Związek między poczuciem humoru a bólem od lat jest tematem badań. Zadajemy sobie pytanie, czy ekspozycja na bodziec humorystyczny może zmienić percepcję bólu? Jeśli tak, to czy jest to odpowiedź neurobiologiczna, czy też taki skutek wywołuje samo odwrócenie uwagi od bólu? Czy interwencje humorystyczne naprawdę mogą poprawić jakość życia osób cierpiących na przewlekły ból?
Od dawna uważa się, że poczucie humoru bywa pomocne w przystosowaniu się do stresorów życiowych; jest to jeden z możliwych sposobów reagowania na bodźce bólowe, stanowi behawioralną strategię radzenia sobie z bólem.
Jak wskazują empiryczne dane, poznawcze techniki psychologiczne, w tym dystrakcja uwagi, mogą zwiększyć tolerancję bólu. Ostatnio pojawiły się również twierdzenia, że humor i śmiech wpływają na organizm w sposób szczególny, pozwalając lepiej radzić sobie z bólem i stresem. Teoretycznie można to tłumaczyć uwolnieniem endorfin, zmniejszeniem napięcia oraz dystrakcją.
W ciągu ostatnich dziesięcioleci powstawały różne hipotezy dotyczące skutków stosowania humoru jako strategii radzenia sobie z odczuwanym bólem. Ekspozycja na bodźce humorystyczne może poprawić wyniki leczenia, powodując zmiany parametrów biologicznych związanych z bólem. Tę hipotezę oceniano w kilku badaniach empirycznych. Uzyskano obiecujące wyniki, ale w następnych latach badań nie kontynuowano. Niektórzy badacze wysunęli teorię, że adaptacyjny styl humoru może wpływać na zdrowie poprzez generowanie pozytywnych stanów emocjonalnych, które mogą mieć działanie przeciwbólowe i wzmacniające odporność, a nawet mogą cofnąć somatyczne następstwa negatywnych emocji.
Z punktu widzenia psychologii niektórzy autorzy postawili hipotezę, że wystawienie na działanie bodźców lub zadań humorystycznych może mieć wpływ na zdrowie ze względu na towarzyszące temu odwrócenie uwagi. Co ważne, wykazano, że rozproszenie uwagi stanowi skuteczną strategię radzenia sobie z bólem. Odwrócenie uwagi od bólu działa w kategoriach konkurencji między egzogennym i endogennym przetwarzaniem informacji – percepcja endogennego bodźca (bólu) jest tłumiona przez świadome skupienie uwagi na bodźcu innym niż ból.
Zgodnie z inną teorią, humor może posłużyć jako mechanizm ponownej oceny poznawczej stresujących wydarzeń, co w konsekwencji sprzyja rozwojowi odporności i dobremu samopoczuciu. Ponadto humor pozwala postrzegać stresujące sytuacje jako wyzwania, a nie zagrożenia, co daje poczucie panowania nad wydarzeniami. Dodatkowo humor jako strategia radzenia sobie może pomóc uzyskać emocjonalny dystans do danego wydarzenia i skupić się na jego pozytywnych aspektach. Tak więc w tym przypadku humor pozwala na ponowną ocenę bólu, który z perspektywy czasu może się wydać mniej negatywny i stresujący.
Uważa się również, że korzyści zdrowotne wynikające z humoru mogą wzmacniać wsparcie społeczne, co oznacza, że osoby stosujące adaptacyjne formy humoru i życzliwe poczucie humoru łatwiej nawiązują i utrzymują przyjaźnie. Tacy ludzie są bardziej kompetentni społecznie, a to umożliwia im zbudowanie satysfakcjonujących relacji społecznych, co z kolei, jak się okazuje, może mieć znaczenie w radzeniu sobie z bólem.
W większości badań u chorych odnotowano znaczny wzrost tolerancji bólu po obejrzeniu przez nich klipu komediowego, i to nie tylko w warunkach eksperymentalnych, ale także w rzeczywistych warunkach klinicznych. Wydaje się, że efekty te są związane z mechanizmem odwracania uwagi, ponieważ podobne wyniki odnotowano w przypadku zadań pozbawionych wprawdzie humoru, ale rozpraszających uwagę. Zgodnie z wynikami innych badań tolerancję bólu moduluje uwalnianie endorfin wytwarzane przez śmiech społeczny.
Jeden z ważniejszych aspektów ludzkiej reakcji na ból stanowi jego poznawczy wymiar. Na przykład model bólu polegający na unikaniu strachu traktuje znaczenie jakie nadajemy doświadczaniu bólu jako kluczowy aspekt w rozwoju lęku przed bólem, a zatem zachowań unikowych. Wydaje się, że w procesie, w którym przewlekły ból prowadzi do niepełnosprawności, pośredniczą następujące zmienne: wrażliwość na lęk, strach przed bólem, katastrofizacja oraz nadmierna uwaga skupiona na sygnałach z ciała. Te zmienne poznawcze to typowe punkty, na których się koncentrujemy w przypadku interwencji psychologicznych w leczeniu bólu przewlekłego. Wśród różnych podejść terapeutycznych humor i śmiech uznano za dobre narzędzia pomagające pacjentom z przewlekłym bólem.
Należy jednak zauważyć, że nie wszystkie badania wykazały pozytywny wpływ humoru na przewlekły ból, ponieważ w niektórych z nich nie stwierdzono związku między strategiami radzenia sobie opartymi na humorze a poprawą psychiczną.
Podsumowując, humor może być wykorzystywany jako jedna z technik leczenia bólu, ponieważ zgodnie z wynikami analizowanych badań eksperymentalnych odnotowano skuteczność tych interwencji w łagodzeniu bólu. Ponadto badania wykazały interesujące powiązania między humorem a niższym poziomem lęku, codziennym stresem, samotnością oraz innymi zmiennymi.
Zjawisko to może tłumaczyć połączenie perspektywy biologicznej i psychologicznej – wprawdzie rozproszenie uwagi samo w sobie jest w stanie zwiększyć próg bólu i tolerancję na ból, jednak do poprawy zdrowia psychicznego potrzebny jest silniejszy mechanizm, taki jak uwalnianie endorfin pod wpływem humorystycznych i radosnych doświadczeń. Potrzeba jednak więcej badań, nie tylko do zbadania związku między humorem a innymi zmiennymi w przewlekłych stanach bólowych, ale także w celu określenia skuteczności humorystycznych interwencji w radzeniu sobie z objawami. Pamiętajmy, że ból jest złożonym zjawiskiem, które wymaga wielokierunkowego leczenia.
