Polemika z artykułem „Obowiązki podmiotów leczniczych dotyczące karty uodpornienia”

15.07.2020
dr n. med., mgr prawa Marta Rorat, prof. nadzw. dr hab. n. med., mgr prawa Tomasz Jurek, dr n. prawn. Tamara Zimna

Polemika z artykułem „Obowiązki podmiotów leczniczych dotyczące karty uodpornienia(p. Med. Prakt. Szczepienia 3/2019, s. 108–110)

Skróty: GIS – główny Inspektor Sanitarny, POZ – podstawowa opieka zdrowotna

Listy do Redakcji

dr n. med., mgr prawa Marta Rorat
Zakład Prawa Medycznego, Katedra Medycyny Sądowej Uniwersytetu Medycznego im. Piastów Śląskich we Wrocławiu; Oddział I Zakaźny, Wojewódzki Szpital Specjalistyczny im. J. Gromkowskiego we Wrocławiu; Klinika Pediatrii i Chorób Infekcyjnych Uniwersyteckiego Szpitala Klinicznego we Wrocławiu

prof. nadzw. dr hab. n. med., mgr prawa Tomasz Jurek
Zakład Prawa Medycznego, Katedra Medycyny Sądowej Uniwersytetu Medycznego im. Piastów Śląskich we Wrocławiu

Komentowany artykuł, napisany w formie pytań i odpowiedzi, porusza kilka wybranych zagadnień prawnych dotyczących karty uodpornienia – definicji, zakładania, prowadzenia, przechowywania, postępowania w przypadku zagubienia lub zniszczenia oraz możliwości wydania rodzicom i przekazania do innego podmiotu leczniczego. W praktyce wątpliwości może budzić przekazywanie karty uodpornienia pomiędzy podmiotami leczniczymi, gdy pacjent zdecyduje się na zmianę lekarza sprawującego nad nim profilaktyczną opiekę zdrowotną. W odpowiedzi na pytanie 9. autorka przywołuje stanowisko Głównego Inspektora Sanitarnego (GIS) z czerwca 2016 roku w sprawie właściwego sposobu przekazywania karty uodpornienia z oddziału noworodkowego do podmiotu leczniczego udzielającego świadczeń w zakresie podstawowej opieki zdrowotnej (POZ) lub pomiędzy podmiotami leczniczymi w przypadku zmiany świadczeniodawcy.1 Powyższy dokument stanowi element tzw. miękkiego prawa, czyli jest pewnego rodzaju wskazówką postępowania, nie ma jednak takiej mocy wiążącej, jak ustawy czy rozporządzenia, i nie powinien być z nimi sprzeczny. W stanowisku GIS czytamy, że podstawowe źródło informacji na temat realizacji szczepień obowiązkowych w Polsce stanowi karta uodpornienia w oryginale. Do tej pory nie utworzono bowiem rejestru internetowego, który umożliwiałby dokonywanie właściwych adnotacji, a tym samym dużo łatwiejszy nadzór organów władzy publicznej. Niezmiernie istotny jest jednak fakt, że powyższe stanowisko GIS opublikowano przed nowelizacją ustawy o prawach pacjenta z maja 2017 roku, wnoszącą dość istotne zmiany w zakresie udostępniania dokumentacji medycznej. Chociażby z tego powodu wszelkie porady dla lekarzy oparte na stanowisku niezgodnym z aktualnym stanem prawnym zasługują co najmniej na polemikę. Nie można bowiem przejść obojętnie wobec zalecenia obligatoryjnego przekazywania oryginału karty uodpornienia między podmiotami w przypadku odmiennej normy wynikającej z aktualnych przepisów prawa stanowionego.

