W przypadku obu leków kluczowe dla skuteczności jest bardzo szybkie rozpoczęcie leczenia. Będzie to możliwe tylko jeżeli dostępna będzie szybka diagnostyka indywidualna, a osoby z grup ryzyka będą świadome konieczności zgłaszania się na badanie przy pierwszych objawach. Wtedy odniesiemy realną korzyść ze stosowania tych leków.
Aktualizacja programu szczepień
Najważniejszą linią obrony, która powinna być traktowana w sposób strategiczny jest podawanie dawek przypominających szczepionki przeciw COVID-19. Obecnie druga dawka przypominająca jest dostępna dla osób powyżej 60. roku życia oraz dla osób z grup ryzyka, zgodnie z rekomendacją EMA oraz Europejskiego Centrum ds. Zapobiegania i Kontroli Chorób (ECDC), a także dla medyków. Pojawiają się jednak liczne pytania: czy dostępne szczepionki są skuteczne wobec dominującego obecnie subwariantu Omikronu i czy powinniśmy czekać na jesień w związku z obiecywanymi aktualizowanymi preparatami, które uwzględniają nowe warianty? Zmiany, które pojawiły się w genomie wirusa sprawiają, że ochrona przed zakażeniem i zachorowaniem u osób po szczepieniu rzeczywiście nie jest wysoka, jednak ochrona przed ciężką postacią choroby, hospitalizacją i zgonem utrzymuje się na wysokim poziomie.
Osoby, dla których ryzyko ciężkiego przebiegu w obecnej fali zakażeń jest wysokie powinny rozważyć natychmiastowe przyjęcie szczepionki. Co z tego, że jesienią mogą pojawić się szczepionki, które będą efektywniej redukować ryzyko zakażenia czy transmisji, jeżeli do tego czasu możemy stracić zdrowie, a nawet życie. Pamiętajmy również, że na razie nie dysponujemy pełnymi danymi dotyczącymi skuteczności nowych szczepionek specyficznych względem wariantu Omikron w zapobieganiu zakażeniu i chorobie, a co więcej nie wiemy, jaki wariant będzie dominujący jesienią. To, czy i kiedy będą dostępne nowe typy szczepionek oraz jaka będzie ich skuteczność – to kwestia hipotetycznej przyszłości. Dostępne dane naukowe jednoznacznie wskazują, że dawki przypominające przywracają i wzmacniają ochronne działanie naszego układu odpornościowego.
Doniesienia naukowe jednoznacznie pokazują, że korzyści wynikające ze szczepienia znacznie przewyższają związane z tym ryzyko, również u dzieci oraz kobiet w ciąży.
Długotrwały COVID-19 i rehabilitacja
Strategie walki z pandemią w Europie skupiają się głównie na redukcji bezpośredniego ryzyka związanego z zakażeniem i przejściu do etapu, kiedy COVID-19 będzie tylko jedną z wielu chorób wirusowych, na które zapadamy w sezonie jesienno-zimowym. Musimy jednak pamiętać, że nawet łagodne przechorowanie zakażenia SARS-CoV-2 może pozostawić w naszym organizmie trwałe ślady i musimy liczyć się z faktem, że w nadchodzących latach będziemy borykali się z falą schorzeń związaną z długotrwałymi skutkami przebycia COVID-19. W tym wypadku chodzi nie tylko o deficyty ze strony układu oddechowego, ale również o schorzenia układów: krążenia, neurologicznych (np. zaniki tkanek mózgowia u osób po 50 r.ż.), cukrzycy czy pozornie błahej, ale istotnie wpływającej na jakość życia, długotrwałej utracie węchu i/lub smaku. Warto również pamiętać o zaburzeniach behawioralnych pośrednio wywoływanych przez COVID-19, tj. przez życie w warunkach pandemii – takich jak niepokój, lęk, agresja, próby samobójcze, skłonność do uzależnień.
Bezwzględnie należy pilnie przywrócić system rehabilitacji, który pozwoli chociaż trochę zmniejszyć dług zdrowotny i obciążenie systemu ochrony zdrowia w nadchodzących latach. Nawet jeżeli okaże się, że efekty choroby ustępują z czasem, nie powinniśmy zostawić tych najdłużej i najbardziej cierpiących samym sobie. Należy mieć także na uwadze, że znacząca grupa chorych dotkniętych długotrwałym COVID-19 to osoby w wieku produkcyjnym, których obniżenie zawodowej wydajności, a w skrajnych przypadkach nawet wycofanie się z rynku pracy jest realną stratą dla gospodarki.
Epidemia COVID-19 i wirus SARS-CoV-2 nie zniknęły, ale zmieniły swoje oblicze. Musimy adaptować się do tych zmian. Karygodne wydaje się udawanie, że problem zniknął oraz iluzja, że „jakoś to będzie”. Racjonalna strategia powinna opierać się na prawdopodobnych scenariuszach rozwoju sytuacji. Powinna ona również uwzględniać potrzeby osób słabszych, a także wykorzystywać wszelkie dostępne nam sposoby ograniczania liczby zakażeń (szczepienia, testowanie, leki, maseczki, dystansowanie się, dezynfekcja). Tylko przyjmując takie postępowanie, jesteśmy w stanie zapobiec kolejnej tragedii, zarówno zdrowotnej, jak i ekonomicznej oraz społecznej, która może nastąpić tej jesieni. Ponieważ dysponujemy dobrymi narzędziami ochrony, każda śmierć w nadchodzących latach będzie niepotrzebna, a każdego ewentualnego lockdownu lub ograniczenia naszej wolności można będzie w dużej mierze uniknąć.
O zespole
Interdyscyplinarny zespół doradczy ds. COVID-19 powołano w PAN 30 czerwca 2020 r. Przewodniczącym grupy jest prezes PAN prof. Jerzy Duszyński, a jego zastępcą – prof. Krzysztof Pyrć (Uniwersytet Jagielloński). Funkcję sekretarza pełni dr Anna Plater-Zyberk (Polska Akademia Nauk). Członkami zespołu są ponadto: dr Aneta Afelt (Uniwersytet Warszawski), prof. Małgorzata Kossowska (Uniwersytet Jagielloński), prof. Radosław Owczuk (Gdański Uniwersytet Medyczny), dr hab. Anna Ochab-Marcinek (Instytut Chemii Fizycznej PAN), dr Wojciech Paczos (Instytut Nauk Ekonomicznych PAN, Cardiff University), dr hab. Magdalena Rosińska (Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego PZH – Państwowy Instytut Badawczy), prof. Andrzej Rychard (Instytut Filozofii i Socjologii PAN) oraz dr hab. Tomasz Smiatacz (Gdański Uniwersytet Medyczny).
