Jak cytować: Rymer W., Wroczyńska A., Matkowska-Kocjan A.: COVID-19 – aktualny stan wiedzy. Med. Prakt., 2020; 3: 102–121
Co wiadomo na temat zakażenia SARS-CoV-2 u dzieci?
Opublikowane dane dotyczące zakażenia SARS-
-CoV-2 u dzieci są nadal bardzo skąpe. Dostępność
takich informacji jest ograniczona, ponieważ
niektóre artykuły dotyczące przebiegu COVID-19
zostały opublikowane na razie wyłącznie w języku
chińskim. Niemniej jednak już na podstawie kilku
dostępnych publikacji dotyczących dzieci można
wstępnie przypuszczać, że COVID-19 u dzieci
przebiega znacznie łagodniej i rokuje lepiej niż u osób dorosłych. Nadal nie wiadomo, z czego wynika
tak mała liczba potwierdzonych przypadków
COVID-19 u dzieci w odniesieniu do ogólnej populacji – czy tylko ze skąpoobjawowego przebiegu
COVID-19 u dzieci, bez klinicznych wskazań
do przeprowadzenia diagnostyki w kierunku zakażenia
koronawirusem, czy też mają tu znaczenie
inne czynniki.
Dotychczasowe dane epidemiologiczne wskazują
na to, że:
1) śmiertelność z powodu COVID-19 u dzieci jest
niewspółmiernie mniejsza niż w starszych grupach
wiekowych
2) liczba potwierdzonych przypadków zakażenia u dzieci (grupa wiekowa 0–19 lat) była niewspółmiernie
mała w stosunku do ogólnej liczby
przypadków.
Interesujące jest doniesienie dotyczące przebiegu COVID-19 u niemowląt hospitalizowanych z powodu COVID-19. Żadne z nich nie wymagało intensywnej terapii ani wentylacji mechanicznej, nie stwierdzono u nich również powikłań związanych z zakażeniem. Autorzy doniesienia zwrócili uwagę na istotny problem – ponieważ niemowlęta nie mogą nosić masek, wymagają innych specjalnych zasad profilaktyki transmisji zakażenia: dorosłe osoby opiekujące się nimi powinny nosić maski, myć ręce przed kontaktem z nimi oraz regularnie dezynfekować zabawki i inne przedmioty w ich otoczeniu.
Pod koniec lutego pojawiły się bardzo praktyczne wytyczne brytyjskie dotyczące postępowania z pacjentami z podejrzeniem COVID-19. Poświęcono w nich wiele uwagi populacji pediatrycznej. Według tych wytycznych dziecko z podejrzeniem zakażenia SARS-CoV-2, które jest bezobjawowe lub ma łagodne objawy, po pobraniu materiału do badań diagnostycznych powinno zostać wypisane do izolacji domowej wraz z jasną instrukcją dotyczącą dalszego postępowania oraz odpowiednimi zaleceniami dotyczącymi izolacji. Nie wiadomo na razie, jaką rolę odgrywają dzieci w transmisji zakażenia SARS-CoV-2. Niewykluczone, że łagodny lub bezobjawowy przebieg choroby u dzieci sprzyja transmisji wirusa na osoby z otoczenia, którą dodatkowo może potęgować niemożność stosowania się do odpowiednich zasad higieny przez najmłodsze dzieci. Paradoksalnie więc łagodny przebieg w tej grupie populacji może być czynnikiem wspomagającym rozprzestrzenianie się epidemii SARS-CoV-2.
Na razie nie ma jednoznacznych danych dotyczących bezpieczeństwa karmienia piersią przez matki zakażone SARS-CoV-2. Niektórzy sugerują, że karmienie piersią może mieć efekt ochronny dla dziecka dzięki swoistym przeciwciałom zawartym w mleku matki – takie sugestie opierają się jednak na obserwacjach dotyczących innych chorób wirusowych. Może się na przykład okazać, że bezpośrednie karmienie piersią sprzyja przekazaniu dziecku większego „ładunku” wirusa z powodu niewielkiej odległości dróg oddechowych matki od dziecka podczas karmienia, a korzyść z przekazania przeciwciał jest niwelowana przez większe narażenie na kontakt z wirusem. W przypadku kontynuowania karmienia piersią konieczne jest więc na pewno stosowanie maski przez matkę oraz skrupulatne przestrzeganie zasad higieny rąk. Lepszym rozwiązaniem może się okazać karmienie dziecka odciągniętym mlekiem, ponieważ jak dotąd nie potwierdzono, że wirus przechodzi do mleka zakażonej matki, natomiast w pojedynczych przypadkach potwierdzono, że są w nim obecne swoiste przeciwciała przeciwko SARS-CoV-2. W opinii autorek niniejszego artykułu jest za wcześnie na wydanie jednoznacznych zaleceń dotyczących karmienia piersią przez matki zakażone SARS-CoV-2.
