©License: CC BY-NC-SA 3.0 IGO
Tłumaczyli: Magdalena Rot, Piotr Filberek
Konsultowała: dr n. med. Weronika Rymer, Katedra i Klinika Chorób Zakaźnych, Chorób Wątroby i Nabytych Niedoborów Odpornościowych, Uniwersytet Medyczny im. Piastów Śląskich we Wrocławiu
Skróty: COVID-19 (coronavirus disease) – choroba spowodowana przez SARS-CoV-2, FFP (filtering face piece) – maska ochronna filtrująca, PPE (personal protective equipment) – środki ochrony indywidualnej, WHO (World Health Organization) – Światowa Organizacja Zdrowia
Wprowadzenie
Niniejszy dokument zawiera podsumowanie zaleceń Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) w zakresie racjonalnego stosowania środków ochrony indywidualnej (PPE) w placówkach ochrony zdrowia, poza nimi oraz w trakcie przeładunku towarów. W tym kontekście przez PPE rozumie się rękawiczki, maseczki chirurgiczne, gogle lub przyłbice, fartuchy z długim rękawem, a w przypadku określonych procedur medycznych także maski z filtrem (klasy N95, FFP2 lub ich odpowiedniki) i fartuchy foliowe przednie. Dokument jest skierowany zarówno do osób zajmujących się rozdzielaniem PPE, jak i do organów zdrowia publicznego oraz osób w placówkach opieki zdrowotnej i poza nimi i zawiera informacje o priorytetowych zastosowaniach PPE.
Dokument będzie aktualizowany przez WHO na bieżąco w miarę pojawiania się nowych informacji.
COVID-19 – działania zapobiegawcze
Dostępne dane wskazują, że wirus wywołujący COVID-19 przenosi się pomiędzy ludźmi przez bliski kontakt oraz drogą kropelkową; nie potwierdzono natomiast rozprzestrzeniania się wirusa drogą powietrzną. Ryzyko zakażenia jest największe u osób przebywających w bliskim kontakcie z chorymi na COVID-19 lub sprawujących nad nimi opiekę.
Zasadnicze znaczenie ma podjęcie odpowiednich działań zapobiegawczych i ograniczających ryzyko zakażenia. Do najskuteczniejszych działań zapobiegawczych poza placówkami opieki zdrowotnej należą:
1) częsta higiena rąk – dezynfekcja rąk środkiem na bazie alkoholu, jeśli nie ma widocznych zabrudzeń, lub mycie wodą i mydłem, jeżeli ręce są widocznie brudne
2) unikanie dotykania własnej twarzy, nosa i ust
3) higiena dróg oddechowych – zakrywanie ust dołem łokciowym lub chusteczką podczas kaszlu lub kichania; chusteczkę należy wyrzucić natychmiast po użyciu
4) stosowanie maseczki chirurgicznej w przypadku objawów ze strony układu oddechowego i higiena rąk natychmiast po wyrzuceniu maseczki
5) utrzymywanie odległości ≥1 metra od osób z objawami ze strony układu oddechowego.
W celu ochrony własnej i zapobiegania rozprzestrzenianiu się wirusa w placówkach opieki zdrowotnej pracownicy medyczni mają obowiązek stosowania dodatkowych środków ostrożności. Jednym z takich środków dla pracowników medycznych sprawujących opiekę nad chorymi na COVID-19 jest właściwe korzystanie z PPE, czyli wybór odpowiednich PPE oraz przeszkolenie w zakresie ich zakładania, zdejmowania i utylizacji.
Jak stwierdzono w dokumencie WHO pt. „Infection prevention and control of epidemic- and pandemic-prone acute respiratory infections in health care”,1 stosowanie PPE to jedyna skuteczna metoda w pakiecie zapobiegawczych działań administracyjnych, środowiskowych i technicznych. Działania te zostały podsumowane poniżej:
1) działania administracyjne – obejmują zapewnienie zasobów niezbędnych do realizacji profilaktyki i kontroli zakażeń, takich jak odpowiednia infrastruktura, opracowanie przejrzystych zasad profilaktyki i kontroli zakażeń, ułatwiony dostęp do badań laboratoryjnych, odpowiednia segregacja (triaż) pacjentów, odpowiedni stosunek liczby personelu do liczby pacjentów oraz szkolenie personelu
2) działania środowiskowe i techniczne – mają na celu ograniczenie rozsiewu patogenów oraz skażenia powierzchni i przedmiotów; obejmują zapewnienie przestrzeni umożliwiającej zachowanie odstępu ≥1 metra między pacjentami oraz między pacjentami a personelem medycznym, a także odpowiednio wentylowanych izolatek dla pacjentów z podejrzeniem lub rozpoznaniem COVID-19.
