Warto także zwrócić uwagę, że autorzy ostatecznie zakwalifikowali do analizy tylko 36 z 42 chorych, a wykluczyli z niej 6 pacjentów poddanych leczeniu w grupach eksperymentalnych (23%), którzy nie ukończyli badania - 3 wymagało leczenia na oddziale intensywnej terapii, 1 zmarł, a 2 pacjentów przerwało leczenie przed zakończeniem obserwacji. Obserwację ukończyli natomiast wszyscy chorzy w grupie kontrolnej. Autorzy nie ocenili lub nie opisali wystarczająco dokładnie działań niepożądanych leczenia, a w kontekście ewentualnego zastosowania hydroksychlorochiny z azytromycyną w rutynowej praktyce należy wziąć pod uwagę ryzyko wydłużenia odstępu QT i w efekcie zagrażających życiu zaburzeń rytmu serca.
Z powodu tych wszystkich zastrzeżeń, trudno traktować tę publikację jako wiarygodną podstawę do stosowania takiej skojarzonej terapii w praktyce u chorych na COVID-19. Jest to nadal hipoteza (niewątpliwie atrakcyjna), dlatego powinniśmy zachować dużą ostrożność w adaptowaniu tych obserwacji do praktyki klinicznej bez ich uprzedniej rzetelnej weryfikacji w prawidłowo zaplanowanych, wystarczająco dużych badaniach z randomizacją.5 Taka szybka weryfikacja jest możliwa podczas pandemii SARS-CoV-2, co niedawno pokazali autorzy chińscy oceniając skuteczność lopinawiru z rytonawirem.3,5
Do doniesień na temat azytromycyny odnieśli się także autorzy aktualnych (24.03.2020 r.) zaleceń Polskiego Towarzystwa Epidemiologów i Lekarzy Chorób Zakaźnych, stwierdzając, że u chorych na COVID-19 „azytromycyna może być rozważana (…) w sytuacjach uzasadnionych towarzyszącymi zakażeniami bakteryjnymi, na ogólnych zasadach dotyczących antybiotykoterapii”.
| Tabela. Nierównomierny rozkład chorych z różnym obrazem klinicznym COVID-19 w 3 badanych grupacha | |||
|---|---|---|---|
| Obraz kliniczny zakażenia SARS-CoV-2 | Hydroksychlorochina z azytromycyną (n = 6) | Hydroksychlorochina (n = 14) | Grupa kontrolna (n = 16) |
| bezobjawowe (%) | 0 | 14,3 | 25 |
| zapalenie górnych dróg oddechowych (%) | 33,3 | 71,4 | 62,5 |
| zapalenie płuc (%) | 66,7 | 14,3 | 12,5 |
| czas od wystąpienia objawów do kwalifikacji do badania (średnia, dni) | 4,3 | 3,3 | 2,4 |
| a Gautret Ph., Lagier J-Ch., Parola Ph. i wsp.: Hydroxychloroquine and azithromycin as a treatment of COVID-19: results of an open-label, non-randomized clinical trial. Internat. J. Antimicrob. Agents, 2020: DOI: 10.1016/j.ijantimicag.2020.105949 | |||
Piśmiennictwo:
1. Gautret Ph., Lagier J-Ch., Parola Ph. i wsp.: Hydroxychloroquine and azithromycin as a treatment of COVID-19: results of an open-label, non-randomized clinical trial. Internat. J. Antimicrob. Agents, 2020: DOI: 10.1016/j.ijantimicag.2020.1059492. Zhou F., Yu T., Du R. i wsp.: Clinical course and risk factors for mortality of adult inpatients with COVID-19 in Wuhan, China: a retrospective cohort study. Lancet, 2020; https://doi.org/10.1016/S0140-6736(20)30566-3
3. Cao B., Wang Y., Wen D. i wsp.: A trial of lopinavir–ritonavir in adults hospitalized with severe Covid-19. N. Engl. J. Med., 2020; DOI: 10.1056/NEJMoa2001282
4. Iek Long Lo, Chon Fu Lio, Hou Hon Cheong i wsp.: Evaluation of SARS-CoV-2 RNA shedding in clinical specimens and clinical characteristics of 10 patients with COVID-19 in Macau. Int. J. Biol. Scien., 2020; 16: 1698-1707; doi: 10.7150/ijbs.45357
5. Kalil A.C.: Treating COVID-19 - off-label drug use, compassionate use, and randomized clinical trials during pandemics. JAMA, 2020; doi:10.1001/jama.2020.4742
6. Flisiak R., Horban A., Jaroszewicz J. i wsp.: Zalecenia postęppowania w zakażeniach SARS-CoV-2 Polskiego Towarzystwa Epidemiologów i Lekarzy Choróbb Zakaźnych (wersja 24.03.2020); http://www.pteilchz.org.pl/wp-content/uploads/2020/03/Rekomendacje-PTEiLChZ-24-03-2020.pdf