Karta uodpornienia stanowi element indywidualnej, wewnętrznej dokumentacji medycznej. Oznacza to, że tworzona jest w odniesieniu do konkretnego pacjenta (w odróżnieniu od dokumentacji zbiorczej) i na potrzeby podmiotu udzielającego świadczeń zdrowotnych (w odróżnieniu od dokumentacji zewnętrznej, tworzonej wyłącznie na potrzeby pacjenta).2 Kwestie związane z udostępnianiem dokumentacji medycznej zawarto w ustawie z dnia 6 listopada 2008 roku o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta (dalej u.p.p.).3 Zgodnie z tą ustawą dostęp do dokumentacji realizuje prawo pacjenta do informacji o stanie zdrowia oraz udzielonych świadczeniach zdrowotnych (art. 23 § 1). Zgodnie z art. 26 § 3 ust. 1 u.p.p. podmiot udzielający świadczeń zdrowotnych udostępnia dokumentację medyczną innym podmiotom udzielającym świadczeń zdrowotnych, jeżeli dokumentacja ta jest niezbędna do zapewnienia ciągłości świadczeń zdrowotnych. W art. 27 ustawodawca szczegółowo odnosi się do sposobu udostępniania dokumentacji medycznej. Po zmianie przepisów w maju 2017 roku wydawanie oryginału (za potwierdzeniem odbioru i z zastrzeżeniem zwrotu po wykorzystaniu) jest dopuszczalne wyłącznie w trzech sytuacjach: (1) na żądanie organów władzy publicznej, (2) na żądanie sądów powszechnych lub (3) jeśli zwłoka w wydaniu dokumentacji mogłaby spowodować zagrożenie życia lub zdrowia pacjenta. Na gruncie komentowanych przepisów, co do zasady, kartę uodpornienia można wydać do wglądu, sporządzając jej wyciąg, odpis, kopię, skan, a w przypadku elektronicznego prowadzenia dokumentu – przygotowując wydruk, przekazując za pośrednictwem środków komunikacji elektronicznej lub na informatycznym nośniku danych. Oryginał można wydać w wyjątkowych okolicznościach – jeśli zachodzi konieczność szybkiego uzyskania dokumentacji, a czas konieczny na jej udostępnienie w innej formie jest zbyt długi, co stwarza zagrożenie życia lub chociażby zdrowia pacjenta. Taka sytuacja w medycynie jest hipotetyczna i w praktyce może mieć znaczenie jedynie w przypadku szczepienia poekspozycyjnego, ewentualnie w medycynie podróży, gdzie termin wyjazdu może determinować sposób i tempo postępowania. Art. 27 u.p.p. nie przewiduje innych wyjątków.

Z kolei ustawa o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi wskazuje jedynie na obowiązek założenia karty uodpornienia przez osoby wystawiające zaświadczenie o żywym urodzeniu, a osoby przeprowadzające szczepienia ochronne obliguje do jej wypełniania i przechowywania. Jednocześnie ustawodawca odsyła do rozporządzenia wykonawczego, które ma regulować m.in. sposób prowadzenia dokumentacji (w tym karty uodpornienia) i jej obieg.4 Rozporządzenie w sprawie obowiązkowych szczepień ochronnych w § 11 ust. 2 wskazuje, że w przypadku konieczności przekazania karty uodpornienia należy to zrobić za pokwitowaniem osoby przeprowadzającej obowiązkowe szczepienie ochronne.5 Oznacza to, że przekazywanie karty powinno być czymś szczególnym i rzadkim, a nie rutynową praktyką. Gdyby bowiem taka konieczność miała zachodzić w każdym przypadku zmiany podmiotu leczniczego, to odpowiednie przepisy zawierałyby adnotację o obowiązku przekazania, a nie jedynie wyjątkowej możliwości. Rozporządzenie nie odnosi się również do przekazywania karty uodpornienia z oddziału noworodkowego (czy też szerzej – przez osobę, która wystawia zaświadczenie o żywym urodzeniu), choć pośrednio wynika to z art. 17 ust. 7 ustawy o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi: „Osoby wystawiające zaświadczenie o urodzeniu żywym są obowiązane do założenia karty uodpornienia”.5 Jej dalsze prowadzenie może (i w większości przypadków będzie) realizować inny uprawniony podmiot, co wynika z organizacji systemu opieki zdrowotnej w Polsce. Założona karta uodpornienia staje się jednocześnie zaświadczeniem lekarskim potwierdzającym realizację lub brak realizacji pierwszych obowiązkowych szczepień ochronnych. Podobnie, według standardu organizacyjnego opieki okołoporodowej „noworodkowi należy założyć kartę uodpornienia”.6 Tu również brak danych dotyczących jej dalszego obiegu.