COVID-19 to choroba układu oddechowego, która – w przeciwieństwie do gorączki krwotocznej ebola – nie przenosi się przez kontakt z zakażonymi płynami ustrojowymi. W związku z tym w obu przypadkach obowiązują różne wymogi w zakresie stosowania PPE. Osoby mające kontakt z chorymi na COVID-19 nie mają obowiązku stosowania kombinezonów, które są wymagane w przypadku zakażenia wirusem ebola.
Przerwanie ciągłości globalnego łańcucha dostaw PPE
Aktualne światowe rezerwy PPE, a przede wszystkim maseczek chirurgicznych i masek z filtrem, są niewystarczające do zaspokojenia potrzeb. Szacuje się, że wkrótce zabraknie również fartuchów i gogli. Gwałtowny wzrost zapotrzebowania na PPE, spowodowany nie tylko przez liczbę chorych na COVID-19, ale też przez dezinformację, panikę zakupową i gromadzenie zapasów, będzie prowadził do dalszego pogłębiania się ich deficytu. Możliwości zwiększenia produkcji PPE są ograniczone, nie jest też możliwe zaspokojenie aktualnego zapotrzebowania na maseczki chirurgiczne i maski z filtrem, zwłaszcza jeśli ich nieprawidłowe wykorzystanie będzie nadal tak powszechne jak obecnie.
Zalecenia dotyczące optymalizacji dostępu do PPE
W obliczu deficytu PPE na całym świecie poniższe strategie mogą pomóc zoptymalizować ich dostępność (ryc.).
Ryc. Strategie optymalizacji dostępności środków ochrony indywidualnej (PPE)
1. Zminimalizowanie zapotrzebowania na PPE
Poniższe działania mogą zminimalizować zapotrzebowanie na PPE bez uszczerbku dla ochrony pracowników medycznych i innych osób narażonych na kontakt z wirusem wywołującym COVID-19 w placówkach ochrony zdrowia:
1) rozważ wykorzystanie rozwiązań telemedycyny do oceny pacjentów z podejrzeniem COVID-19, co ograniczy liczbę osób zgłaszających się do placówki ochrony zdrowia
2) w celu zmniejszenia narażenia na kontakt z wirusem powodującym COVID-19 korzystaj z barier fizycznych, na przykład szklanych lub plastikowych szyb; takie rozwiązanie można zastosować na terenie placówek ochrony zdrowia w miejscach pierwszego kontaktu z pacjentem, na przykład w miejscu segregacji pacjentów, rejestracji na oddziałach ratunkowych oraz w stanowiskach wydawania leków w aptekach
3) ogranicz wstęp na sale chorych na COVID-19 dla personelu, który nie sprawuje nad nimi bezpośredniej opieki. Rozważ łączenie czynności w celu zminimalizowania liczby wejść do sali chorego (np. sprawdzaj parametry życiowe podczas wizyty u pacjenta w celu podania mu leku lub zleć dostarczanie posiłku przez personel medyczny podczas wizyty, której celem jest wykonanie innych czynności) oraz zaplanuj, które czynności będą wykonywane przy łóżku pacjenta.
Najlepiej całkowicie zabronić odwiedzin u chorego, ale jeśli to niemożliwe, ogranicz liczbę osób odwiedzających miejsca izolacji chorych na COVID-19 oraz czas odwiedzin. Jasno poinstruuj osoby odwiedzające, jak zakładać i zdejmować PPE oraz jak dezynfekować ręce, by uniknąć samokontaminacji.
2. Zapewnienie racjonalnego i właściwego wykorzystania PPE
Wybór PPE należy dopasować do ryzyka kontaktu z patogenem (np. rodzaju wykonywanych czynności) oraz drogi jego transmisji (np. kontaktowa, kropelkowa czy przez aerozol). Nadużywanie PPE pogłębi ich niedobór. W racjonalnym korzystaniu PPE pomoże przestrzeganie poniższych zaleceń:
1) rodzaj PPE stosowanych podczas opieki nad chorym na COVID-19 zależy od miejsca, personelu oraz wykonywanych czynności (tab.)
