Zapalenie spojówek (coniunctivitis)
Definicja: powszechnie występująca choroba oczu o różnorodnej etiologii, przebiegająca z zadrażnieniem powierzchownym. Stanowi najczęstszą przyczynę zaczerwienienia oczu.
Dominujące objawy podmiotowe:
- zakażenia – dominuje dyskomfort i wydzielina w oku
- choroby alergiczne – dominuje świąd
- zespół suchego oka – dominuje nasilające się w ciągu dnia pieczenie
Typy reakcji spojówkowej:
- grudkowa – przerośnięta tkanka limfatyczna przypominająca ziarenka ryżu; objaw najbardziej nasilony w obrębie spojówki załamków worka spojówkowego; u dzieci obecność grudek bez objawów nie ma znaczenia klinicznego
- brodawkowa – przerośnięty nabłonek spojówki z centralnym włóknisto-naczyniowym rdzeniem.
Zakaźne zapalenie spojówek
Bakteryjne zapalenie spojówek
Definicja: zapalenie wywoływane najczęściej przez paciorkowce, gronkowce, rzadziej H. influenzae lub jelitowe bakterie Gram-ujemne, niekiedy dwoinki rzeżączki (N. gonorrhoea). U dzieci zapalenie spojówek najczęściej wywołują H. influenzae, a u noworodków patogeny z dróg rodnych matki. U osób noszących soczewki kontaktowe zawsze należy podejrzewać zakażenie pałeczką ropy błękitnej.
Objawy: zadrażnienie spojówkowe, obrzęk, lepka żółta wydzielina ropna lub biało-żółta śluzowo-ropna (powodująca zwykle sklejenie powiek i rzęs po nocy), nadmierne łzawienie, reakcja brodawkowa spojówki, bez powiększenia węzłów chłonnych (wyjątek stanowi ciężkie zakażenie N. gonorrhoea), typowo bez objawów światłowstrętu (jego obecność sugeruje zajęcie rogówki), bez pogorszenia ostrości wzroku (ew. minimalne pogorszenie z powodu wydzieliny zmieniającej skład filmu łzowego), prawidłowy kształt źrenic i ich reakcje.
Postępowanie: częste mycie rak, stosowanie oddzielnych ręczników, zachowanie ostrożności przy kontaktach z innymi osobami.
Leczenie:
- płukanie z worka spojówkowego wydzieliny przy użyciu 0,9% NaCl przed każdorazowym podaniem leków
- antybiotykoterapia empiryczna – w ciągu dnia zgodnie z zaleceniami krople oczne, a na noc maść; zalecany antybiotyk (np. amikacyna, gentamycyna, tobramycyna, erytromycyna, azytromycyna) lub chemioteraputyk o szerokim spektrum działania (np. fluorochinolony – ofloksacyna, lewofloksaycna, norfloksacyna, cyprofloksacyna, moksyfloksacyna); aminoglikozydy należy stosować co najmniej 3 razy na dobę, a fluorochinolony – 4 razy na dobę; nie stosuje się preparatów złożonych zawierających antybiotyk i glikokortykosteroid (GKS) – są one zarezerwowane do leczenia pooperacyjnego lub specjalistycznego
- alternatywnie wobec antybiotykoterapii stosuje się1,25% roztworu powidonu (w przypadkach ograniczonego dostępu do zasobów systemu ochrony zdrowia).