W żadnym akcie prawnym nie wskazano na konieczność zachowania ciągłości prowadzenia tej samej karty uodpornienia przez różne podmioty udzielające świadczeń zdrowotnych. Co więcej, z przepisów wynika obowiązek jej uzupełnienia w przypadku przedstawienia właściwego zaświadczenia lekarskiego o poddaniu się obowiązkowemu szczepieniu ochronnemu.

Pojawia się zatem pytanie, czy mamy w tym przypadku do czynienia z luką prawną, ponieważ ustawodawca nie wypowiada się w sposób szczególny i pełny o karcie uodpornienia, czy może jednak ustawodawca nie zamierzał tworzyć wyjątku polegającego na obligatoryjnym przekazywaniu tego dokumentu pomiędzy kolejnymi podmiotami leczniczymi.

Według § 9 rozporządzenia w sprawie obowiązkowych szczepień ochronnych informacje na temat przeprowadzonych obowiązkowych szczepień ochronnych wykonanych od dnia urodzenia są dokumentowane w: (1) karcie uodpornienia, (2) książeczce szczepień i (3) dokumentacji medycznej, o której mowa w przepisach o rodzajach i zakresie dokumentacji medycznej oraz sposobie jej przetwarzania (najczęściej będzie to historia zdrowia i choroby).5 Dlaczego w takim razie jedynie karta uodpornienia miałaby być tym wyjątkowym dokumentem przekazywanym wyłącznie w oryginale pomiędzy podmiotami? Dlaczego nie przekazać całej historii zdrowia i choroby, w której znajdują się nie tylko informacje o przeprowadzonych szczepieniach, ale również o niepożądanych odczynach poszczepiennych, czy też inne dane istotne z punktu widzenia kwalifikacji do przeprowadzenia obowiązkowych szczepień ochronnych?

Czy zatem istnieje prawny obowiązek przekazywania pomiędzy podmiotami leczniczymi karty uodpornienia, czy wystarczy utworzyć i przekazać jej kopię, a zachować oryginał, tak jak ma to miejsce w każdym innym przypadku dokumentacji indywidualnej, wewnętrznej?

Nie budzi wątpliwości fakt, że dane dotyczące realizacji szczepień są bardzo istotne dla sprawowania należytej opieki profilaktycznej nad pacjentem, lecz w naszej ocenie do pełnej realizacji tego celu nie jest konieczne posiadanie dokumentu w oryginale. Co ciekawe, Ministerstwo Zdrowia wskazuje: „Jeśli rodzic złoży deklarację wyboru lekarza w nowej placówce ochrony zdrowia, karta uodpornienia jest tam przekazywana (za potwierdzeniem odbioru). Nowa placówka występuje o przekazanie karty do placówki ochrony zdrowia, która dotychczas ją posiadała.” Nie użyto tu określenia „w oryginale” – celowo?7

Na koniec chcemy zwrócić uwagę na zróżnicowaną semantykę w poszczególnych aktach prawnych. W u.p.p. mowa o udostępnianiu dokumentacji medycznej, co oznacza konieczność jej zwrotu, z kolei w rozporządzeniu w sprawie obowiązkowych szczepień ochronnych mowa jest o przekazywaniu. Skoro ustawodawca stawia szereg restrykcji w zakresie udostępniania dokumentacji medycznej, per analogiam nie może być ich mniej w przypadku jej przekazania. Należy wyraźnie podkreślić, że ustawa w hierarchii aktów prawnych stoi wyżej niż rozporządzenie. Tym samym, w razie sprzeczności między nimi, stosuje się przepisy aktu nadrzędnego.

Podsumowując, w naszej ocenie przekazywanie oryginału karty uodpornienia pomiędzy podmiotami jest niezgodne z obowiązującymi przepisami prawa. Ustawodawca nie wprowadził takiej procedury. W związku z tym, że uzyskanie wiarygodnych informacji dotyczących podanych szczepień jest istotne dla prawidłowej i bezpiecznej dla zdrowia pacjenta kontynuacji opieki profilaktycznej, optymalne wydaje się przekazanie kopii z umieszczonym – i zaopatrzonym podpisem – poświadczeniem jej zgodności z oryginałem.