Piśmiennictwo:
1. Bhatia S., Imai N., Cuomo-Dannenburg G. i wsp.: Report 6: relative sensitivity of international surveillance WHO Collaborating Centre for Infectious Disease Modelling MRC Centre for Global Infectious Disease Analysis Abdul Latif Jameel Institute for Disease and Emergency Analytics (J-IDEA) Imperial College London. 21.02.2020. www.imperial.ac.uk/ media/imperial-college/medicine/sph/ide/gida-fellowships/Imperial-College---COVID-19---Relative-Sensitivity-International-Cases.pdf (dostęp: 4.03.2020)2. CDC: Frequently asked questions and answers: coronavirus disease 2019 (COVID-19) and pregnancy. https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/specific-groups/pregnancy-faq. html (ostatnia aktualizacja: 21.02.2020) (dostęp: 28.02.2020)
3. CDC: Interim laboratory biosafety guidelines for handling and processing specimens associated with 2019 novel coronavirus (2019-nCoV). https://www.cdc.gov/coronavirus/ 2019-nCoV/lab/lab-biosafety-guidelines.html (ostatnia aktualizacja: 2.02.2020) (dostęp: 28.02.2020)
4. CDC. Interim U.S. Guidance for Risk Assessment and Public Health Management of healthcare personnel with potential exposure in a healthcare setting to patients with coronavirus disease 2019 (COVID-19). www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/hcp/guidance- risk-assesment-hcp.html (ostatnia aktualizacja: 25.02.2020) (dostęp: 1.03.2020)
5. Chan J.F., Lau S.K., To K.K. i wsp.: Middle East respiratory syndrome coronavirus: another zoonotic betacoronavirus causing SARS-like disease. Clin. Microbiol. Rev., 2015; 28: 465–522
6. Chen N., Zhou M., Dong X. i wsp.: Epidemiological and clinical characteristics of 99 cases of 2019 novel coronavirus pneumonia in Wuhan, China: a descriptive study. Lancet, 2020; 395: P507–513
7. ECDC: Case definition and European surveillance for human infection with novel coronavirus (2019-nCoV). https://www.ecdc.europa.eu/en/case-definition-and-europeansurveillance- human-infection-novel- coronavirus-2019-ncov (ostatnia aktualizacja: 30.01.2020) (dostęp: 1.03.2020)
8. European Centre for Disease Prevention and Control. Daily risk assessment on COVID-19, 4 March 2020. https://www.ecdc.europa.eu/en/current-risk-assessment-novel-coronavirus- -situation (ostatnia aktualizacja: 4.03.2020) (dostęp: 4.03.2020)
9. ECDC Technical Report. Guidance for wearing and removing personal protective equipment in healthcare settings for the care of patients with suspected or confirmed COVID-19. 28.02.2020. www.ecdc.europa.eu/en/publications-data/guidance-wearing-and-removing- personal-protective-equipment-healthcare-settings (dostęp: 1.03.2020)
10. European Centre for Disease Prevention and Control: Infection prevention and control for the care of patients with 2019-nCoV in healthcare settings. ECDC, Stockholm, 2020
11. European Centre for Disease Prevention and Control: Outbreak of acute respiratory syndrome associated with a novel coronavirus, China: first local transmission in the EU/EEA - third update. ECDC, Stockholm, 2020
12. Geller C., Varbanov M., Duval R.E.: Human coronaviruses: insights into environmental resistance and its influence on the development of new antiseptic strategies. Viruses, 2012; 4: 3044–3068
13. Główny Inspektorat Sanitarny: Informacja Głównego Inspektora Sanitarnego dla szpitali w związku z dynamicznie rozwijająca się sytuacją epidemiologiczną związaną z szerzeniem się nowego koronawirusa SARS-CoV-2. Warszawa, 27.02.2020
14. Główny Inspektorat Sanitarny: Zasady postępowania z osobami podejrzanymi o zakażenie nowym koronawirusem 2019-nCoV. https://gis.gov.pl/aktualnosci/zasady-postepowania- z-osobami-podejrzanymi-o-zakazenie-nowym-koronawirusem-2019-ncov/ (ostatnia aktualizacja: 27.01.2020) (dostęp: 1.03.2020)
15. Gralinski L.E., Menachery V.D.: Return of the coronavirus: 2019-nCoV. Viruses, 2020; 12: E135
