Stwierdzanie zgonu w czasie pandemii COVID-19

Od Redakcji: Artykuł jest skróconą wersją publikacji, która się ukazała na łamach „Lekarza Rodzinnego” (zobacz: Regulacje prawne związane ze stwierdzaniem zgonu i wystawianiem karty zgonu.

Jak cytować: Rogóż-Gąsiorowska D., Rzepa M.: Stwierdzanie zgonu w czasie pandemii COVID-19. Med. Prakt., 2021; 4: 152–155

Skróty: COVID-19 (coronavirus disease) – choroba spowodowana przez SARS-CoV-2, MZ – minister zdrowia, POZ – podstawowa opieka zdrowotna, SARS-CoV-2 (severe acute respiratory syndrome coronavirus 2) – koronawirus zespołu ciężkiej niewydolności oddechowej 2, u.c.c.z. – ustawa z dnia 31 stycznia 1959 roku o cmentarzach i chowaniu zmarłych

Pytanie 1. Kto powinien stwierdzać zgon pacjenta z potwierdzonym COVID-19?

Zgodnie z art. 7g ustawy z dnia 2 marca 2020 roku o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych1 wojewoda powołuje lekarzy i lekarzy dentystów do stwierdzania zgonów osób podejrzanych o zakażenie SARS-CoV-2 albo zakażonych tym wirusem poza szpitalem.
Jeśli u zmarłego zostało potwierdzone zakażenie SARS-CoV-2, właściwą osobą do stwierdzenia zgonu oraz wystawienia karty zgonu (co nie wynika wprost z niniejszego zapisu) jest tzw. koroner Należy w tym miejscu zaznaczyć, że określenie "koroner" nie jest terminem ustawowym, ale potoczną nazwą, która jest w powszechnym użyciu. Podobnie postępuje się w przypadku, kiedy u osoby zmarłej nie potwierdzono zakażenia SARS-CoV-2, ale zachodzi obawa, że mogła być chora. W takiej sytuacji wskazówką będą z pewnością zarówno definicja osoby zakażonej, zawarta w art. 2 pkt 21 ustawy z dnia 8 grudnia 2008 roku o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi,² jak i oficjalne rejestry osób objętych kwarantanną.

Pytanie 2. Kto powinien stwierdzać zgon pacjenta oczekującego na wynik badania lub karetkę wymazową (czyli w przypadku poważnego podejrzenia zakażenia) lub w sytuacji, gdy rodzina albo pacjent są objęci kwarantanną bądź izolacją domową?

W takiej sytuacji również ma zastosowanie regulacja zawarta w ustawie antycovidowej. Skoro zostało wystawione skierowanie na testy w kierunku COVID-19 lub osoba, u której należy stwierdzić zgon, czekała na karetkę wymazową, to należy przyjąć, że lekarz, kierując na te badania, miał powody podejrzewać zakażenie SARS-CoV-2, a co za tym idzie – zachodzi przesłanka wskazana w art. 7g przywołanej ustawy. Wówczas nie powinno budzić wątpliwości, że to tzw. koroner powinien stwierdzić zgon.
Analogiczna sytuacja zaistnieje w przypadku, gdy członkowie rodziny wzywającej do stwierdzenia zgonu (bądź sam zmarły) byli objęci kwarantanną lub izolacją. Dane takie znajdują się w oficjalnych rejestrach, a informacje te powinny być przez lekarzy podstawowej opieki zdrowotnej (POZ) wykorzystywane właśnie do weryfikacji i oceny, czy w danym przypadku należy zastosować ogólny przepis regulujący kwestie stwierdzenia zgonu, tj. art. 11 ustawy z dnia 31 stycznia 1959 roku o cmentarzach i chowaniu zmarłych (u.c.c.z.), czy też przepis szczególny, tj. art. 7g ustawy antycovidowej.

Pytanie 3. Jak w kontekście stwierdzania zgonu osoby z podejrzeniem zakażenia SARS-CoV-2 powinien postępować lekarz POZ w sytuacji braku lub niedoboru środków ochrony osobistej?

Odpowiedź na to pytanie nierozłącznie wiąże się z wcześniejszymi odpowiedziami. To lekarze i lekarze dentyści powołani przez wojewodów są specjalnie oddelegowani do przypadków zgonów osób zakażonych SARS-CoV-2 lub podejrzanych o zakażenie SARS-CoV-2. Lekarze ci, zgodnie z § 1 rozporządzenia Ministra Zdrowia (MZ) z dnia 3 kwietnia 2020 roku zmieniającym rozporządzenie MZ w sprawie postępowania ze zwłokami i szczątkami ludzkimi z dnia 7 grudnia 2001 roku, wyposażeni są w odpowiednie środki ochrony osobistej. Niniejsze środki (którymi nie musi dysponować lekarz POZ) zabezpieczają tzw. koronera przed potencjalnym zakażeniem wirusem.

Pytanie 4. Czy kartę zgonu może wystawić lekarz POZ po dostarczeniu przez rodzinę informacji napisanej przez lekarza lub ratownika pogotowia ratunkowego o stwierdzeniu przez niego zgonu?

Odpowiedź na to pytanie znajduje się bezpośrednio w art. 43 ust. 3 ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty, który stanowi, że lekarz, z wyłączeniem lekarza dentysty, może wystawić kartę zgonu na podstawie dokumentacji badania pośmiertnego³ przeprowadzonego przez innego lekarza lub inną uprawnioną osobę. Dopuszcza się, by inny lekarz lub uprawniona do tego osoba stwierdzili zgon, a na podstawie dokumentacji badania pośmiertnego inny lekarz wystawił kartę zgonu.
Zgodnie z obowiązującymi regulacjami nie jest jednak możliwe wystawienie karty zgonu na podstawie informacji o zgonie przekazanej przez ratownika medycznego, z prostej przyczyny – nie jest on uprawniony do stwierdzenia zgonu.

Pytanie 5. Czy regulacje prawne związane z COVID-19 zmieniają (i w jaki sposób) stan prawny w zakresie stwierdzania zgonu, w tym obowiązku stwierdzenia zgonu i wystawienia karty zgonu?

Przepisy w tym zakresie uległy zmianie. Zgodnie z art. 7g ustawy antycovidowej, w brzmieniu nadanym 18 kwietnia 2020 roku, wojewoda powołuje lekarzy i lekarzy dentystów do stwierdzania pozaszpitalnych zgonów osób podejrzanych o zakażenie SARS-CoV-2 albo zakażonych tym wirusem poza szpitalem. Stwierdzenie zgonu następuje na podstawie umowy zawartej z osobą powołaną przez właściwego wojewodę i jest finansowane ze środków budżetu państwa z części, której dysponentem jest wojewoda. Środki te uwzględniają wyposażenie powołanej osoby w środki ochrony indywidualnej stosowane podczas wykonywania czynności stwierdzania zgonu osoby zmarłej na chorobę wywołaną SARS-CoV-2, a określone w przepisach wydanych na podstawie art. 20 ust. 3 u.c.c.z.⁴

Pytanie 6. Czy zmiany dotyczą tylko chorych przebywających na kwarantannie lub w izolacji?