Piśmiennictwo:

1. Stanowisko Głównego Inspektora Sanitarnego z czerwca 2016 r. w sprawie właściwego sposobu przekazywania kart uodpornienia z oddziału noworodkowego do podmiotu leczniczego udzielającego świadczeń podstawowej opieki zdrowotnej lub pomiędzy podmiotami leczniczymi w przypadku zmiany świadczeniodawcy
2. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 9 listopada 2015 r. w sprawie rodzajów, zakresu i wzorów dokumentacji medycznej oraz sposobu jej przetwarzania (Dz.U. 2015 poz. 2069)
3. Ustawa z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta (tj. Dz. U. z 2019 r., poz. 1127, ze zm.)
4. Ustawa z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (tj. Dz. U. z 2019 r., poz. 1239)
5. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 18 sierpnia 2011 r. w sprawie obowiązkowych szczepień ochronnych (tj. Dz. U. z 2018 r., poz. 753, ze zm.)
6. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 16 sierpnia 2018 r. w sprawie standardu organizacyjnego opieki okołoporodowej (Dz. U. z 2018 r., poz. 1756)
7. www.gov.pl/web/zdrowie/co-zrobic-z-karta-uodpornienia-gdy-zmieniamy-podmiotleczniczy-w-ktorym-beda-realizowane-swiadczenia

Odpowiedź

dr n. prawn. Tamara Zimna
Kancelaria Prawa Medycznego, Tresna

Odpowiadając na polemikę z moim artykułem w sprawie przekazywania karty uodpornienia między podmiotami leczniczymi (odpowiedź na pytanie 9. w artykule „Obowiązki podmiotów leczniczych dotyczące karty uodpornienia”, Med. Prakt. Szczepienia 3/2019, s.110), winna jestem Czytelnikom wyjaśnienie przyczyn ograniczenia mojej odpowiedzi do przywołania stanowiska GIS w sprawie właściwego sposobu przekazywania kart uodpornienia (z czerwca 2016 r.) i braku odniesienia do art. 27 ust. 1 pkt 3) ustawy z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta, tekst jedn.: Dz. U. z 2019 r., poz. 1127 z późn. zm. (dalej w skrócie: u.p.p.).

Historycznie dokumentacja szczepień podlegała szczególnej regulacji przepisów sanitarnych i nadal jest wyodrębniona od ogólnej dokumentacji medycznej pacjenta. Regulacje sanitarne mają charakter przepisów szczególnych wobec ogólnych przepisów o prawach pacjenta oraz wydanych do nich rozporządzeń w sprawie rodzajów i zakresu dokumentacji medycznej. Wzajemne relacje tych aktów prawnych polegają na uzupełnianiu przepisami ogólnymi tylko tych zagadnień, które nie zostały odrębnie uregulowane w przepisach szczególnych.

