Opracowała Małgorzata Ściubisz, redaktor serwisu „Szczepienia”
Pytanie o ryzyko przeniesienia szczepionkowego (atenuowanego) wirusa ospy wietrznej i półpaśca (VZV) od osoby zaszczepionej, która rozwinęła osutkę po szczepieniu, na osobę z kontaktu często nurtuje nie tylko pacjentów, ale i lekarzy. Zespół naukowców z Centers for Disease Control and Prevention (CDC) prowadził przegląd systematyczny piśmiennictwa i przeanalizował opisane przypadki przeniesienia na osoby z kontaktu szczepionkowego VZV od osób immunokompetentnych oraz z niedoborami odporności.
Autorzy przeszukali 4 elektroniczne bazy publikacji medycznych (Medline, Embase, Cochrane Library oraz Cumulative Index to Nursing and Allied Health Literature) za okres do grudnia 2018 roku. Ostatecznie do przeglądu zakwalifikowali 20 artykułów, w tym głównie dotyczących populacji Stanów Zjednoczonych (15), a także Australii (2), Chin (1), Japonii (1) oraz Europy (1; nie wskazano kraju).
W 5 artykułach opisano przypadki 6 osób bez niedoborów odporności (2 dzieci i 4 dorosłych), u których w ciągu 12–24 dni po szczepieniu przeciwko ospie wietrznej rozwinęła się pęcherzykowa osutka (najczęściej o łagodnym nasileniu; 2–40 wykwitów). W wyniku kontaktu z tymi osobami (najczęściej domowego) na ospę wietrzną zachorowało 8 osób w wieku od 4 miesięcy do 39 lat bez niedoborów odporności (przypadki wtórne, potwierdzone laboratoryjnie zakażenie wirusem szczepionkowym). U osób z kontaktu pęcherzykowa osutka pojawiała się 16–21 dni po ekspozycji na szczepionkowy VZV i miała łagodne nasilenie (najczęściej 25–30 wykwitów; zakres: 10–100). W kolejnych 5 artykułach opisano także 5 przypadków przeniesienia szczepionkowego wirusa VZV od osób bez niedoborów odporności, które od 8 miesięcy do 2 lat po szczepieniu zachorowały na półpasiec. W wyniku kontaktu z tymi osobami (najczęściej domowego), na ospę wietrzną zachorowało 5 osób w wieku 2–35 lat, bez niedoborów odporności. U osób z kontaktu osutka ospopodobna pojawiła się 14–19 dni po wystąpieniu pierwszych objawów półpaśca u osób będących źródłem zakażenia i miała łagodny przebieg (najczęściej 50–100 wykwitów). U 1 osoby z kontaktu wystąpiły objawy podrażnienia opon mózgowo-rdzeniowych, ale bez ogniskowych objawów neurologicznych. Marin i wsp. nie odnaleźli w piśmiennictwie opisu przypadku przeniesienia na osobę z kontaktu szczepionkowego VZV po szczepieniu przeciwko półpaścowi.
W kilku publikacjach opisano także przypadki przeniesienia szczepionkowego VZV na osoby z kontaktu od dzieci z niedoborami odporności, u których po szczepieniu przeciwko ospie wietrznej wystąpiła osutka. W badaniach tych autorzy za przyczynę zachorowania na ospę wietrzną lub serokonwersji bez osutki u rodzeństwa zaszczepionych dzieci uznali kontakt z wirusem szczepionkowym, jednak często bez potwierdzenia laboratoryjnego. Ekspozycja na ospę wietrzną lub półpasiec była ściśle monitorowana i jeżeli nie odnotowano innego źródła narażenia, uznawano, że źródłem ekspozycji było rodzeństwo, u którego po szczepieniu przeciwko ospie wietrznej wystąpiła osutka. W 1 artykule opisano przypadki przeniesienia wirusa szczepionkowego na nieodporne rodzeństwo od dzieci chorujących na ostrą białaczkę szpikową będących w remisji, u których po szczepieniu przeciwko ospie wietrznej wystąpiła osutka. Spośród 93 dzieci z kontaktu na ospę wietrzną zachorowało 16 (17%). Osutka pojawiała się 14–22 dni po kontakcie i miała łagodne nasilenie (śr. 35 wykwitów; zakres 1–200), bez objawów ogólnoustrojowych. U kolejnych 5 dzieci z kontaktu stwierdzono jedynie serokonwersję bez osutki. Zaobserwowano również, że ryzyko przeniesienia wirusa szczepionkowego korelowało dodatnio z liczbą wykwitów ospowych u szczepionych dzieci. Z kolei w innym badaniu wśród 124 dzieci z kontaktu z osobami, u których po podaniu pierwszej dawki szczepionki przeciwko ospie wietrznej nie wystąpiła osutka, nie odnotowano żadnego przypadku przeniesienia wirusa szczepionkowego. Nie udokumentowano także przypadku przeniesienia wirusa szczepionkowego na osoby z kontaktu od dzieci, u których ospopodobna osutka wystąpiła po podaniu drugiej dawki szczepionki.
Autorzy przeglądu zwrócili w dyskusji uwagę, że przytoczone opisy przypadków należy rozpatrywać w kontekście bardzo dużej liczby dawek szczepionek przeciwko ospie wietrznej podawanych w krajach, z których pochodzą analizowane publikacje. W samych Stanach Zjednoczonych w latach 1995–2013 wykorzystano ponad 140 000 000 dawek szczepionki przeciwko ospie wietrznej. Tym samym Morin i wsp. wyciągnęli wniosek, że ryzyko przeniesienia wirusa szczepionkowego ze zdrowej osoby bez niedoborów odporności na osobę z kontaktu jest minimalne i istnieje jedynie wówczas, gdy u osoby zaszczepionej wystąpi osutka ospopodobna. Wyniki przeglądu potwierdzają słuszność aktualnych zaleceń, aby osoby, u których po szczepieniu przeciwko ospie wietrznej wystąpi osutka, unikały kontaktu z osobami podatnymi na zakażenie należącymi do grup ryzyka ciężkiego przebiegu ospy wietrznej do czasu zaschnięcia wszystkich zmian. Warto w tym miejscu przypomnieć, że kontakt (np. domowy) z nieodpornymi na ospę osobami z niedoborem odporności, kobietami w ciąży czy noworodkami nie jest przeciwwskazaniem do szczepienia przeciwko ospie wietrznej.
