Opracowała Iwona Rywczak
Obawy związane z możliwością wystąpienia zakrzepowej małopłytkowości immunologicznej indukowanej szczepieniem (vaccine-induced immune thrombotic trombocytopenia [VITT]) po podaniu wektorowej szczepionki przeciwko COVID-19 spowodowały, że w kilku krajach zalecono szczepienie preparatami mRNA jako drugą dawkę u młodszych dorosłych zaszczepionych uprzednio szczepionką wektorową. Wstępne wyniki brytyjskiego badania z randomizacją wskazują, że mieszany schemat szczepienia wiąże się z większą częstością niepożądanych odczynów poszczepiennych (NOP), nie obserwowano jednak reakcji o ciężkim przebiegu, wymagających hospitalizacji (p. Mieszane schematy szczepienia przeciwko COVID-19 bardziej reaktogenne?). W czasopiśmie Eurosurveillance opublikowano wyniki innego brytyjskiego badania o charakterze obserwacyjnym, w którym opisano częstość NOP u osób w wieku 18–75 lat szczepionych przeciwko COVID-19 w mieszanym schemacie. Do badania zakwalifikowano 1313 osób zidentyfikowanych w bazie National Immunisation Management System (NIMS): 572 osoby (mediana wieku 49 lat, 76,4% kobiety) otrzymały jako pierwszą dawkę szczepionkę adenowirusowa (Vaxzevria), a jako drugą dawkę szczepionkę mRNA (Comirnaty), 167 (mediana wieku 56 lat, 64,7% kobiety) otrzymało Comirnaty/Vaxzevria, 461 (mediana wieku 52 lata, 61,2% kobiety) osobom podano wyłącznie szczepionkę adenowirusową, a 113 osobom (mediana wieku 51 lat, 71,7% kobiety) wyłącznie szczepionkę mRNA. Uczestnicy badania wypełnili internetową ankietę dotyczącą NOP miejscowych i ogólnych (gorączka, dreszcze, ból głowy, złe samopoczucie, zmęczenie, ból stawów, wymioty, zgłoszenie się do placówki opieki zdrowotnej). Mediana odstępu między dawkami wyniosła 76 dni (zakres: 67–85) dla schematu mieszanego i 69 dni (zakres: 65–77) dla schematu opartego na jednym typie szczepionki.
Schemat mieszany vs szczepienie tym samym preparatem
U osób, które nie przebyły wcześniej zakażenia SARS-CoV-2, szczepienie drugą dawkę w mieszanym schemacie wiązało się z większą częstością NOP niż w jednolitym schemacie: 54,4% (95% CI: 49,4–59,5) w grupie Vaxzevria/Comirnaty, 55,2% (95% CI: 46,1–64,1) w grupie Comirnaty/Vaxzevria, 33,5% (95% CI: 28,0–39,2) w grupie szczepionej wyłącznie Vaxzevria i 33,3% (95% CI: 23,4–44,5) w grupie szczepionej wyłącznie Comirnaty. Podobne wyniki uzyskano w grupie z obecnym w wywiadzie objawowym i potwierdzonym zakażeniem SARS-CoV-2.
Wiek i płeć
Reaktogenność szczepionek była ogólnie większa w grupie wiekowej ≤50 lat – dotyczyło to drugiej dawki niezależnie od schematu. Zaobserwowano również, że NOP po drugiej dawce występowały częściej u osób szczepionych w mieszanym schemacie niż u osób szczepionych wyłącznie jednym typem szczepionki, choć uzyskany wynik był statystycznie istotny tylko dla schematu Comirnaty/Vaxzevria: 76,3% (95% CI: 59,8–88,6) w grupie wiekowej ≤50 lat vs 46,0% (95% CI: 35,2–57,0) w grupie wiekowej >50 lat. Reaktogenność obu dawek, niezależnie od schematu szczepienia, była większa u kobiet niż u mężczyzn.
