Streszczenie
Oko jest miejscem, gdzie często dochodzi do rozwoju reakcji alergicznych. Określenie alergiczne zapalenie spojówek odnosi się do kilku jednostek chorobowych, które charakteryzują się zmianami w zakresie powiek, spojówek i rogówki. Rozpoznanie alergicznego zapalenia spojówek opiera się przede wszystkim na wywiadzie, badaniu aparatu zewnętrznego oka i testach skórnych z aeroalergenami. W przypadkach wątpliwych istnieje szereg metod diagnostycznych do dyspozycji specjalistów: alergologa i/lub okulisty.
Wprowadzenie
Alergiczny nieżyt nosa i spojówek (ANN; allergic rhinoconjunctivitis – ARC) jest najczęstszą chorobą alergiczną na świecie.1 Współistnienie alergii spojówek i nosa jest częste, ponieważ około 90% osób z alergicznym nieżytem nosa ma również zajęte spojówki.2 Natomiast dolegliwości samych spojówek, połączone z ich przekrwieniem, dotyczą 40–60% populacji europejskiej i wynikają z różnych przyczyn.3 Diagnostyka alergii ocznej jest w większości przypadków łatwa i opiera się na 4 etapach:
- dobrze zebrany wywiad,
- badanie zewnętrznych struktur oka,
- diagnostyka podstawowa,
- diagnostyka specjalistyczna, wykonywana w przypadkach braku diagnozy po wykonaniu badań podstawowych.
Etapy 1–3 są możliwe do przeprowadzenia przez lekarza każdej specjalności w trybie ambulatoryjnym. Natomiast diagnostyka specjalistyczna powinna być prowadzona przez okulistę we współpracy z alergologiem.
Wywiad
Wywiad jest podstawowym elementem diagnostyki alergii oczu. Pytamy o:
- rodzaj dolegliwości narządu wzroku,
- obciążenie chorego chorobą alergiczną.
Dolegliwości sugerujące alergię oka przedstawiono w tabeli 1. Są one typowe dla najczęstszych alergii ocznych: nieżytu okresowego (intermittent allergic conjunctivitis – IAC), sezonowego (seasonal allergic conjunctivitis – SAC) i całorocznego, przetrwałego nieżytu alergicznego spojówek (persistent allergic conjunctivitis – PAC).4,5
| Tabela 1. Dolegliwości sugerujące alergię oka |
|---|
|
| ARC – alergiczny nieżyt nosa i spojówek |
W tabeli 2. przedstawiono dolegliwości, które mogą towarzyszyć alergii oczu, ale wymagają diagnostyki okulistycznej, ponieważ mogą oznaczać poważne uszkodzenie narządu wzroku.4,5
| Tabela 2. Dolegliwości, które mogą towarzyszyć alergii oczu, ale wymagają diagnostyki okulistycznej |
|---|
|
| AKC – atopowe zapalenie spojówek i rogówki (atopic keratoconjunctivitis), VKC – wiosenne zapalenie spojówek i rogówki (vernal keratoconjunctivitis) |
Jeśli powyższe dolegliwości występują u osoby z „dodatnim wywiadem alergicznym”, rozpoznanie alergii jest wysoce prawdopodobne.
Dodatni wywiad alergiczny to:5
- występowanie chorób alergicznych w najbliższej rodzinie pacjenta,
- występowanie w przeszłości i/lub obecnie u pacjenta zdiagnozowanych chorób alergicznych, takich jak atopowe zapalenie skóry (atopic dermatitis – AD), astma oskrzelowa czy ANN, rzadziej alergia pokarmowa,
- sezonowość objawów lub związek czasowy z wprowadzeniem zwierzęcia do domu lub rozpoczęciem pracy w zawodach: spawanie, galwanizacja, lutowanie, kotlarstwo, fryzjerstwo, kwiaciarstwo i przemyśle: chemicznym, spożywczym, tytoniowym, farmaceutycznym, ogrodniczym, zakładach kosmetycznych i laboratoriach (szczególnie praca ze zwierzętami laboratoryjnymi),
- reakcja skórna skóry powiek i oczodołu po zastosowaniu nowego kosmetyku lub kropli do oczu.
Badanie zewnętrznych struktur oka
Oglądanie okolicy oczu i aparatu ochronnego oka pozwala stwierdzić zmiany sugerujące alergie oczu (tab. 3, ryc. 1. i 2).
| Tabela 3. Zmiany sugerujące alergię oczu wykrywane w badaniu zewnętrznych struktur oka |
|---|
|
| AD – atopowe zapalenie skóry (atopic dermatitis), AKC – atopowe zapalenie spojówek i rogówki (atopic keratoconjunctivitis), VKC – wiosenne zapalenie spojówek i rogówki (vernal keratoconjunctivitis) |
Ryc. 1. Budowa oka. 1. powieka, 2. tęczówka, 3. źrenica, 4. komora tylna, 6. twardówka, 7. naczyniówka, 8. siatkówka, 9. spojówka, 10. komora przednia, 11. ciało rzęskowe, 12. soczewka, 13. ciało szkliste, 14. nerw wzrokowy
Ryc. 2. Etapy odwracania powieki górnej
Diagnostyka podstawowa alergii oczu
W przypadku dodatniego wywiadu alergologicznego i dolegliwości, sugerujących chorobę alergiczną narządu wzroku, zlecenie podstawowych badań pozwala rozpoznać większość przypadków IAC i PAC. Są to:
- testy skórne z aeroalergenami (skin prick test – SPT) – dodatnie w 96% w SAC,1,6 co przy zgodności z wywiadem wystarcza do ustalenia rozpoznania, w PAC pozytywne w 60%, w wiosennym zapaleniu spojówek i rogówki (VKC) od 50%7 do 55%,8,9 w AKC w 33%, a tylko w 16% olbrzymiobrodawkowego zapalenia spojówek (giant papillare conjunctivitis – GPC),8,9
- oznaczenie swoistych immunoglobulin E (sIgE) w przypadku niecharakterystycznych testów skórnych, zmian skórnych utrudniających wykonanie SPT (dermografizm, atopowe zapalenie skóry [AZS]) lub braku zgodności ich wyniku z wywiadem. Ocenia się, że w przypadku VKC mogą one wykazać IgE zależną alergię dodatkowo u 10% chorych z ujemnymi SPT,9
- testy płatkowe w przypadku zmian skóry powiek i wokół nich. Są pomocne w wykrywaniu przyczyny zmian skórnych w AKC i w kontaktowym zapaleniu brzegów powiek i spojówek (contact blepharoconjunctivitis – ConBC).