2) pracownicy medyczni sprawujący bezpośrednią opiekę nad pacjentami powinni założyć fartuch z długim rękawem, rękawiczki, maseczkę chirurgiczną oraz osłonę oczu (gogle lub przyłbicę)
3) pracownicy medyczni obecni podczas procedur związanych z powstaniem aerozolu (np. intubacji dotchawiczej, wentylacji nieinwazyjnej, tracheostomii, resuscytacji krążeniowo-oddechowej, wentylacji manualnej przed intubacją, bronchoskopii) powinni założyć maskę z filtrem, ochronę oczu, rękawiczki oraz fartuch z długim rękawem, a jeśli fartuch z długim rękawem nie jest nieprzemakalny – dodatkowo fartuch foliowy przedni1
4) podczas wcześniejszych sytuacji zagrożenia zdrowia publicznego związanego z ostrą chorobą zakaźną układu oddechowego w obliczu niewystarczającego zaopatrzenia w PPE wydłużono czas stosowania masek z filtrem (np. klasy N95, FFP2 lub odpowiednika).3 Oznacza to, że pracownik medyczny nosił tę samą maskę podczas sprawowania opieki nad wieloma pacjentami z tym samym rozpoznaniem, nie zdejmując jej. Dostępne dane wskazują, że maski stosowane w ten sposób zachowują funkcję ochronną, choć ich noszenie przez >4 godziny może prowadzić do dyskomfortu i w związku z tym należy go unikać4-6
5) osoby z objawami ze strony układu oddechowego przebywające w domu oraz osoby sprawujące opiekę nad chorymi na COVID-19 w domu powinny otrzymać maseczki chirurgiczne. Więcej informacji na ten temat można znaleźć w dokumencie WHO pt. „Home care for patients with COVID-19 presenting with mild symptoms and management of their contacts”7
6) nie zaleca się noszenia żadnych masek przez osoby bez objawów choroby. Stosowanie masek, gdy nie ma do tego wskazań, może generować niepotrzebne koszty i problemy z zaopatrzeniem, a także wytworzyć fałszywe poczucie bezpieczeństwa skutkujące zaniedbaniem innych niezbędnych działań zapobiegawczych. Więcej informacji na ten temat można znaleźć w dokumencie WHO pt. „Advice on the use of masks in the community, during home care, and in health care settings in the context of COVID-19”.8
Tabela. Zalecenia dotyczące stosowania środków ochrony indywidualnej (PPE) podczas epidemii COVID-19 w zależności od miejsca, personelu i wykonywanych czynnościa | |||
---|---|---|---|
Miejsce | Personel/pacjenci | Czynności | Rodzaj PPE lub środków ostrożności |
placówki opieki zamkniętej | |||
sala chorego | pracownicy medyczni | bezpośrednia opieka nad chorym na COVID-19 | maseczka chirurgiczna
fartuch z długim rękawem rękawiczki ochrona oczu (gogle lub przyłbica) |
procedury związane z powstawaniem aerozolu wykonywane u chorych na COVID-19 |
maska z filtrem N95 lub FFP2 lub ich odpowiednik
fartuch z długim rękawem rękawiczki ochrona oczu fartuch bez rękawów foliowy przedni (nieprzemakalny) |
||
personel sprzątający | wejście na salę chorego na COVID-19 | maseczka chirurgiczna
fartuch z długim rękawem grube rękawice gumowe ochrona oczu (w razie ryzyka zachlapania materiałem zakaźnym lub środkami chemicznymi) wysokie lub pełne gumowe obuwie robocze |
|
odwiedzającyb | wejście na salę chorego na COVID-19 | maseczka chirurgiczna
fartuch z długim rękawem rękawiczki |
|
inne miejsca, przez które odbywa się transport pacjenta (np. oddziały, korytarze) | cały personel, także pracownicy medyczni | jakiekolwiek czynności niezwiązane z kontaktem z chorymi na COVID-19 | PPE niewymagane |
segregacja pacjentów (triaż) | pracownicy medyczni | wstępna ocena pacjenta niewymagająca bezpośredniego kontaktuc | zachowaj odległość ≥1 m
PPE niewymagane |
pacjenci z objawami ze strony układu oddechowego | jakiekolwiek | zachowaj odległość ≥1 m
zaopatrz pacjenta w maseczkę chirurgiczną, o ile ją toleruje |
|
pacjenci bez objawów ze strony układu oddechowego | jakiekolwiek | PPE niewymagane | |
