Pytanie o nieswoisty efekt BCG powróciło w czasie pandemii COVID-19

03.04.2020
Miller A. i wsp.: Correlation between universal BCG vaccination policy and reduced morbidity and mortality for COVID-19: an epidemiological study. medRxiv preprint doi: 10.1101/2020.03.24.20042937

Opracowali: mgr Małgorzata Ściubisz, dr n. med. Jacek Mrukowicz

W minionej dekadzie w kilku badaniach (obserwacyjnych i z randomizacją) przeprowadzonych u dzieci w krajach rozwijających się zaobserwowano nieswoisty efekt ochronny szczepionki przeciwko gruźlicy (BCG). BCG podana we wczesnym okresie życia dziecka, oprócz ochrony przed zachorowaniem na gruźlicę, miała dodatkowo korzystny wpływ na wskaźniki umieralności, zachorowalności i hospitalizacji z powodu innych chorób infekcyjnych. Przypuszcza się, że u podstaw tego efektu leży stymulacja mechanizmów odpowiedzi immunologicznej wrodzonej, prowadząca do wytworzenia swoistej „pamięci” immunologicznej tego wrodzonego układu odporności (tzw. trening układu odpornościowego). Nieswoisty efekt ochronny BCG zaobserwowano także w badaniach kohortowych przeprowadzonych w populacjach dzieci kilku krajów rozwiniętych (p. Czy szczepienie BCG mogło wpłynąć na ogólną umieralność?). Nie potwierdzono go jednak w holenderskim badaniu z randomizacją, ale okres obserwacji ograniczał się w nim tylko do pierwszych 2 lat życia dziecka (p. Czy szczepienie noworodków przeciwko gruźlicy może zmniejszyć ryzyko hospitalizacji w pierwszych 2 latach życia?). Szerzej pisaliśmy o tym zagadnieniu niemal dokładnie 3 lata temu w kwartalniku „Medycyna Praktyczna – Szczepienia” oraz serwisie „Szczepienia” (p. Trening układu immunologicznego? Dyskusja o możliwych nieswoistych korzyściach ze szczepienia BCG).

Temat nieswoistego efektu ochronnego BCG powrócił kilka dni temu – momentalnie wywołał zainteresowanie i został podchwycony przez media na całym świecie – za sprawą nierecenzowanej publikacji wstępnych obserwacji grupy amerykańskich autorów z Kolegium Medycyny Osteopatycznej New York Institute of Technology. Doniesienie ukazało się na popularnej platformie preprintowej (jej twórcy wyraźnie zaznaczają, że publikowane tam wstępne doniesienia nie podlegają recenzji naukowej, dlatego nie należy ich traktować jak uznanych naukowo faktów, a tym bardziej opierać na nich decyzji w praktyce klinicznej lub w zakresie zachowań zdrowotnych).

Autorów doniesienia zaintrygowały duże różnice zapadalności i umieralności z powodu COVID-19 pomiędzy krajami. Mogą one wynikać z różnic w zakresie: 1) strategii walki z pandemią (metody wykrywania i izolowania zakażonych, środki dystansowania społeczeństwa i ich zakres itp.), 2) dostępu do świadczeń opieki zdrowotnej, ich poziomu, a także stosowanych metod leczenia, 3) struktury demograficznej społeczeństwa, 4) różnic kulturowych społeczeństw lub 5) genetycznie uwarunkowanych czynników rokowniczych. Autorzy sformułowali hipotezę, że można je również wyjaśnić nieswoistym efektem ochronnym szczepienia BCG. Przeprowadzili więc prostą analizę związków (korelacji) umieralności z powodu COVID-19 i zapadalność na tę chorobę w poszczególnych krajach w zależności od: 1) realizacji programu powszechnych szczepień BCG (aktualnie vs nigdy); 2) czasu rozpoczęcia programu powszechnych szczepień BCG (w grupie krajów, w których są one aktualnie realizowane); 3) czasu realizacji szczepień BCG w przeszłości. Informacje i dane z poszczególnych krajów wykorzystane w analizie pozyskano z ogólnie dostępnych źródeł internetowych (nt. programów szczepień przeciwko gruźlicy ze strony www.bcgatlas.org, a nt. zapadalności i zgonów z powodu COVID-19 ze strony https://google.org/crisisresponse/covid19-map).

Autorzy zaobserwowali, że w 55 krajach o średnim i dużym dochodzie na głowę mieszkańca (dane z Banku Światowego), w których aktualnie prowadzi się powszechne szczepienia BCG, współczynnik umieralności z powodu COVID-19 (liczba zgonów w przeliczeniu na milion mieszkańców) jest mniejszy niż w krajach o tym samym poziomie rozwoju, w których takich szczepień nigdy nie realizowano (5 krajów): śr. 0,78 vs 16,39/1 000 000. Spośród tej grupy krajów analiza danych z 28 państw, dla których uzyskano informację o roku, w którym rozpoczęto powszechne szczepienia BCG, wykazała związek pomiędzy wcześniejszym wprowadzeniem powszechnych szczepień, a mniejszą umieralnością z powodu COVID-19. Autorzy tłumaczyli tę obserwację większą liczbą osób w starszym wieku, które w dzieciństwie mogły być zaszczepione BCG, a które z racji wieku należą do grupy zwiększonego ryzyka zgonu z powodu COVID-19.

W wielu krajach Europy (z uwagi na poprawę sytuacji epidemiologicznej gruźlicy) zrezygnowano w latach 1963–2010 z powszechnych szczepień BCG, dlatego w kolejnej analizie uwzględniono czas przez jaki realizowano te szczepienia. Także i jej wyniki wykazały związek pomiędzy dłuższym okresem trwania programu szczepień BCG a mniejszą umieralnością z powodu COVID-19.

Autorzy zauważyli ponadto, że w krajach, w których aktualnie realizuje się programy powszechnych szczepień BCG zapadalność na COVID-19 jest mniejsza niż w państwach, w których nigdy takich szczepień nie było (śr. 59,54 vs 264/100 000). Taką samą analizę przeprowadzono w zależności od roku, w którym rozpoczęto powszechne szczepienia BCG, ale w tym przypadku nie zaobserwowano związku.

Opisany przez autorów związek 2 zjawisk nie oznacza, że ma on charakter przyczynowo-skutkowy – może być przypadkowy lub wynikać z innych zależności, a lista błędów systematycznych grożących takiej prostej analizie korelacji jest niestety bardzo długa. Hipoteza, którą proponują autorzy jest niewątpliwie – zwłaszcza w kontekście pandemii COVID-19 – bardzo intrygująca i pociągająca, ale musi zostać zweryfikowana w bardziej wiarygodnych badaniach obserwacyjnych z grupą kontrolną (kohortowych, kliniczno-kontrolnych), a ostatecznie w badaniach z randomizacją. Wyniki 2 badań z randomizacją dotyczących skuteczności BCG w zapobieganiu COVID-19 u personelu medycznego być może poznamy już za kilka miesięcy (p. także Sprawdzą skuteczność BCG w profilaktyce COVID-19 u medyków).

Tymczasem program powszechnych, obowiązkowych szczepień dzieci przeciwko gruźlicy w Polsce jest konsekwentnie realizowany od 1955 roku do dziś.

Zobacz także

Reklama

Napisz do nas

Zadaj pytanie ekspertowi, przyślij ciekawy przypadek, zgłoś absurd, zaproponuj temat dziennikarzom.
Pomóż redagować portal.
Pomóż usprawnić system ochrony zdrowia.

Przegląd badań