Od redakcji: ze względu na długość oryginalnego dokumentu podzielono go na części. W przedstawionej pierwszej części omówiono klasyfikację i epidemiologię alergicznych chorób narządu wzroku.
Streszczenie
Wyróżniamy następujące obrazy kliniczne alergii narządu wzroku:
- ostre alergiczne zapalenie spojówek,
- sezonowe (okresowe) alergiczne zapalenie spojówek,
- przewlekłe (przetrwałe) alergiczne zapalenie spojówek,
- wiosenne zapalenie spojówek i rogówki,
- atopowe zapalenie rogówki i spojówek,
- olbrzymiobrodawkowe zapalenie spojówek,
- kontaktowe zapalenie skóry powiek i spojówki,
- zawodowe alergiczne zapalenie spojówek.
Sezonowe, okresowe i przewlekłe alergiczne zapalenia spojówek są najczęściej spotykanymi chorobami alergicznymi oka, szczególnie u dzieci i młodzieży. Powstają głównie w wyniku reakcji alergicznej zależnej od IgE. Ich leczenie polega na podawaniu leków przeciwhistaminowych miejscowo lub doustnie i immunoterapii w przypadkach, kiedy występują łącznie z alergicznym nieżytem nosa. W łagodnych postaciach wystarczy postępowanie niefarmakologiczne.
Atopowe zapalenie rogówki i spojówek oraz wiosenne zapalenie spojówek i rogówki są ciężkimi, przewlekłymi chorobami przedniej części oka, mogą doprowadzić do uszkodzenia rogówki i odklejenia siatkówki. Dotyczą częściej mężczyzn. Ich patomechanizm jest złożony, częściej wynika z alergii IgE niezależnej, zaburzeń hormonalnych i nadwrażliwości nieimmunologicznej, niż z reakcji alergicznej natychmiastowej. Leczenie jest długotrwałe i wymaga współpracy obu specjalności: okulisty i alergologa.
Kontaktowe zapalenie skóry powiek i spojówki jest wynikiem reakcji alergicznej opóźnionej o typie alergii kontaktowej. Skuteczne jest postępowanie niefarmakologiczne, a w ostateczności leczenie inhibitorami kalcyneuryny stosowanymi miejscowo. Wyleczenie następuje jedynie po przerwaniu kontaktu z czynnikiem sprawczym. Olbrzymiobrodawkowe zapalenie spojówek jest reakcją spojówki na substancje drażniące – najczęściej są to szkła kontaktowe lub szwy pooperacyjne. Leczenie prowadzi okulista.
Ostre alergiczne zapalenie spojówek jest ostrą formą zarówno reakcji zależnych od IgE (sezonowe, okresowe i przewlekłe alergiczne zapalenie spojówek), jak i innych mechanizmów nadwrażliwości (kontaktowe zapalenie skóry powiek i spojówki).
Zawodowe alergiczne zapalenie spojówek to najczęściej przewlekłe alergiczne zapalenie spojówek lub kontaktowe zapalenie skóry powiek i spojówki w wyniku nadwrażliwości na alergeny związane z wykonywaną pracą.
Definicje
Polskie definicje alergicznych jednostek alergii oczu podano po raz pierwszy w Stanowisku Grupy Ekspertów Polskiego Towarzystwa Alergologicznego (PTA) i Polskiego Towarzystwa Okulistycznego (PTO) z 2007 roku. Jest to jednocześnie polski podział chorób alergicznych oczu, podyktowany ich obrazem klinicznym, zaproponowany przez Czajkowskiego i Groblewską w 2003 roku.1 Został on zaakceptowany przez oba towarzystwa PTA i PTO.2
Ostre alergiczne zapalenie spojówek (acute allergic conjunctivitis – AAC)
Ostra reakcja z nadwrażliwości, objawiająca się przekrwieniem i obrzękiem spojówek, silnym łzawieniem oraz świądem, wywołana jest reakcją alergiczną natychmiastową, późną lub reakcją toksyczną.
Sezonowe (okresowe) alergiczne zapalenie spojówek (seasonal/intermittent allergic conjunctivitis – SAC, IAC)
Reakcja alergiczna spojówek zależna od IgE, najczęściej w przebiegu uczulenia na pyłki roślin wiatropylnych, zwykle towarzysząca sezonowemu alergicznemu zapaleniu błony śluzowej nosa. Objawia się sezonowym (okresowym) świądem, łzawieniem i przekrwieniem oczu, może wystąpić obrzęk spojówek i powiek oraz małe brodawki spojówki powiekowej.
Przewlekłe (przetrwałe) alergiczne zapalenie spojówek (perennial/persistent allergic conjunctivitis – PAC)
Reakcja alergiczna spojówek zależna od IgE w przebiegu uczulenia na: roztocze kurzu domowego, grzyby, lateks czy sierść zwierząt domowych. Objawia się świądem, łzawieniem i przekrwieniem oczu, może wystąpić obrzęk spojówek i powiek oraz małe brodawki spojówki powiekowej. Objawy są łagodne, całoroczne, nasilają się po większej lub długotrwałej ekspozycji na alergen lub nieswoiste czynniki drażniące.