laboratorium | analityk, laborant, technik | praca z materiałem pobranym z dróg oddechowych pacjenta | maseczka chirurgiczna fartuch z długim rękawem rękawiczki ochrona oczu (w razie ryzyka odbryzgów) |
pomieszczenia administracyjne | cały personel, także pracownicy medyczni | praca administracyjna, niezwiązana z kontaktem z chorymi na COVID-19 | PPE niewymagane |
placówki opieki ambulatoryjnej | |||
gabinet konsultacyjny | pracownicy medyczni | badanie przedmiotowe pacjenta z objawami ze strony układu oddechowego | maseczka chirurgiczna
fartuch z długim rękawem rękawiczki ochrona oczu |
pracownicy medyczni | badanie przedmiotowe pacjenta bez objawów ze strony układu oddechowego | PPE zgodnie ze standardowymi zasadami dotyczącymi środków ostrożności i z oceną ryzyka | |
pacjenci z objawami ze strony układu oddechowego | jakiekolwiek | zaopatrz pacjenta w maseczkę chirurgiczną, o ile ją toleruje | |
pacjenci bez objawów ze strony układu oddechowego | jakiekolwiek | PPE niewymagane | |
personel sprzątający | po konsultacji pacjenta z objawami ze strony układu oddechowego i między konsultacjami | maseczka chirurgiczna
fartuch z długim rękawem grube rękawice gumowe ochrona oczu (w razie ryzyka zachlapania materiałem zakaźnym lub środkami chemicznymi) wysokie lub pełne gumowe obuwie robocze |
|
poczekalnia | pacjenci z objawami ze strony układu oddechowego | jakiekolwiek | zaopatrz pacjenta w maseczkę chirurgiczną, o ile ją toleruje niezwłocznie przenieś pacjenta do separatki lub oddzielnego pomieszczenia, z dala od innych osób; jeżeli nie ma takiej możliwości, upewnij się, że pacjent zachowuje odległość ≥1 m od innych pacjentów |
pacjenci bez objawów ze strony układu oddechowego | jakiekolwiek | PPE niewymagane | |
pomieszczenia administracyjne | cały personel, także pracownicy medyczni | praca administracyjna | PPE niewymagane |
segregacja pacjentów (triaż) | pracownicy medyczni | wstępna ocena pacjenta niewymagająca bezpośredniego kontaktuc | zachowaj odległość ≥1 m PPE niewymagane |
pacjenci z objawami ze strony układu oddechowego | jakiekolwiek | zachowaj odległość ≥1 m zaopatrz pacjenta w maseczkę chirurgiczną, o ile ją toleruje |
|
pacjenci bez objawów ze strony układu oddechowego | jakiekolwiek | PPE niewymagane | |
miejsca poza placówkami ochrony zdrowia | |||
dom | pacjenci z objawami ze strony układu oddechowego | jakiekolwiek | zachowaj odległość ≥1 m
zaopatrz pacjenta w maseczkę chirurgiczną, o ile ją toleruje (pacjent powinien zdejmować maseczkę przed snem) |
opiekunowie | wejście do pokoju chorego, bez bezpośredniej opieki lub pomocy | maseczka chirurgiczna | |
opiekunowie | bezpośrednia opieka nad chorym na COVID-19 w domu lub kontakt z kałem, moczem lub wydzielinami chorego | rękawiczki maseczka chirurgiczna fartuch bez rękawów foliowy przedni (w razie ryzyka zachlapania) |
|
pracownicy medyczni | bezpośrednia opieka nad chorym na COVID-19 w domu | maseczka chirurgiczna fartuch z długim rękawem rękawiczki ochrona oczu |
|
przestrzeń publiczna (np. szkoły, centra handlowe, dworce kolejowe) | osoby bez objawów ze strony układu oddechowego | jakiekolwiek | PPE niewymagane |
miejsca wjazdu do kraju (przejścia graniczne itp.) | |||
pomieszczenia administracyjne | cały personel | jakiekolwiek | PPE niewymagane |
strefa oceny stanu zdrowia podróżnych | personel | ocena wstępna (pomiar temperatury ciała) niewymagająca bezpośredniego kontaktuc | zachowaj odległość ≥1 m PPE niewymagane |
personel | ocena pogłębiona (m.in. wywiad z podróżnymi z podwyższoną temperaturą ciała w kierunku objawów klinicznych sugerujących COVID-19 i analiza ich historii podróży) | maseczka chirurgiczna rękawiczki |
|
personel sprzątający | sprzątanie miejsca, w którym badane są osoby z podwyższoną temperaturą ciała | maseczka chirurgiczna fartuch z długim rękawem grube rękawice gumowe ochrona oczu (w razie ryzyka zachlapania materiałem zakaźnym lub środkami chemicznymi) wysokie lub pełne gumowe obuwie robocze |
