Opracowała Małgorzata Ściubisz
W czasopiśmie „Morbidity and Mortality Weekly Report” opublikowano raport, w którym podsumowano efekty działań prowadzonych w okresie od stycznia 2020 roku do kwietnia 2022 roku mających na celu całkowitą eradykację polio.
Od czasu podjęcia Światowej Inicjatywy na rzecz Eradykacji Polio (GPEI) w 1988 roku liczba zachorowań na polio zmniejszyła się o ponad 99%, a typ 2 i 3 dzikiego wirusa polio (WPV) uznano za eradykowane. Aktualnie endemiczne zachorowania na polio wywołane WPV typu 1 (WPV1) notuje się tylko w dwóch krajach na świecie – Afganistanie i Pakistanie. W 2021 roku zgłoszono tam łącznie 5 przypadków polio, znacznie mniej niż w 2020 roku (140 przypadków), natomiast w okresie od 1 stycznia do 5 maja 2022 roku zgłoszono łącznie 3 zachorowania. W listopadzie 2021 roku w Malawi w Afryce WPV1 wyizolowano z próbki pobranej od 3,5-letniej dziewczynki z objawami ostrego porażenia wiotkiego. Analiza sekwencjonowania wykazała, że wykryty szczep jest genetycznie podobny do szczepu krążącego w prowincji Sindh w Pakistanie. Przypadek polio wywołany WPV1 wykryty w Malawi jest przypadkiem zawleczonym, a nie endemicznym, i nie skutkuje odebraniem Afryce nadanego w sierpniu 2020 roku statusu regionu wolnego od polio (p. Afryka wolna od zachorowań na polio wywołanych dzikim wirusem).
Przeszkodą na drodze do całkowitej eradykacji polio na świecie są przypadki porażeń wiotkich wywołane krążącym w środowisku wirusem polio pochodzenia szczepionkowego (cVDPV), głównie typu 2 (cVDPV2). W 2016 roku na całym świecie zaprzestano stosowania 3-walentnej „żywej” doustnej szczepionki zawierającej typ 1, 2 i 3 wirusa polio (tOPV) w ramach powszechnych programów szczepień i zastąpiono ją szczepionką inaktywowaną (IPV) lub dodatkowo 2-walentną OPV (bOPV) zawierającą typ 1 i 3 wirusa. Decyzję tę oparto na analizie sytuacji epidemiologicznej polio. W 2015 roku WPV2 uznano za eradykowany na całym świecie, a za większość zachorowań na polio wywołanych przez cVDPV odpowiadał wirus polio typu 2 pochodzący właśnie z OPV. Monowalentną „żywą” szczepionkę zawierającą typ 2 wirusa polio (mOPV2) można stosować wyłącznie do zwalczania ognisk wywołanych cVDPV2. Problem cVDPV dotyczy przede wszystkim populacji o mały odsetku zaszczepionych przeciwko polio. Szacuje się, że 2020 roku 3 dawki szczepionki przeciwko polio do ukończenia 1. roku życia otrzymało 83% niemowląt na świecie, w tym 80% otrzymało ≥1 dawkę IPV. Najmniejsze wskaźniki wyszczepialności <60%) odnotowano w Angoli (51%), Czadzie (52%), Demokratycznej Republice Konga (59%), Gwinei Równikowej (55%), Haiti (51%), Republice Środkowoafrykańskiej (46%), Nigerii (57%), Jemenie, Papui-Nowej Gwinei (41%), Somali (47%), Sudanie Południowym (50%) oraz Surinamie (51%). W okresie od stycznia 2020 roku do 30 kwietnia 2022 roku na świecie zgłoszono łącznie 1856 przypadków porażeń wiotki wywołanych cVDPV, głównie cVDPV2.
Jedną ze strategii walki z cVDPV2, obok zaprzestania stosowania tOPV, jest wprowadzenie do stosowania nowej monowalentnej „żywej” doustnej szczepionki przeciwko polio (nOPV2), zawierającej stabilniejszy genetycznie szczep wirus polio typu 2, charakteryzujący się znacznie mniejszym ryzykiem odzyskania neurowirulencji. W listopadzie 2021 roku Światowa Organizacja Zdrowia warunkowo dopuściła nOPV2 do stosowania w wybranych krajach zmagających się z ogniskami cVDPV2. Do 5 maja 2022 roku w 21 krajach podano łącznie 525 mln dawek tej szczepionki. Niestety, jak podają Autorzy raportu, zapotrzebowanie na nOPV2 jest znacznie większe niż przypuszczano, co może doprowadzić do problemu jej dostępności.
Plan Strategicznym GEPI na lata 2022–2026 zakłada eradykację WPV1 oraz przerwanie transmisji cVDPV2 do końca 2023 roku. Realizacja tych założeń jest możliwa, wymaga jednak skoordynowanych działań mających na celu zwiększenie czułości nadzoru epidemiologicznego nad porażeniami wiotkimi, poprawę realizacji powszechnych szczepień przeciwko polio, w tym kampanii szczepień wychwytujących, a także zwiększenie dostępności do nOPV2.