Wiosenne zapalenie spojówek i rogówki (vernal keratoconjunctivitis – VKC)
Przewlekła, ciężka i zagrażająca widzeniu choroba alergiczna narządu wzroku u dzieci i młodzieży, o mieszanym mechanizmie alergicznym. Charakteryzuje się brodawkami w obrębie spojówki tarczki górnej, uszkodzeniem rogówki i plamkami Trantasa wokół jej rąbka, silnym przekrwieniem i przerostem spojówek, gęstą i śluzową wydzieliną, uporczywym świądem, łzawieniem, pieczeniem, zaburzeniami widzenia i światłowstrętem.
Atopowe zapalenie rogówki i spojówek (atopic keratoconjunctivitis – AKC)
Najgroźniejsza forma zapalenia alergicznego narządu wzroku u chorych z atopowym zapaleniem skóry (AZS). Występują obustronne zmiany skóry powiek jak w AZS, zaburzenia wzrostu rzęs i brwi, nastrzyk mieszany spojówek, brodawki na spojówce powiekowej, plamki Trantasa oraz inne zmiany rogówkowe, śluzowo ropna wydzielina, światłowstręt, łzawienie, świąd, pieczenie.
Olbrzymiobrodawkowe zapalenie spojówek (giant papillary conjunctivitis – GPC)
Reakcja nadwrażliwości na soczewki kontaktowe, protezy oczne, drażniące szwy po operacjach okulistycznych lub na nierówności powierzchni gałki ocznej. Objawy to: brodawki od małych do olbrzymich w obrębie spojówki tarczki górnej, przekrwienie, obrzęk spojówki gałkowej, biała lub przezroczysta wydzielina widoczna po przebudzeniu, uczucie ciała obcego, łzawienie, świąd, pieczenie, czasami zaburzenia widzenia.
Kontaktowe zapalenie skóry powiek i spojówki (contact blepharoconjunctivitis – ConBC)
Choroba wynika z reakcji alergicznej lub alergiczno toksycznej po kontakcie z różnorodnymi substancjami, najczęściej podanymi w okolice oka lub dospojówkowo. Objawy pojawiają się lub zaostrzają po 24–72 godzinach od ekspozycji na czynnik sprawczy i polegają na obrzęku i zaczerwienieniu skóry powiek, wyprysku lub lichenizacji skóry wokół oczu, przekrwieniu spojówki, obecności brodawek spojówkowych i wodnistej wydzieliny.
Zawodowe alergiczne zapalenie spojówek (occupational allergic conjunctivitis – OAC)
Zawodowe alergiczne zapalenie spojówek to alergiczny proces zapalny w obrębie spojówek, spowodowany reakcją na wprowadzenie do ustroju alergenu specyficznego dla środowiska pracy (alergia zawodowa).
Klasyfikacje
Podział chorób alergicznych oczu, zaproponowany w 2001 roku przez Europejską Akademię Alergologii i Immunologii Klinicznej (European Academy of Allergy and Clinical Immunology – EAACI), uwzględniał jedynie alergię spojówek, podzieloną według rodzaju reakcji alergicznej na:3
- zapalenie spojówek zależne od IgE: okresowe – AAC i SAC oraz przetrwałe – PAC, VKC i AKC,
- zapalenie spojówek niezależne od IgE – ConBC.
Klasyfikacja podana przez Boniniego w 2006 roku uwzględniała podział z EAACI, poza sugestią, że AAC jest tylko formą zaostrzenia SAC lub PAC.4 W tym samym czasie BenEzra przedstawił podział podobny do polskiego, ale rozszerzony o obrazy SLK (superior limbic keratoconjunctivitis), będące odmianą GPC i phlyctenular conjunctivitis w przebiegu reakcji polekowej typu IV (wg Gella i Coombsa).5 Zarówno polska klasyfikacja, podobnie jak podział BenEry i podział zaproponowany przez Francuskie Towarzystwo Okulistyczne wydają się najbardziej praktyczne, ponieważ są podyktowane obrazem klinicznym:6
- SAC, AAC,
- całoroczne zapalenie alergiczne spojówek,
- VKC,
- AKC,
- GPC,
- alergia na soczewki kontaktowe,
- alergia kontaktowa oczu i powiek.
Rozwijająca się wiedza o patologii alergii ocznych sugeruje szerszą nazwę: choroby narządu wzroku z nadwrażliwości, a następnie podział na obrazy kliniczne w przebiegu reakcji alergicznej i niealergicznej. Podział jest aktualnie przygotowywany przez Ocular Allergy Interest Group EAACI i zostanie przedstawiony w 2011 roku.