Tymczasem kluczowe w stosowaniu przepisów prawa jest prawidłowe zakwalifikowanie danego stanu faktycznego do określonej kategorii faktów zawartych w skonstruowanej normie prawnej (tzw. subsumpcja). W mojej ocenie, w przypadku obiegu karty uodpornienia między podmiotami leczniczymi realizującymi szczepienie nie mamy do czynienia z udostępnianiem dokumentacji medycznej w rozumieniu przepisów u.p.p., zwłaszcza że o „obiegu” dokumentacji szczepień, a nie jej udostępnianiu, mowa w art. 17 ust. 10 pkt 7) ustawy z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (tekst jedn.: Dz. U. z 2019 r., poz. 1239 z późn. zm., dalej w skrócie: u.ch.z.). Czym innym jest przypadek udostępnienia dokumentacji medycznej na podstawie ustawy o prawach pacjenta, na przykład poprzez wydanie oryginału za potwierdzeniem odbioru i z zastrzeżeniem zwrotu po wykorzystaniu, a czym innym przekazanie karty uodpornienia do podmiotu wykonującego działalność leczniczą sprawującego opiekę profilaktyczną nad pacjentem. Przede wszystkim udostępniana w oryginale dokumentacja medyczna musi zawsze zostać zwrócona po wykorzystaniu bez żadnej modyfikacji, nie dokonuje się więc w niej nowych wpisów, a jedynie wykorzystuje jej treść w celu realizacji prawa pacjenta do dokumentacji medycznej. Całkiem odmiennie karta uodpornienia powierzana jest osobie przeprowadzającej obowiązkowe szczepienie ochronne w celu dokonywania w niej nowych wpisów na temat realizacji kolejnych szczepień przez różnych świadczeniodawców POZ, tj. w przypadku konieczności1 realizacji obowiązku ustawowego udokumentowania realizacji szczepień, o którym mowa w art. 17 ust. 8 u.ch.z. Wśród zadań lekarza POZ w zakresie działań mających na celu profilaktykę chorób znajduje się: informowanie o obowiązku poddania się obowiązkowym szczepieniom ochronnym przeciwko chorobom zakaźnym oraz o zalecanych szczepieniach ochronnych przeciwko chorobom zakaźnym; przeprowadzanie badania kwalifikacyjnego poprzedzającego wykonanie obowiązkowych albo zalecanych szczepień ochronnych przeciwko chorobom zakaźnym oraz, jeżeli dotyczy, kierowanie na konsultację specjalistyczną; a także koordynacja wykonania obowiązkowych i zalecanych szczepień ochronnych przeciwko chorobom zakaźnym2.

W końcowych wnioskach polemiki jej autorzy słusznie zwrócili uwagę na zróżnicowaną semantykę stosowaną w poszczególnych aktach prawnych poddawanych analizie, pisząc: „W u.p.p. mowa o udostępnianiu dokumentacji medycznej, co oznacza konieczność jej zwrotu, z kolei w rozporządzeniu w sprawie obowiązkowych szczepień ochronnych mowa jest o przekazywaniu.” Niestety nie kontynuowali zasygnalizowanej potrzeby analizy znaczeń użytych wyrażeń w drodze wykładni (językowej, systemowej lub celowościowej). Informując o wykrytej sprzeczności między wymienionymi aktami prawnymi, autorzy wyrazili wątpliwość co do zgodności mojej odpowiedzi z aktualnym stanem prawnym, w tym pominięcia skutków nowelizacji u.p.p. z maja 2017 r. ograniczającej udostępnianie dokumentacji medycznej w oryginale tylko do wyjątkowych przypadków (m.in. na żądanie organów władzy i sądów powszechnych lub w sytuacjach zagrożenia życia lub zdrowia pacjenta). Tymczasem wpisy w indywidualnej dokumentacji medycznej pacjenta na temat wykonanych szczepień są powielane w historii zdrowia i choroby, karcie noworodka3 oraz w karcie uodpornienia właśnie po to, aby móc zapewnić obieg karty uodpornienia z zachowaniem istotnych informacji o realizacji szczepienia w indywidualnej dokumentacji medycznej pacjenta (np. historii zdrowia i choroby przechowywanej przez podmiot realizujący szczepienie).

Nie mogę się też zgodzić z zawartym w polemice stwierdzeniem, że w żadnym akcie prawnym nie wskazano na konieczność zachowania ciągłości prowadzenia tej samej karty uodpornienia przez różne podmioty udzielające świadczeń zdrowotnych. Urzędowy wzór tego dokumentu (znowelizowany w listopadzie 2019 r.)4 wskazuje na dokonywanie wpisów w tym samym dokumencie przez różnych świadczeniodawców (w tabeli karty uodpornienia nakazano zamieszczenie nadruku lub pieczątki podmiotu zakładającego kartę, a następnie kolejnych przeprowadzających szczepienie – chronologicznie ze wskazaniem okresu „od – do” sprawowania opieki profilaktycznej nad pacjentem).