| Antybiotyki i chemioterapeutyki do stosowania miejscowego dostępne w Polsce | |||
|---|---|---|---|
| Krople | Maść | ||
| antybiotyki aminoglikozydowe | amikacyna (np. Biodacyna Ophthalmicum) | X | |
| gentamycyna (np. Gentamicin WZF 0,3%) | X | ||
| neomycyna (np. Neomycinum Jelfa) | X | ||
| tobramycyna (np. Tobrex, Tobrexan) | X | X | |
| antybiotyk makrolidowy | erytromycyna (np. Cusi Erythromycin 0,5%) | X | |
| antybiotyk azalidowy | azytromycyna (np. Azyter) | X | |
| fluorochinolony | cyprofloksacyna (np. Ciloxan, Cipronex 0,3%) | X | X |
| ofloksacyna< (np. Floxal, Oflodinex, Ofloxacin-POS)/td> | X | X | |
| lewofloksacyna (np. Oftaquix, Oftaquix sine) | X | ||
| moksyfloksacyna (np. Monafox, Vigamox) | X | ||
Należy pamiętać, że pospolite bakteryjne zapalenie spojówek bardzo często ustępuje nawet bez leczenia. Jeżeli po 7 dniach leczenia choroba nie ustępuje, to pacjenta należy skierować do okulisty. Osoby z przypadkami trudnymi klinicznie od początku choroby kieruje się do okulisty w celu ustalenia szczegółowego rozpoznania i leczenia.
W przypadku zakażeń u chorych stosujących soczewki kontaktowe szczególnie niebezpieczny jest P. aeruginosa , (lek z wyboru – tobramycyna). Osoby z zapaleniem spojówek o piorunującym przebiegu należy pilnie skierować na konsultację okulistyczną i hospitalizować. U takich chorych konieczne jest natychmiastowe rozpoczęcie ogólnej antybiotykoterapii (np. ceftriakson – dorośli 1 g i.m., dzieci 125 mg i.m., noworodki 25–50 mg/kg mc. (do dawki maks. 125 mg) i.m. lub i.v. w dawce pojedynczej] oraz miejscowej (np. fluorochinolony 1 kropla co 1 h).
Wirusowe zapalenie spojówek
Definicja: zapalenia najczęściej wywołane adenowirusami (epidemiczne zapalenia rogówki i spojówki, gorączka gardłowo-spojówkowa) oraz wirusami opryszczki (HSV), rzadziej wirusami ospy wietrznej i półpaśca (VZV); ponadto przyczyną mogą być pikornawirusy, wirus brodawczaka ludzkiego oraz wirus wywołujący mięczaka zakaźnego.
Objawy: zadrażnienie spojówkowe, obrzęk, reakcja grudkowa spojówek, wydzielina wodnista, nadmierne łzawienie, powiększenie węzłów chłonnych, niekiedy światłowstręt (jego obecność sugeruje zajęcie rogówki), zwykle bez pogorszenia ostrości wzroku (pogorszenie ostrości wzroku wskazuje na zajęcie rogówki np. przy zakażeniach adenowirusowych, HSV, VZV), prawidłowy kształt źrenic i ich reakcje, objawy ogólne (przy zakażeniach adenowirusowych [gorączka gardłowo-spojówkowa] może wystąpić gorączka, ból gardła, w rogówce typowo liczne ubytki nabłonka), przy zakażeniach HSV, VZV – towarzyszące zmiany skórne powiek, typowe zmiany w rogówce (owrzodzenia drzewkowate), przy zakażeniach molluscum contagiosum – zwykle zapalenie o charakterze przewlekłym z charakterystyczną zmianą w skórze powieki.
Postępowanie: częste mycie rak, stosowanie oddzielnych ręczników, zachowanie ostrożności przy kontaktach z innymi osobami.
Leczenie:
- zakażenie wirusem opryszczki lub wirusem ospy wietrznej i półpaśca – przez 3 tygodnie 3% acyklowir w maści 5 razy na dobę lub 0,15% gancyklowir w żelu 4 razy na dobę; czasem stosuje się również acyklowir p.o. w dawce 200-400 mg 5 razy na dobę
- zakażenia wywołane przez adenowirusy i pikornawirusy – leczenie ma wyłącznie charakter wspomagający: 0,15% żel do oczu zawierający gancyklowir działa tylko in vitro na wybrane nieliczne serotypy adenowirusów;
- zakażenia molluscum contagiosum – leczenie zmiany w skórze (np. wyłyżeczkowanie, krioterapia)