Zmiana preparatu z uwagi na NOP po pierwszej dawce
Najczęstszą przyczyną zmiany preparatu było zalecenie lekarza z uwagi na ciężkie reakcje po pierwszej dawce. W tej grupie częstość NOP po drugiej dawce była istotnie mniejsza niż po pierwszej dawce przy zastosowaniu schematu Vaxzevria/Comirnaty (93,4% [95% CI: 90,5–98,1] vs 48% [95% CI: 1,0–57,7]), ale nie dla schematu Comirnaty/Vaxzevria (91,7% [95% CI: 77,5–98,2] vs 75,0% [95% CI: 57,8–87,9]).
Ciężkie NOP
Jako ciężkie NOP określono reakcje wymagające opieki medycznej (oddział pomocy doraźnej lub hospitalizacja) lub uniemożliwiające normalną, codzienną aktywność. Spośród 1313 osób uczestniczących w badaniu, u 265 (20,1%) osób po podaniu pierwszej dawki wystąpił NOP wymagający opieki medycznej (ciężka reakcja alergiczna [32 przypadki], zakrzepica [28 przypadków] i inne objawy, takie jak zawroty głowy, gorączka, osutka, duszność, obrzęk kończyny, ból w klatce piersiowej, zaburzenia widzenia, ból brzucha i nudności). U większości osób objawy pojawiły się w ciągu 48 godzin po szczepieniu. Po podaniu drugiej dawki opieki lekarskiej z powodu NOP wymagało 106 osób (8,1%), w tym 55 osób, które zgłosiły się do placówek opieki zdrowotnej również po podaniu pierwszej dawki. Takie NOP po drugiej dawce częściej obserwowano u osób szczepionych w mieszanym schemacie: 9,6% (95% CI: 7,3–12,3) u osób szczepionych Vaxzevria/Comirnaty vs 2,8% (95% CI: 1,5–4,7) u osób szczepionych wyłącznie Vaxzevria oraz 18,6% (95% CI: 13,0-25,3) dla schematu Comirnaty/Vaxzevria vs 6,2% (95% CI: 2,1–10,5) dla schematu Comirnaty/Comirnaty.
Duży odsetek (29,7%) osób z ciężkim NOP w wywiadzie po podaniu pierwszej dawki zgłosił również ciężką reakcję po podaniu drugiej dawki, niezależnie od schematu szczepienia. Najczęściej dotyczyło to schematu Comirnaty/Vaxzevria. W grupie osób zgłaszających brak NOP lub NOP o łagodnym lub umiarkowanym przebiegu po pierwszej dawce, zmiana preparat wiązała się z większym prawdopodobieństwem ciężkiego NOP po drugiej dawce: 17,1% (95% CI: 10.9–24.9) dla schematu Vaxzevria/Comirnaty vs 4,3% (95% CI: 1,9–8,3) dla schematu Vaxzevria/Vaxzevria oraz 29,1% (95% CI: 20,1–39,8) dla schematu Comirnaty/Vaxzevria vs 10,0% (95% CI: 4,1–19,5) dla schematu Comirnaty/Comirnaty. Ogółem w tej grupie ciężki NOP po drugiej dawce zgłosiło 13,3% osób.
W podsumowaniu autorzy badania napisali, że dorośli szczepieni przeciwko COVID-19 w mieszanym schemacie preparatem wektorowym i mRNA po podaniu drugiej dawki częściej zgłaszali NOP i częściej wymagali opieki medycznej z powodu NOP niż osoby w pełni zaszczepione tym samym preparatem. Reaktogenność szczepionek była większa w grupie wiekowej ≤50 lat i u kobiet. U osób zgłaszających ciężkie reakcje po pierwszej dawce, niezależnie do rodzaju szczepionki, częstość ciężkich NOP również po drugiej dawce była około 2-krotnie większa niż u osób, u których nie obserwowano takich reakcji po pierwszym szczepieniu. Sugeruje to, że osoby z obecną w wywiadzie ciężką reakcją po pierwszej dawce należy poinformować, że ryzyko ponownej ciężkiej reakcji może być większe przy zmianie preparatu. Należy zatem rozważyć dokończenie szczepienia preparatem tego samego producenta, chyba że obecne są jednoznaczne przeciwwskazania, takie jak anafilaksja lub VITT.