Wobec powyższych wyjaśnień przyjęłam, że przepisy u.p.p. i u.ch.z. oraz wydanego do niej rozporządzenia Ministra Zdrowia nie pozostają ze sobą w sprzeczności w zakresie przekazywania karty uodpornienia, ponieważ odnoszą się do innej sytuacji faktycznej. W przypadku u.p.p. dotyczą realizacji prawa pacjenta do dokumentacji medycznej, które może być realizowane także przed organami władzy publicznej i sądami powszechnymi przez jej udostępnienie, w szczególności poprzez wydanie oryginału karty uodpornienia za potwierdzeniem odbioru i z zastrzeżeniem zwrotu po wykorzystaniu (np. w razie sporu sądowego) albo w stanach nagłego zagrożenia życia i zdrowia pacjenta. Natomiast przepisy sanitarne (w tym dotyczące obiegu karty uodpornienia) precyzują uprawnienia i obowiązki świadczeniodawców oraz osób przebywających na terytorium RP ustanowione dla nadzoru epidemiologicznego w celu zapobiegania oraz zwalczania zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi.

Na marginesie poruszanego zagadnienia warto wskazać, że karta uodpornienia nie jest jedynym przypadkiem, w którym dokumentacja indywidualna pacjenta jest przekazywana za pokwitowaniem między różnymi podmiotami udzielającymi świadczeń zdrowotnych pacjentowi w zakresie POZ (podobna sytuacja ma miejsce w przypadku przekazywania dokumentacji ucznia w razie zmiany szkoły lub zakończenia kształcenia).5 Niewątpliwie dostęp do zawartych w niej informacji jest istotny nie tylko dla indywidualnego pacjenta, ale i realizacji zadań ochrony zdrowia publicznego. Miejmy nadzieję, że problem obiegu papierowej dokumentacji szczepień wkrótce utraci praktyczne znaczenie wobec konsekwentnego wdrażania przez prawodawcę rozwiązań e-zdrowia i elektronicznej dokumentacji medycznej.

Przypisy:

1. § 11 ust. 2 rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 18 sierpnia 2011 r. w sprawie obowiązkowych szczepień ochronnych (tekst jedn.: Dz. U. z 2018 r., poz. 753, zmiana: Dz. U. z 2019 r., poz. 2118).
2. Zał. nr 1 ust. 2 pkt 2)-4) do rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 27 listopada 2019 r. w sprawie zakresu zadań lekarza podstawowej opieki zdrowotnej, pielęgniarki podstawowej opieki zdrowotnej i położnej podstawowej opieki zdrowotnej (Dz. U. z 2019 r., poz. 2335)
3. § 41 ust. 3 pkt 5) i § 23 ust. 2 pkt 10) rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 9 listopada 2015 r. w sprawie rodzajów, zakresu i wzorów dokumentacji medycznej oraz sposobu jej przetwarzania
4. Załącznik nr 2 do rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 18 sierpnia 2011 r. w sprawie obowiązkowych szczepień ochronnych (tekst jedn.: Dz. U. z 2018 r., poz. 753, zmiana: Dz. U. z 2019 r., poz. 2118).
5. Na podstawie art. 27 ust. 2 i 3 ustawy z dnia 12 kwietnia 2019 r. o opiece zdrowotnej nad uczniami (Dz.U. z 2019 r., poz. 1078).
Zobacz także
Wybrane treści dla pacjenta
  • Nadczynność tarczycy u dzieci
  • Zapalenie płuc u dzieci
  • Szczepienia przed wyjazdem do Afryki Północnej
  • Kłębuszkowe zapalenie nerek u dzieci
  • Zakażenia układu moczowego u dzieci
  • Wady zgryzu u dzieci
  • Wszawica u dzieci
  • Podgłośniowe zapalenie krtani (krup wirusowy)
  • Choroba afektywna dwubiegunowa u dzieci i młodzieży
  • Odma opłucnowa u dzieci

Reklama

Napisz do nas

Zadaj pytanie ekspertowi, przyślij ciekawy przypadek, zgłoś absurd, zaproponuj temat dziennikarzom.
Pomóż redagować portal.
Pomóż usprawnić system ochrony zdrowia.

Przegląd badań