|
czasowe izolatki | personel | wejście do strefy izolacji, ale niezwiązane z prowadzeniem bezpośredniej opieki | zachowaj odległość ≥1 m maseczka chirurgiczna rękawiczki |
personel, w tym pracownicy medyczni | opieka nad pasażerem przewożonym do placówki ochrony zdrowia | maseczka chirurgiczna fartuch z długim rękawem rękawiczki ochrona oczu |
|
personel sprzątający | sprzątanie miejsca czasowej izolacji | maseczka chirurgiczna
fartuch z długim rękawem grube rękawice gumowe ochrona oczu (w razie ryzyka narażenia na materiał zakaźny lub środki chemiczne) wysokie lub pełne gumowe obuwie robocze |
|
transport karetką lub inny transport medyczny | pracownicy medyczni | transport pacjenta z podejrzeniem COVID-19 do ośrodka referencyjnego | maseczka chirurgiczna
fartuch z długim rękawem rękawiczki ochrona oczu |
kierowca | tylko prowadzenie pojazdu, kabina kierowcy jest odseparowana od pacjenta z podejrzeniem COVID-19 | zachowaj odległość ≥1 m
PPE niewymagane |
|
pomoc przy przenoszeniu pacjenta z podejrzeniem COVID-19 | maseczka chirurgiczna fartuch z długim rękawem rękawiczki ochrona oczu |
||
bez bezpośredniego kontaktu z pacjentem z podejrzeniem COVID-19, ale kabina kierowcy nie jest odseparowana od przedziału pacjenta | maseczka chirurgiczna | ||
pacjent z podejrzeniem COVID-19 | transport do ośrodka referencyjnego | zaopatrz pacjenta w maseczkę chirurgiczną, o ile ją toleruje | |
personel sprzątający | sprzątanie po transporcie pacjenta z podejrzeniem COVID-19 do ośrodka referencyjnego i między transportami | maseczka chirurgiczna fartuch z długim rękawem grube rękawice gumowe ochrona oczu (w razie ryzyka narażenia na materiał zakaźny lub środki chemiczne) wysokie lub pełne gumowe obuwie robocze |
|
zalecenia specjalne dla zespołów szybkiego reagowania wspierających działania z zakresu zdrowia publicznegod poza placówkami ochrony zdrowia | |||
gdziekolwiek | członkowie zespołu szybkiego reagowania | wywiad z pacjentem z podejrzeniem lub rozpoznaniem COVID-19 lub z osobami z kontaktu z takim pacjentem | PPE niewymagane, jeśli procedura odbywa się zdalnie (np. przez telefon lub wideokonferencję); w miarę możliwości wywiad należy przeprowadzić zdalnie |
osobisty wywiad z pacjentem z podejrzeniem lub rozpoznaniem COVID-19 niewymagający bezpośredniego kontaktu | maseczka chirurgiczna zachowaj odległość ≥1 m wywiad należy przeprowadzić poza domem lub na świeżym powietrzu; pacjent z podejrzeniem lub rozpoznaniem COVID-19 powinien nosić maseczkę chirurgiczną, o ile ją toleruje |
||
osobisty wywiad z bezobjawową osobą z kontaktu z chorym na COVID-19 | zachowaj odległość ≥1 m PPE niewymagane wywiad należy przeprowadzić poza domem lub na świeżym powietrzu; w razie konieczności wejścia do budynku użyj kamery termowizyjnej, aby się upewnić, że osoba nie ma gorączki, zachowaj odległość ≥1 m, nie dotykaj niczego w domu |
||
a Oprócz zastosowania odpowiednich PPE, należy pamiętać o częstej higienie rąk i higienie układu oddechowego. PPE po użyciu należy umieścić w odpowiednim
pojemniku na odpady. Przed założeniem i po zdjęciu PPE należy zdezynfekować ręce.
b Należy ograniczyć liczbę odwiedzających. Odwiedzający, którzy muszą wejść do sali chorego na COVID-19, powinni zostać jasno poinstruowani o tym, jak prawidłowo założyć i zdjąć PPE i jak zadbać o odpowiednią higienę rąk przed założeniem i po zdjęciu PPE. Osoby takie powinny być nadzorowane przez pracowników medycznych. c Ta kategoria obejmuje użycie bezdotykowych termometrów i kamer termowizyjnych, a także ograniczoną obserwację i wywiad, przy zachowaniu odległości ?1 m. d Wszystkich członków zespołu szybkiego reagowania trzeba przeszkolić w zakresie odpowiedniej higieny rąk oraz prawidłowego zakładania i zdejmowania PPE, by uniknęli samokontaminacji. |