab.]).
Szczepienia przeciwko meningokokom grupy A, C, W-135 i Y
Część państw zdecydowała się na wprowadzenie do krajowych programów bezpłatnych szczepień przeciwko meningokokom grupy A, C, W-135 i Y w populacji nastolatków i/lub młodych dorosłych (p. tab.). W Wielkiej Brytanii z tego szczepienia (1 dawka) mogą skorzystać nastolatki (w wieku 14 lat) oraz uczniowie szkół wyższych (w wieku 18–25 lat) rozpoczynający naukę, którzy nie byli szczepieni w młodszym wieku (lub ich status szczepienia jest nieznany). W Austrii, Grecji oraz we Włoszech szczepieniem przeciwko meningokokom grupy A, C, W-135 i Y (1 dawka) objęte są dzieci w wieku szkolnym (10.–14. rż.).
Szczepienia wychwytujące
We Francji, Niemczech oraz Grecji krajowe programy szczepień przewidują również szczepienia wychwytujące. We Francji szczepieniami wychwytującymi przeciwko meningokokom grupy C (1 dawka) objęte są dzieci, młodzież oraz młodzi dorośli w wieku 2–24 lat, a w Niemczech dzieci i młodzież w wieku 2–17 lat. W Grecji szczepieniami wychwytującymi przeciwko meningokokom grupy C objęte są dzieci w wieku od 13 miesięcy do 10 lat, a przeciwko meningokokom grypy A, C, W-135 i Y osoby w wieku od 13 lat.
Szczepienia przeciwko meningokokom w szczególnych grupach
W Czechach szczepienia przeciwko meningokokom (grupy B oraz A, C, W-135 i Y) zalecane są tylko w grupach ryzyka. Na Cyprze taka sytuacja dotyczy szczepień przeciwko meningokokom grupy A, C, W-135 i Y. Natomiast w Finlandii szczepienie przeciwko meningokokom (A, C, W-135 i Y) jest zalecane (i finansowane ze środków publicznych) tylko w populacji osób pracujących w służbie wojskowej.
Podsumowanie
Programy powszechnych szczepień przeciwko meningokokom rozpoczęto w Europie w 1999 roku. W ciągu kolejnych 10–15 lat obserwowano ich korzystny wpływ na epidemiologię zakażeń meningokokowych – analizy przeprowadzone m.in. w Holandii, Anglii, Walii i Hiszpanii wyraźnie wskazują na zmniejszenie zapadalności na IChM w docelowej populacji szczepień. Obecnie powszechne szczepienia przeciwko meningokokom grupy C prowadzi 13 krajów, przeciwko meningokokom grupy B – 4 kraje, a przeciwko meningokokom grupy A, C, W-135 i Y również 4 kraje. Czy Polska do nich dołączy? To pytanie pozostaje otwarte.
Piśmiennictwo:
1. Rywczak I., Ściubisz M.: Ryzyko związane ze szczepieniami i chorobami, którym zapobiegają – cz. 7: inwazyjna choroba meningokokowa. Med. Prakt. Szczepienia, 2017; 3: 29–392. Komunikat Głównego Inspektora Sanitarnego z dnia 31 października 2017 roku w sprawie Programu Szczepień Ochronnych na rok 2018. Dziennik Urzędowy Ministra Zdrowia, poz. 108
3. Whittaker R., Dias J.G., Ramliden M. i wsp.: The epidemiology of invasive meningococcal disease in EU/EEA countries, 2004–2014. Vaccine, 2017; 6: 2034–2041
4. Crum-Cianflone N., Sullivan E.: Meningococcal vaccinations. Infect. Dis. Ther., 2016; 5: 89–112
5. ECDC. Invasive meningococcal disease – Annual Epidemiological Report for 2015. www.ecdc.europa.eu
6. ECDC. Expert opinion on the introduction of the meningococcal B (4CMenB) vaccine in the EU/EEA. www.ecdc.europa.eu
7. ECDC. Vaccine schedules in all countries of the European Union (vaccine-schedule.ecdc.europa.eu)
8. WHO. Vaccine-preventable diseases: monitoring system. 2017 global summary. apps.who.int
9. Bijlsma M.W., Bekker V., Brouwer M.C. i wsp.: Epidemiology of invasive meningococcal disease in the Netherlands, 1960–2012: an analysis of national surveillance data. Lancet Infect. Dis., 2014; 14: 805–812
10. Larrauri A., Cano R., García M. i wsp.: Impact and effectiveness of meningococcal C conjugate vaccine following its introduction in Spain. Vaccine, 2005; 23: 4097–4100
11. Borrow R., Abad R., Trotter C. i wsp.: Effectiveness of meningococcal serogroup C vaccine programmes. Vaccine, 2013; 31: 4477–4486
12. Campbell H., Andrews N., Borrow R. i wsp.: Updated postlicensure surveillance of the meningococcal C conjugate vaccine in England and Wales: effectiveness, validation of serological correlates of protection, and modeling predictions of the duration of herd immunity. Clin. Vaccine Immunol., 2010; 17: 840–847
13. Garrido-Estepa M., León-Gómez I., Herruzo R. i wsp.: Changes in meningococcal C epidemiology and vaccine effectiveness after vaccine introduction and schedule modification. Vaccine, 2014; 32: 2604–2609
