Opracowała Małgorzata Ściubisz, redaktor serwisu „Szczepienia”
Najczęściej przyjmuje się, że serologiczny korelat ochrony przed zachorowaniem na odrę (ochronne stężenie swoistych przeciwciał) wynosi 120 mIU/ml (p. Czy istnieje korelat ochrony dla szczepionki przeciwko odrze?). W przeglądzie systematycznym piśmiennictwa oceniono, czy aktualnie dostępne dane przemawiają za tym założeniem. Przeszukano 5 elektronicznych baz publikacji medycznych za okres do stycznia 2018 roku. Ostatecznie do przeglądu zakwalifikowano 5 badań obserwacyjnych przeprowadzonych w populacji dorosłych i dzieci w wieku ≥9 miesięcy w Kanadzie, Stanach Zjednoczonych, Luksemburgu i Holandii w latach 1980–2014. Tylko 1 badanie przeprowadzono w warunkach eliminacji odry (Holandia, lata 2012–2014). We wszystkich badaniach oceniano serologiczne korelaty ochrony, ale w żadnym nie oceniano odporności komórkowej. Laboratoryjne metody pomiaru poziomu swoistych przeciwciał przeciwko wirusowi odry były zróżnicowane i obejmowały ocenę przeciwciał neutralizujących metodami: neutralizacji efektu cytopatycznego w hodowli komórkowej (tzw. test łysinkowy [plaque reduction neutralization test – PRNT]), standardowej neutralizacji (NT), zahamowania hemaglutynacji (HI), immunoenzymatyczną (ELISA) lub testem antyhemolitycznym.
W 4 badaniach serologiczny korelat ochrony przed zachorowaniem na odrę określono na podstawie odsetka zachorowań na odrę (wystąpienie klinicznych objawów odry lub spełnienie kryteriów definicji przypadku) wśród osób, u których przed ekspozycją na dziki wirus odry oceniono stężenie swoistych przeciwciał. W 1 badaniu wykazano, że u 8 osób, które zachorowały na odrę, wyjściowe (tzn. przed ekspozycją na dziki wirus odry) stężenie przeciwciał neutralizujących oceniane testem PRNT wyniosło <120 mIU/ml, jednocześnie niemal u wszystkich osób (71 z 72 [99%]), u których po kontakcie z dzikim wirusem odry nie rozwinęły się objawy choroby, wyjściowe stężenie przeciwciał neutralizujących wynosiło >120 mIU/ml. Podobnie w badaniu holenderskim, u 3 z 5 osób, które w wyniku kontaktu z dzikim wirusem zachorowały na odrę, stężenie swoistych przeciwciał przed ekspozycją wynosiło <120 mIU/ml. Dwa kolejne badania przeprowadzono na tym samym zestawie surowic pobranych od 45 rodziców opiekujących się chorymi na odrę dziećmi, którzy pomimo przebywania z chorym dzieckiem nie zgłosili objawów odry. Rodzice nie byli zaszczepieni, ale większość zgłaszała przechorowanie odry w przeszłości. Poziom przeciwciał neutralizujących w ich surowicy oceniono 2–66 miesięcy przed ekspozycją. W pierwszym z badań do oceny miana przeciwciał neutralizujących wirusa odry zastosowano test NT i HI, a w drugim metodę ELISA. Posługując się odpowiednim nomogramem opracowanym na podstawie danych z obu tych badań, autorzy metaanalizy oszacowali, że najmniejsze stężenie ochronne przeciwciał neutralizujących wynosiło 900 mIU/ml.
W 2 badaniach serologiczny korelat ochrony przed zachorowaniem na odrę określono na podstawie odsetka zachorowań wśród osób ze stężeniem swoistych przeciwciał większym niż przyjęta przez autorów wartość ochronna. W 1 z nich odnotowano, że żadna z 71 osób ze stężeniem przeciwciał neutralizujących >120 mIU/ml nie spełniała definicji przypadku odry według CDC, podczas gdy u 8 z 9 osób ze stężeniem przeciwciał neutralizujących <120 mIU/ml rozpoznano odrę według tych kryteriów. W tym samym badaniu stężenie swoistych przeciwciał oceniono także metodą ELISA, jednak nie zdefiniowano progu zabezpieczającego. Wskazano jedynie, że wykrywalne stężenie swoistych przeciwciał odnotowano niemal u wszystkich osób zdrowych i u żadnej z osób, które zachorowały na odrę. W drugim badaniu wykazano, że u żadnej z osób, które zachorowały na odrę, nie stwierdzono miana przeciwciał osiągającego przyjętą wartość ochronną w metodach NT, HI, ELISA oraz teście antyhemolitycznym.
W 3 badaniach oceniono występowanie odpowiedzi anamnestycznej (wtórnej, tzn. zwiększenie stężenia swoistych przeciwciał po ponownym kontakcie z wirusem) u osób eksponowanych na dziki wirus odry, które mimo to nie rozwinęły objawów klinicznych choroby. Odpowiedź anamnestyczna w przypadku dzikiego wirusa odry może świadczyć o poronnym zakażeniu z replikacją wirusa, podczas którego teoretycznie osoba może wydalać wirusa (choć nie ma dowodów potwierdzających tę hipotezę – przyp. red.). W 1 badaniu zaobserwowano ją u 7 z 11 (64%) osób z wyjściowym stężeniem przeciwciał neutralizujących w zakresie 216–874 mIU/ml (metoda PRNT), podczas gdy nie stwierdzono jej u żadnej z osób (0 z 7) z wyjściowym stężeniem ≥1052 mIU/ml. Na podstawie wyników kolejnych 2 badań obejmujących grupę 45 rodziców opiekujących się chorymi na odrę dziećmi (p. wyżej) zakres stężenia swoistych przeciwciał, który blokuje replikację wirusa wzbudzającą odpowiedź anamnestyczną, oszacowano na 2147–2559 mIU/ml.
Autorzy badania wyciągnęli wniosek, że mała liczba badań zakwalifikowanych do przeglądu wskazuje na ograniczone dane, na których oparto powszechnie uznawaną za ochronną wartość stężenia swoistych przeciwciał przeciwko wirusowi odry (120 mIU/ml). Potrzebne są dalsze badania, aby wiarygodnie określić immunologiczny korelat odporności na odrę, uwzględniające także odporność komórkową. Ważna jest również ocena odpowiedzi anamnestycznej oraz określenie, czy wiąże się ona z ryzykiem zakaźności dla osób z kontaktu.
