Autorzy francuscy zasugerowali w niedawnej publikacji skuteczność hydroksychlorochiny w połączeniu z azytromycyną w eliminacji SARS-CoV-2 u chorych na COVID-1923. Publikacja wzbudziła duże zainteresowanie w środowisku lekarskim. Jaki jest postulowany mechanizm działania tych leków i czy można uznać, że są one rzeczywiście skuteczne w leczeniu chorych na COVID-19?
Zacznę od wyjaśnienia hipotetycznego mechanizmu działania. W przypadku obu leków znane były ich poboczne działania, które można zaklasyfikować jako nieswoiście „przeciwwirusowe”. W piśmiennictwie pojawiały się doniesienia o hamowaniu przez hydroksychlorochinę wnikania do komórek różnych gatunków wirusów. Działanie to może zależeć od zwiększenia przez ten lek pH wewnątrz zawierających wirusa pęcherzyków endosomalnych, w których niskie pH jest konieczne do uwolnienia się materiału genetycznego z wirionów, co inicjuje dalsze etapy cyklu replikacji. Wykazano z kolei, że azytromycyna hamuje w komórkach nabłonka oskrzeli zależną od wydzielania interferonów odpowiedź przeciwwirusową i replikację np. rynowirusów. Azytromycyna wykazywała również skuteczność w hamowaniu replikacji wirusów zika i ebola in vitro.
W przypadku hydroksychlorochiny pewne znaczenie może mieć także hamowanie przez ten lek wydzielania cytokin prozapalnych i szeroko pojęte działanie ograniczające reakcję zapalną – przypuszcza się, że u niektórych chorych na COVID-19 dochodzi do nadmiernej aktywacji mechanizmów zapalnych w płucach.
Autorzy wspomnianego badania francuskiego zaobserwowali, że kombinacja obu leków sprzyja eradykacji wirusa. Niestety, badanie nie spełnia nawet minimum kryteriów wiarygodnej oceny metody leczenia. Autorzy nie zastosowali randomizacji, przeprowadzili badanie metodą próby otwartej, objęli nim bardzo małą grupę pacjentów (42 chorych), z których analizie poddali jedynie 36 (20 w grupie eksperymentalnej i 16 bez leczenia w grupie kontrolnej). Ponadto decyzję o podaniu leku podejmowali poszczególni lekarze na podstawie niejednolitych, subiektywnych kryteriów klinicznych – hydroksychlorochinę otrzymało 20 chorych, a dodatkowo azytromycynę tylko 6 z nich (!). Autorzy skupili się wyłącznie na analizie kryterium wirusologicznego i nie podali w tej publikacji żadnych dodatkowych informacji o efektach klinicznych ocenianej terapii (objawy kliniczne po leczeniu, stan chorych). Co więcej, prześledzenie losów 6 chorych, których francuscy autorzy nie uwzględnili w swojej analizie, także nakazuje dużą ostrożność w przenoszeniu tych obserwacji do praktyki klinicznej bez ich uprzedniej weryfikacji w prawidłowo zaplanowanych, wystarczająco dużych badaniach z randomizacją. Spośród tej grupy 1 chory zmarł, a 3 wymagało leczenia na oddziale intensywnej terapii – wszyscy należeli do grupy eksperymentalnej poddanej ocenianej terapii. Francuscy autorzy sami ostrzegają, że przy stosowaniu tej terapii należy zawsze pamiętać o możliwych interakcjach (głównie azytromycyna) i działaniach niepożądanych (głównie hydroksychlorochina).
Niewątpliwie jednak hipoteza o skuteczności skojarzonego leczenia hydroksychlorochiną z azytromycyną chorych na COVID-19, także ze względu na stosunkowo nieduże koszty tych leków, jest bardzo atrakcyjna i budzi wielkie nadzieje, dlatego będzie z pewnością nadal weryfikowana w badaniach lepszej jakości.