16. Huang C., Wang Y., Li X. i wsp.: Clinical features of patients infected with 2019 novel coronavirus in Wuhan, China. Lancet, 2020; 395: P497–506
17. Ji W., Wang W., Zhao X. i wsp.: Homologous recombination within the spike glycoprotein of the newly identified coronavirus may boost cross-species transmission from snake to human. J. Med. Virol., 2020; 92: 433–440
18. Lu H.: Drug treatment options for the 2019-new coronavirus (2019-nCoV). Biosci. Trends., 2020, Jan 28, doi: 10.5582/bst.2020.01020
19. Severe Acute Respiratory Syndrome (SARS) Epidemiology Working Group and the participants at the Global Meeting on the Epidemiology of SARS: Consensus document on the epidemiology of severe cute respiratory syndrome (SARS), 16–17.05.2003. World Health Organization. Department of Communicable Disease Surveilance and Response; WHO/CDS/CSR/GAR/2003.11
20. Wang L.F., Eaton B.T.: Bats, civets and the emergence of SARS. Curr. Top. Microbiol. Immunol., 2007; 315: 325–344
21. Wojewódzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w Gdańsku: Wymagania dotyczące pobrania i transportu materiału do badań metodą RT-PCR w kierunku zakażeń układu oddechowego powodowanych przez koronawirusy (SARS; MERS; 2019nCoV – Wuhan Chiny). http://www.wsse.gda.pl/aktualnosci-i-komunikaty/aktualnosci/1037-wymagania- dotyczace-pobrania-i-transportu-materialu-do-badan-metoda-rt-pcr-w-kierunku-zakazen- ukladu-oddechowego-powodowanych-przez-koronawirusy-sars-mers-2019ncovwuhan- chiny (ostatnia aktualizacja: 31.01.2020) (dostęp: 1.03.2020)
22. World Health Organization: Coronavirus disease (COVID-19) advice for the public: when and how to use masks. www.who.int/emergencies/diseases/novel-coronavirus-2019/ advice-for-public/when-and-how-to-use-masks (dostęp: 1.03.2020)
23. World Health Organization: Global Surveillance for human infection with novel coronavirus (2019-nCoV). Interim guidance v3. 31.01.2020. WHO/2019-nCoV/ SurveillanceGuidance/2020
24. World Health Organization: Infection prevention and control during health care when novel coronavirus (nCoV) infection is suspected. Interim guidance. 25.01.2020. WHO/2019- nCoV/IPC/v2020.2
25. World Health Organization: Report of the WHO–China joint mission on coronavirus disease 2019 (COVID-19). 16–24.02.2020
26. Wong S.F., Chow K.M., Leung T.N. i wsp.: Pregnancy and perinatal outcomes of women with severe acute respiratory syndrome. Am. J. Obstet. Gynecol., 2004; 191: 292–297
27. World Organisation for Animal Health: Information received on 01/03/2020 from Dr Thomas Sit, Chief Veterinary Officer / Assistant Director (Inspection & Quarantine), Agriculture, Fisheries and Conservation Department, Hong Kong Special Administrative Region Government, Hong Kong (SAR – PRC). www.oie.int/wahis_2/public/wahid. php/Reviewreport/Review?page_refer=MapFullEventReport&reportid=33455 (dostęp: 1.03.2020)
28. Wu Z., McGoogan J.M.: Characteristics of and important lessons from the coronavirus disease 2019 (COVID-19) outbreak in China: summary of a report of 72 314 cases from the Chinese Center for Disease Control and Prevention. JAMA, Feb 24, 2020, doi: 10.1001/ jama.2020.2648
29. Volz E., Baguelin M., Sangeeta B. i wsp.: Report 5: phylogenetic analysis of SARS-CoV-2. WHO Collaborating Centre for Infectious Disease Modelling MRC Centre for Global Infectious Disease Analysis Abdul Latif Jameel Institute for Disease and Emergency Analytics (J-IDEA) Imperial College London. 15.02.2020. https://www.imperial.ac.uk/ media/imperial-college/medicine/sph/ide/gida-fellowships/Imperial-College--- COVID- 19--- genetic-analysis-FINAL.pdf (dostęp: 1.03.2020)
30. Zhu N., Zhang D., Wang W. i wsp.: A novel coronavirus from patients with pneumonia in China, 2019. N. Engl. J. Med., 2020; 382: 727–733
31. Zou L., Ruan F., Huang M. i wsp.: SARS-CoV-2 viral load in upper respiratory specimens of infected patients. N. Engl. J. Med., 2020; doi: 10.1056/NEJMc2001737
