Jak długo SARS-CoV-2 utrzymuje się w środowisku i co z tego wynika?

Jak długo SARS-CoV-2 utrzymuje się w środowisku i co z tego wynika?

Skróty: COVID-19 (coronavirus disease) – choroba spowodowana przez SARS-CoV-2, ECDC (European Center for Disease Control and Prevention) – Europejskie Centrum ds. Zapobiegania i Kontroli Chorób, PPE (personal protective equipment) – środki ochrony indywidualnej, SARS (severe acute respiratory syndrome) – zespół ciężkiej ostrej niewydolności oddechowej, SARS-CoV-2 – koronawirus zespołu ostrej niewydolności oddechowej 2

Van Doremalen i wsp. przeanalizowali utrzymywanie się SARS-CoV-2 (i SARS-CoV-1 odpowiedzialnego za epidemię w latach 2002–2003) na różnego rodzaju powierzchniach oraz w aerozolu (wielkość cząstek zawieszonych w powietrzu <5 µm).¹ Eksperyment prowadzono przez 7 dni, oznaczając ilość wirusa zachowującego właściwości zakażające na powierzchni miedzianej, ze stali nierdzewnej, plastikowej i kartonowej. Utrzymywanie się wirusa w aerozolu mierzono przez 3 godziny. Przez cały czas prowadzenia eksperymentu utrzymywano określone warunki środowiska: temperatura 21–23°C, wilgotność powietrza ≥40%. Ilość wirusa mierzono w TCID50 (50% tissue-culture infectious dose – ilość wirusa, która zabije 50% zakażonych komórek lub wywoła efekt cytopatyczny w 50% komórek hodowli tkankowej). Stwierdzono, że SARS-CoV-2 utrzymywał się najkrócej na miedzi (4 h) i kartonie (24 h), najdłużej zaś na powierzchniach plastikowych i wykonanych ze stali nierdzewnej (do 72 h). Stężenie wirusa w aerozolu badano tylko przez 3 godziny, ale stwierdzono spadek stężenia zakaźnych cząstek wirusa w powietrzu; czas półtrwania wynosił 1,1–1,2 godziny (zakres 0,64–2,64 h), jednak pod koniec eksperymentu TCID₅₀ pozostawała powyżej ustalonego progu detekcji. Czasy półtrwania SARS-CoV-2 na powierzchniach wynosiły: dla plastiku – 6,8 godziny, stali nierdzewnej – 5,6 godziny, kartonu – ok. 3,8 godziny i miedzi – ok. 1 godziny.

Chociaż przedstawiony eksperyment przeprowadzono w warunkach laboratoryjnych, płyną z niego wnioski istotne dla codziennej praktyki klinicznej i profilaktyki transmisji zakażeń zarówno w warunkach szpitalnych, jak i w izolacji domowej. W przecinaniu dróg transmisji SARS-CoV-2 na równi należy uwzględnić metody profilaktyki dla drogi wziewnej, jak i kontaktowej. W czasie mówienia, kasłania czy kichania wydostające się kropelki śliny i wydzieliny dróg oddechowych zawierające wirusa opadają grawitacyjnie na powierzchnie i przedmioty znajdujące się w otoczeniu osoby zakażonej. Potwierdzają to nieliczne dotychczas opublikowane prace – zanieczyszczenie środowiska materiałem zakaźnym wykrywano w salach chorych z COVID-19.^2,3 Osobiste przedmioty pacjenta należy również uznać za skażone; dotyczy to też dokumentów (np. dowodu osobistego). Przed wypisaniem chorego ze szpitala do domu lub zwrotem przedmiotów rodzinie w przypadku jego zgonu wskazana jest zatem ich wcześniejsza dekontaminacja.

Utrzymywanie się w temperaturze pokojowej wirusa przez kilka dni na powierzchniach wykonanych z plastiku i stali nierdzewnej zwraca uwagę na potrzebę częstej higieny rąk, a także mycia i dezynfekcji często dotykanych powierzchni i przedmiotów, zwłaszcza wykonanych z plastiku lub ze stali. Należy to uwzględnić w planowaniu strategii prewencji zakażeń. W otoczeniu codziennej pracy medyków znajduje się wiele przedmiotów wykonanych z plastiku, na które zwykle nie zwraca się uwagi, a które mogą się przyczyniać do transmisji zakażenia SARS-CoV-2 między pracownikami (np. klawiatura i myszka komputerowa, długopis, telefon). W przypadku zakażeń bakteryjnych w wielu badaniach potwierdzono możliwość kontaminacji klawiatury komputerowej bakteriami pochodzącymi ze środowiska szpitalnego, a kilka badań wskazuje na możliwość udziału tego sprzętu w transmisji patogenów.4 Choć dotąd nie przeprowadzono badań poświęconych transmisji SARS-CoV-2 przez te przedmioty, w opracowaniu zaleceń dla placówki medycznej warto uwzględnić i taką możliwość.

W opisanym eksperymencie zastosowano kontrolowane warunki środowiska zewnętrznego. Należy jednak przypomnieć, że w przypadku wirusów obowiązuje zasada: im niższa temperatura, tym dłuższy czas zachowania przez nie właściwości zakażających. Zakażenia koronawirusowe szerzą się często w okresie jesienno-zimowym w krajach strefy umiarkowanej. Wilgoć i niższe temperatury sprzyjają przetrwaniu wirusów w środowisku. Należy założyć, że w przestrzeniach, w których może się znajdować chory na COVID-19 (karetka, samochód, którym przyjechał, namiot, gdzie prowadzi się segregację [triaż], lub poczekalnia dla pacjentów), temperatura niższa niż pokojowa i stosunkowo duża wilgotność powietrza (często występujące w okresie przedwiośnia) dodatkowo sprzyjają przetrwaniu wirusa na skażonych powierzchniach i przedmiotach (np. krzesłach). Z kolei dane epidemiologiczne dotyczące szerzenia się zakażenia SARS-CoV-2 w krajach o gorącym klimacie (zarówno wilgotnym, jak i suchym) mogą pośrednio wskazywać na to, że zmiana pogody (pojawienie się upałów) niekoniecznie ograniczy transmisję wirusa.

W dniu 26 marca br. ECDC opublikowało zalecenia dotyczące dezynfekcji środowiska, w którym mogło dojść do zanieczyszczenia SARS-CoV-2.⁵ Dotyczą one zarówno placówek medycznych, jak i pomieszczeń/przestrzeni niezwiązanych z opieką medyczną, a potencjalnie zanieczyszczonych wirusem. W dokumencie tym wskazano, że środki dezynfekcyjne zawierające alkohol w stężeniu 70–80% po 1-minutowej ekspozycji znacznie zmniejszają zakaźność wirusów otoczkowych, w tym SARS-CoV-2. Przy czym zastrzeżono, że etanol jako substancja czynna nie został jeszcze zatwierdzony na podstawie regulacji produktów biobójczych (BPR, rozporządzenie UE nr 528/212), choć nie kwestionowano jego skuteczności.